بایدها و نبایدهای كارگزاران از دیدگاه امام علی علیه السلام

[amoojon 266]

بایدها و نبایدهای كارگزاران از دیدگاه امام علی علیه السلام

 

كارگزار باید از نظر حضرت علی علیه السلام:

 

- حكومت را نانخورش و طعمه ای برای خود و اطرافیانش نداند.

- امانت دار و نگهبان امانت مردم (بیت المال) باشد.

- بدون دستور امام، رعیت را امر و نهی نكند.

- خزانه دار مال خدا باشد تا آن را به امام برساند. (نامه 5)

- دل مردم را با نیكویی و مهربانی روشن سازد.

- ترس و بیم را از دل و روان مردم بزداید.

- با مردم به مدارا كار كند. (نامه 18)

- با رعایا درشتی و تندی نكند و سختی روا ندارد.

- به آنان ستم نكند و خردشان نشمارد. (نامه 19)

[amoojon 266]

كارگزاران و تمامی كسانی كه اموال مسلمین به آنها سپرده می شود باید…

 

- تقوای الهی را در همه حال رعایت نمایند.

- مسلمانی را نترسانند.

- دینداری مطمئن باشند.

- خیرخواه و مهربان باشند.

- درستكار و امین باشند.

- به اموال آسیب نرسانند. (نامه 25)

- در نهان و آشكارا از خدا بترسند.

- ریاكار نباشند.

- نهان و آشكار و كردار و گفتارشان دوگانه (منافقانه) نباشد.

- زیر دستان خود را نرنجانند و دروغگویشان ندانند و به آنان بزرگی نفروشند.

- حقوق مردم را كه برعهده حكومت است به تمام ادا نمایند.

- به مردم و مسلمانان خیانت نكنند.

- با امام (رهبر) مسلمین ناراستی و دغل كاری نكنند. (نامه 26)

- با مردم فروتن، نرمخو و گشاده رو باشند.

- همگان را به یك چشم ببینند. (تبعیض روا ندارد)

- با نفس خویش پیكار نمایند.

- از دین خود حمایت كنند.

- به خاطر خشنودی هیچ یك از بندگان، خدا را به خشم نیاورند.

- نماز را در وقت معین آن اقامه نمایند. (نامه 27)

- فرمانبرداران از مردم را گرامی بدارند.

- حرمت خیرخواهان را پاس دارند.

- بی گناه را به جای گناهكار نگیرند و پیمان شكن را به جای پیمان گزار نپذیرند. (نامه 29)

- در كار خود هوشیار و با كمال جدیت پایدار باشند.

- خیرخواه خردمند و پیرو فرمان حكومت و فرمانبردار امام (رهبر) باشند.

- كاری نكند كه به عذرخواهی ناچار شوند.

- به هنگام نعمت، بیش از حد شاد(مغرور و غافل) و به هنگام دشواری، سست رای و ترسان نباشند. (نامه33)

- مصلحت جوی امام (رهبر) باشند.

- بر دشمنان سخت دل و ستیزه جو باشند.

- خیرخواه و كوشا و برای رهبری و نظام شمشیری برنده و ركنی بازدارنده باشند. (نامه 34)

[amoojon 266]

كارگزاران باید…

 

- خدای را بنده (اهل طاعت و عبادت و بندگی و تقوا و علم و عرفان) باشند.

- در روزهای ترس و بیم نخوابند.

- در ساعت ها و لحظات ترس، از دشمن روی برنتابند.

- بر بدكاران از آتش سوزان تندتر باشند.

- همانند شمشیری از شمشیرهای خدا باشند كه نه تیزی آن كند شود و نه ضربت آن بی اثر گردد.

- آنگاه كه لازم شود، مردم را فرمان كوچیدن و آنگاه كه مصلحت ببینند، آنان را فرمان ایستادن دهند.

- بدون اجازه امام (رهبر) نه بركاری دلیری كنند، نه باز ایستند و نه عقب نشینی كنند و نه پیش روند. (مطبع محض رهبر باشند)

- در برابر دشمنان سرسخت باشند. (نامه 36)

- در مهمانی های مسرفانه و خارج از عرف شركت نكنند.

- در مجالس و محافل و انجمن هایی كه بر پایی آن مورد رضای خداوند نیست و غالباً جنبه ریایی و شخصیت نمایی و ... دارد شركت نكنند.

- با پارسایی و پاكدامنی و درستكاری امام خود را یاری كنند. (نامه 45)

- برای یاری دین، رهبر را پشتیبانی كنند.

- برای خوابانیدن فتنه گنهكاران و بستن رخته های مرزی و نفوذ دشمن در خدمت رهبر قرار گیرند.

- به جا و به موقع مهربان و به هنگام، سخت گیر و قاطع باشند.

- در برابر رعیت فروتن و گشاده رو و نرم خو باشند.

- تبعیض روا ندارند.

- با رفتار خود بزرگان را به ستم وا ندارند و ناتوانان را از عدالت مایوس نسازند. (نامه 46)

- در فراوانی نعمت و مال و ثروت دگرگونی نشوند.

- اموال و ثروت خویش را در اموری كه موجب نزدیكی آنها به بندگان خدا و مهربانی آنان با برادران دینی شان می باشد صرف نمایند. (نامه 50)

- داد مردم را بدهند.

- در برآوردن حاجت های مردم شكیبا باشند.

- در گرفتن حقوق دولتی از مردم، رعایا را در مضیقه و تنگنا قرار ندهند و بر آنان سخت نگیرند.

- مردم را نزنند و دست به مال مردم نبرند.

- نمازگزار باشند.

- خیرخواه مردم باشند و با سپاهیان خوشرفتاری كنند.

- در حد توان و نیرو در یاری خداوند و شكرگزاری او بكوشند. (نامه 51)

 

- نیكی به بازرگانان و صنعتگران را بر خود بپذیرد.

- درباره آنان - به زیر مجموعه خود و كسانی كه كارهای بازرگانان را تمشیت می كنند- به نیكویی سفارش كند.

- از احتكار بازرگانان منع كند.

- اگر پس از منع دست به احتكار زدند، محتكر را تنبیه نماید تا عبرت دیگران گردد.

- در كیفر اسراف نكند.

- بخشی از بیت المال و بخشی از غله های زمین های خالصه را در هر شهر به آنان واگذارد.

- به نیازمندانی كه در دورترین نقطه - در كشور اسلامی- زندگی می كنند و به آنها نزدیك اند یكسان ببخشد.

- حق آنها را رعایت كند.

- از رسیدگی به كار و اوضاع آنان دریغ نكند.

- به آنان روترشی نكند.

- به كار كسانی كه در چشم مردم خوارند و مردم آنها را خوار می دارند و به كارگزاران دسترسی ندارند رسیدگی كند.

- فردی مورد اعتماد و خدا ترس و فروتن را برای تفقد حال آنان و رسانیدن نیازمندی هایشان به خود مامور كند.

- كارگزار خود - یا با واسطه مستقیم - عهده دار یتیمان و كهنسالانی كه چاره ندارند و دست سوال پیش نمی آرند باشد و به امور آنان رسیدگی نماید.

- بخشی از وقت خود را به كسانی اختصاص دهد كه به او نیاز دارند. (نامه 53)

- ملاقات های عمومی ترتیب دهد تا گروه های مردم بدون حضور و مانع سپاهیان و نگهبانان، مشكلات خود را با او در میان گذارند.

 

ادامه دارد....

[amoojon 266]

- سخن درشت و سخن های نادرست مردم را بر خود هموار كند.

- با مردم به نیكی و مهربانی برخورد كند و مغرور و خود بزرگ بین نباشد.

- به مردم ببخشد، بخششی شایسته و گوارا.

- در آنچه از مردم بازمی دارد، توام با مهربانی و عذرخواهی باشد.

- به كارگزاران و مدیران زیر دست خود شخصا پاسخ دهد.

- نیاز مردم را در حداقل زمان برآورد و به خواسته هایی كه كارگزاران و مدیران وی پاسخ نداده اند، خود پاسخ دهد.

- بهترین ساعات وقت خود را در بخشی از روز و شب به عبادت پروردگار اختصاص دهد.

- از رعیت به مدت طولانی پنهان نشود.

- باندبازی، قوم و خویش گرایی، دوست مداری و حزب سالاری نكند.

- بذل و بخشش بی جا و ناروا به افراد باند و جناح و اقوام و نزدیكان و دوستان خود نكند.

- در مواردی كه رعیت گمان ستم از او برند، از آنها عذرخواهی كند و دلشان را از بدگمانی در آورد. (نامه53)

- در صلح با دشمنان رضای خداوند را در نظر گیرد.

- پس از آشتی با دشمن، او را دست كم نگیرد و در این مورد حزم و دوراندیشی به كار برد و خوش گمان نباشد.

- در آنچه عهده دار است خیانت نكند.

- پیمان شكنی نكند.

- از خونریزی به طور جدی اجتناب كند.

- چنانچه دچار خطا شد و فردی كشته یا مجروح یا مصدوم گردید، در پرداخت دیه تعلل نكند و از موضع قدرت بر خورد نكند. (نامه 53)

- از خود پسندی پرهیز كند، ستایش دیگران را دوست نداشته باشد و ترویج نكند.

- در نیكی كردن به رعیت بر آنان منت نگذارد.

- آنچه را انجام داده است بزرگ نشمارد.

- وعده های خود به رعیت را خلاف نكند.

- در كاری كه موقع انجام آن نرسیده است شتاب نكند.

- در انجام كاری كه وقت آن فرا رسیده و ممكن شده سستی نكند.

- در اموری كه راه راست در آن ناپدار است ستیز و جدل نكند.

- از آنچه متعلق به همه مردم است، چیزی را به خود اختصاص ندهد.

- از غفلت در آنچه بدان توجه باید، بپرهیزد.

- در هنگام خشم، خویشتن دار باشد و تندی و سركشی نكند.

- زود قهر نباشد و تیزی زبان را مهار كند.

- سخن نسنجیده بر زبان نیاورد.

- در قهر تاخیر كند تا خشمش فرو نشیند و عنان اختیارش به دست آید.

- به واجبات خداوند عمل و به سنت حسنه پیامبر و امام اقتدا كند. (نامه 53)

- در هر زمان و مكان از خدا بترسد. (رعایت تقوای الهی در همه حال و همه جا)

- از فریب دنیا بر خود بترسد و هیچگاه دنیا را امین نشمارد.

- هوس ها او را به هر طرف نكشاند و به او ضررهای فراوان نرساند.

- نفسش را باز دارد.

- خشم سركش خود را كنترل كند و از خود دور سازد. (نامه 56)

- خود را از آنچه مانند آن را نمی پسندد، دور سازد.

- به كاری كه خدا بر او واجب كرده مشغول سازد.

- نفس خود را محاسبه كند.

- به اندازه توانش در كار رعیت كوشش نماید. (نامه 59)

- كسی را كه دست به ستم گشاید كیفر دهد ( ولو این كه از نیروی مسلح و صاحبان قدرت اسلحه و ... باشد).

- شكایت از نیروهای نظامی و... را در حوزه خود به امام برساند.

- شكایت از افرادی را كه جز خدا و امام توانایی برطرف كردن آن را ندارند به امام برساند. (نامه 60)

- كاری را كه به عهده دارد در حداكثر توان انجام دهد.

كارگزار نباید…

 

- با امام خود مخالفت ورزد.

- با مردم حیله بازی كند و اموال آنان را به فریب بخورد.

- به اموال مسلمین خیانت ورزد و اموال آنان را برباید. (نامه 41)

- غنیمت مسلمانان و بیت المال را به اقوام و نزدیكان و دوستان خود دهد. (نامه 42)

كارگزاران و عاملین می بایست…

 

- خراج و مالیات و حقوق مالی دولت را جمع آوری و فراهم سازند.

- با دشمنان بجنگند.

- كارهای مردم را سامان دهند.

- شهرها و بلاد مردم را آباد سازند.

- از خدا بترسند و طاعت پروردگار را بر دیگر كارها مقدم بدارند.

- از آنچه در قرآن به عنوان واجب و سنت بیان شده پیروی نمایند.

- با دل و دست و زبان خداوند را یاری نمایند.

- نفس خود را از پیروی آرزوها و سركشی ها باز دارند. (نامه 53)

- با بخل ورزیدن بر نفس خود، هوای نفس خویش را در اختیار گیرند.

- مهربانی با رعیت و دوستی كردن با آنان را مشی خود سازند.

- از خطاهای مردم با گذشت و اغماض بگذرند.

- غرور و نخوت و تكبر و لجبازی را كنار نهند.

- اموری را كه حق است و مشمول عدالت و مفید به حال عموم مردم، دوست بدارند و ترویج نمایند.

- به اطرافیان و خواص و نزدیكان و دوستان خود میدان ندهند.

- زشتی ها را بپوشند، گره كینه ها را بگشایند و رشته دشمنی ها را پاره كنند. (نامه 53)

- با بخیل و ترسو و حریص مشورت نكنند.

- در به كار گماردن افراد نهایت دقت مبذول دارند و از به كار گرفتن و نزدیك كردن كسانی كه در دستگاه ظلمه كار كرده اند اجتناب كنند.

كارگزاران خواص خلوت خود را از افرادی انتخاب كنند كه…

 

- در رای و كار، درایت و پختگی دارند.

- سابقه سوء و گناه ندارند.

- با ستمكاران معاضدت و همكاری نداشته اند.

[amoojon 266]

گارگزاران برای انجام امور كسانی را انتخاب كنند كه…

 

- سخن تلخ حق را به كارگزار بیشتر بگویند.

- در آنچه كه خدا را از دوستانش ناپسند آید، كارگزار را كمتر یاری كنند.

- پارسا و راستگو باشند.

- كارگزار را نستایند و با ستودن كارهای بیهوده؛ تملق و چاپلوسی، دل كارگزاران را شاد نكنند.

- با تملق و چاپلوسی او را دچار خودپسندی و سركشی نكنند. (نامه 53)

- نیكو كار و بدكار (بدكردار) را یكسان نگیرند (چه این كه رغبت نیكوكار كم و بدكردار ترغیب می شود)

- سنت های پسندیده را كه بزرگان به آن عمل كرده اند بهم نزنند.

- بدعتی را كه به سنت های خوب گذشته آسیب رساند، پدید نیاورند.

- با دانشمندان فراوان گفتگو كنند و با حكیمان در مسائل و امور مملكتی و حوزه خود فراوان به مشاورت و گفتگو بپردازند. (نامه 53)

[amoojon 266]

توصیه های امام به مالك اشتر

 

امام العارفین به مالك اشتر علیه الرحمه درباره سپاهیان و چگونگی انتخاب آنان دستوراتی می دهد و مالك را به برگزیدن افراد برای مشاغل نظامی با این ویژگی ها سفارش می كند، فرمان حضرت چنین است:

سپاهیان و فرماندهان نیروهای مسلح و انتظامی را از بین كسانی برگزین كه دارای این ویژگی ها باشند:

- توجه به خدا و رسول و امام در آنان قوی باشد.

- پاكدامن باشند.

- دیر خشم و زودپذیر و بردبار و خویشتن دار باشند.

- بر ناتوانان رحیم باشند و بر قویدستان برآیند.

- ناتوان و ترسو نباشند.

- از خاندان های پارسا و نیك گوهر باشند.

- با سابقه درخشان و نیكو باشند.

- دلیر، رزم آور، بخشنده و جوانمرد باشند كه بزرگواری را در خود فراهم و نیكویی ها را در خویشتن گرد آورده اند.

- فرماندهان با سپاهیان یار و كمك كار باشند و از آنچه دارند به سپاهیان ببخشند. (نامه 53)

حضرت امیرالمومنین علیه السلام مالك را برای انتخاب كارگزاران و مدیران چنین ارشاد می فرمایند:

- كارگزاران را پس از آزمودن به كار بدار.

- به میل خود و بی مشورت دیگران آنان را به كار ویژه ای مخصوص مدار، كارگزاران لازم است:

- از میان كسانی كه تجربه و حیا دارند انتخاب شوند.

- از خاندان های پارسا باشند كه در مسلمانی قدمتی بیشتر دارند.

- دارای اخلاق كریمه باشند.

- در پی حفظ آبرو باشند.

- طمعشان كمتر و عاقبت نگریشان بیشتر باشد. (نامه 53)

برای مراقبت و نظارت بر عملكرد مجموعه های تحت سرپرستی خود با رعایت سلسله مراتب تشكیلات، كارگزاران لازم است:

- بر كار افراد تحت سرپرستی خود مراقبت نمایند و جاسوسان راستگو و وفادار بر آنان بگمارند. (برقراری سیستم اطلاعات با مكانیسم فیدبك منفی)

- مراقبت بر آنان به طور نهانی باشد.

- با مراقبت منظم و مستمر خود، آنان را به رعایت امانت و مهربانی بر رعیت وادارند.

- اگر مسئولی و یا هر یك از افراد تحت سرپرستی، دست به خیانتی گشود و گزارش جاسوس موید آن بود، كارگزار بر این گزارش و گواهی بسنده نموده و فرد خطا كار را تنبیه نماید.

[amoojon 266]

- تنبیه خطا كار شامل…

 

- تنبیه بدنی .

- بازستاندن اموالی كه به دست آورده است.

- خوار داشتن او (توبیخ، اخراج، قطع حقوق و جلوگیری از تصدی مشاغل دولتی).

- معرفی خطاكار و شناساندن او به مردم و جامعه می باشد تا از شیوع تجاوز و غارت بیت المال و حقوق مردم و مسلمین پیشگیری گردد و كسی جرات خیانت به خود راه ندهد. (نامه 53)

[amoojon 266]

امام علی علیه السلام در عهدنامه خود به مالك اشتر فرموده اند

 

- با دقت درباره آنها، بهترینشان را بر سر كار بیاور.

- برای نامه های محرمانه، فردی را مخصوص دار كه صالح تر از دیگران است.

- در انتخاب كاتبان تنها به خواست، اطمینان و خوش گمانی خود اعتماد مكن. چه این كه مردم برای جلب نظر والی خودنمایی می كنند.

- آنان را به خدمتی كه برای والیان نیكوكار پیش از تو عهده دار بودند، بیازمای و آنگاه به كار گیر.

- فرد مورد اعتماد تو برای این كار باید میان همگان به امانت شناخته باشد و در كارهایی كه قبلاً به عهده داشته اثری نیكو نهاده، نام نیكی از خود به یادگار گذاشته و امتحان خود را پس داده باشد. (نامه 53)

[amoojon 266]

امام علیه السلام آنگاه برای كاتبان ویژگی هایی را برمی شمارد كه در اینجا به آن اشاره می كنیم:

كاتب باید…

 

- فردی صالح و امین باشد.

- احسان و تكریم والی او را به طغیان نكشاند و در برابر كارگزار جسور نباشد.

- در جمع، مخالفت كارگزار نكند.

- سهل انگاری و غفلت در او راه نداشته باشد.

- رساندن هر پیام، نامه و ... را سریعاً و بدون فوت وقت انجام دهد.

- قرارداد یا پیمانی را كه به سود كارگزار است سست نكند.

- در به هم زدن پیمانی كه به زبان كارگزار است در نماند.

- فردی آگاه و خودشناس باشد و قدر كارگزار را بداند.

- بزرگی كار، او را ناتوان نسازد و بسیاری آن او را پریشان نكند. (نامه 53)

"دكتر موسی الرضا حائری زاده"