انصافاً كدام بهتر است؟

[کهربا 18,089]

برخي نظيره گويي‌ها در ادبيات شعري، حقيقتاً بي‌نظيرگويي است، البته ناگفته نماند كه هرگاه شاعري قدم اول را بردارد و شعري نيكو در وصف و نعت موضوعي، به شكلي بليغ و فصيح بسرايد، كار ديگران را تا حدود زيادي آسان نموده و چنانچه شاعري پاسخ او را با همان وزن و قافيه و رديف بدهد، كار چندان دشواري نكرده و اهتمام اصلي از اوست و شعرش به اصطلاح «استيعاب» (گستردگي و فراگرفتگي) دارد و همه كارهاي بعدي را تحت پوشش خود قرار مي‌دهد. اما نوعي نظيره‌گويي هست كه در ادبيات عرب به شيوه‌اي از شيوه‌هاي سراقات شعري (دزدي‌هاي شاعرانه) معروف شده و به اصطلاح ادبي سلخ گفته مي‌شود. يعني شاعر سارق تنها معنايي را سرقت كند و اگر معناي دومي ممتاز باشد، امري ستوده و ابلغ خواهد بود و مورد مذمت و نكوهش قرار نمي‌گيرد. اگر بخواهيم چنين امري را در نظيره‌گويي‌هاي متداول ادبيات فارسي تبيين كنيم بايد بگوييم شاعر با توجه به وزن و قافيه شعر اولي چنان با فصاحت و بلاغت شعري در معنايي بهتر و وسيعتر سروده كه بي‌گمان كار او بسيار با ارزشتر و سنجيده‌تر است و همگان او را تحسين خواهند نمود.

در اين خصوص ذكر يك نمونه بارز نظيره‌گويي (بي‌نظيرگويي) سراج قمري است كه مي‌گويند: درمجلسي كه بعضي از بزرگان و افاضل و اكابر حضور داشتند، صاحب مجلس كه خود شاعر بزرگي بود از اهل ادب حاضر خواست كه براساس مصرع ذيل به طبع آزمايي و نظيره‌گويي بپردازند:

 

 

اي باد صبا اين همه آورده تست

نخست سلمان ساوجي كه شاعر مشهور دوره خود بوده (متوفي 778 ه ق) (از شعراي بزرگ قرن هشتم) اين رباعي را سرود:

اي آب روان، سرو برآورده تست

وي سرو چمان، چمن سرا پرده تست

اي غنچه، عروس باغ پرورده تست

اي باد صبا، اين همه آورده تست

اين رباعي بسيار زيبا است، اما اگر رباعي شاعر بعدي را كه در همان مجلس سروده شده بخوانيد، انصاف خواهيد داد كه هر چند از سلمان ساوجي برخي مضامين را وام گرفته، اما شعرش به لحاظ معنايي و هم لفظي بسيار قوي‌تر و بليغتر و فصيح‌تر مي‌باشد. سراج قمري قزويني كه از شعراي نه چندان مشهور همان عهد (زمان سلطان ابوسعيد خان معاصر عبيد زاكاني) بود اين رباعي را مي‌سرايد:

اي ابر بهار، خار پرورده تست

وي خار، درون غنچه خون كرده تست

گل سرخوش و لاله مست و نرگس مخمور

اي باد صبا، اينهمه آورده تست