بررسی ابعاد حقوقی آلودگی نفتی خلیج فارس

[spow 44197]

بررسی ابعاد حقوقی آلودگی نفتی خلیج فارس

 

مقدمه

نفت اگرچه یک منبع بسیار با ارزش جهت تولید انرژی و بسیاری از مواد شیمیایی است اما بی‌توجهی در مراحل استخراج و انتقال آن می‌تواند آلودگی‌های زیست محیطی فراوانی را باعث شود که بعضاً غیر قابل جبران هستند. آلوده شدن محیط زیست به مواد نفتی در بعضی موارد بصورت طبیعی حادث می‌شود. در این مورد در بعضی مناطق نفت خیز جهان به علت نزدیک بودن منابع نفتی به سطح زمین می‌تواند نفت همچون چشمه ای جوشان از دل زمین خارج شود و محیط پیرامون خود را به این ماده آلوده کند. بروز چنین مواردی بسیار نادر می‌باشد و بیشترین آلودگی‌های نفتی ناشی از نفت خام یا فرآورده های آن ناشی از فعالیتهای انسانی است. یعنی متخصصین در این امور در گرایش‌های مختلف ابتدا به شناسایی مناطق نفت خیز می‌نمایند بعد تخمین ظرفیت می‌شود و داستان ادامه می‌یابد تا استخراج انجام شود. از آنجا که معمولاً مناطق نفت خیز اکثراً در بستر دریاها و مناطق ساحلی قرار دارند در هنگام استخراج نشت نفت در مسیرهای مختلف استخراجی می‌تواند به آب‌های دریا و یا اقیانوس و همین طور به ساحل و زمین‌های مجاور آن راه یابد و محیط زیست را آلوده کند. مسیر دوم در ایجاد آلودگی‌های نفتی در مسیر انتقال این ماده جهت تحویل به مقصدی دیگر انجام می‌گیرد که می‌تواند در اثر نشت از لوله‌ها انتقال باشد و یا ناشی از تانکرهای اقیانوس پیمای نفت‌کش این نشت صورت گیرد. این راه نشت نفت به محیط زیست در مسیرهای مختلف استخراج و انتقال اگرچه اکثراً غیر عمدی و یا در اثر سهل انگاری ما انسانها اتفاق می افتد اما در بسیاری از موارد هم کاملاً عمدی بوده است به طور مثال حتماً از رسانه های مختلف خبرهای همچون مورد حمله قرار گرفتن کشتی های نفت‌کش و یا دکل‌های نفتی در درگیری‌ها و جنگ‌های مختلف را شنیده و یا دیده باشید به طور مثال در جنگ ایران و عراق و همین طور جنگ عراق با کویت و غیره و خرابکاری‌های که عده‌ای مخالف یک حکومت بر سر لوله های انتقال و یا چاه‌های نفتی ایجاد کرده‌اند و باعث آلودگی نفتی شده‌اند. از آنجا که نفت از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده است راه یافتن آن به محیط زیست ما می‌تواند بسیاری از مشکلات را به بار آورد که بسیاری از این مشکلات امروزه شناخته شده‌اند و شاید بسیاری دیگر هم بعدها شناخته شوند. وقتی نفت خام به سطح زمین و یا آب راه پیدا می‌کند قسمتهای سبک آن که بسیار سمی هم هستند مثل بنزن و تولوئن سریع بخار می‌شوند و هوای آن منطقه را آلوده می‌نمایند اما قسمتهای سنگین تر ترکیبات نفتی برای مدت‌های طولانی در محیط زیست باقی می‌ماند و خاک زمین و آب دریاها و اقیانوس‌ها و همین طور سواحل آنها را آلوده می‌کند. در این میان جانداران دریایی دچار آسیب شده و از بین می‌روند. پرندگان دریایی که در سطح آب شنا می کنند سریعاً به مواد نفتی آغشته می‌شوند و پرهای آنان بسیاری از خصوصیات حیاتی خود را از دست می دهند بدین ترتیب پرنده قدرت پرواز را از دست می دهد و نمی تواند محیطش را عوض کند و خیلی سریع توسط شکارچیانش صید می شود. این پرها همچنین نمی توانند دمای بدن پرنده را حفظ کنند و با تغییرات دمایی این موجودات سریعاً تلف می گردند. ورود ترکیبات مختلف نفتی به دستگاه گوارش آنان سبب صدمات شدید و در نهایت مرگ آنها می‌شود. سایر موجودات دریازی از کوچکترین آنها یعنی میکروب‌ها تا بزرگترین آنها یعنی نهنگ‌ها هم از این آلودگی‌ها بر حذر نبوده و این ترکیبات سمی می‌تواند آنها را نابود کند. بنابراین اگرچه نفت و ترکیبات حاصل از آن برای حیات ضروری هستند اما بی‌توجهی در تولید و انتقال آن و آلوده شدن محیط زیست به این مواد می تواند حیات را از انسان‌ها و سایر موجودات این کره خاکی بگیرد.

 

ماده قانونی :

قانون‌ حفاظت‌ از دریا و رودخانه‌های‌ مرزی‌ از آلودگی‌ با مواد نفتی‌ مصوب‌ 14/11/1354

 

در خصوص‌ آلودگی‌ آب‌ دریا و رودخانه‌های‌ مرزی‌ قانونی‌ در سال‌ 1354 به‌ تصویب‌ مجلس شورای ملی وقت ‌رسید که‌ بر اساس‌ آن‌ آلوده‌ کردن‌ رودخانه‌های‌ مرزی‌ و آبهای‌ داخلی‌ و دریای‌ سرزمینی‌ ایران‌ به‌ نفت‌ یا هر نوع‌ مخلوط نفتی‌ خواه‌ توسط کشتی‌ها و خواه‌ توسط سکوهای‌ حفاری‌ یا جزایر مصنوعی‌ و یا توسط لوله‌ها و تاسیسات‌ و مخازن‌ نفتی‌ واقع‌ در خشکی‌ یا دریا ممنوع‌ شده ‌است‌ (ماده‌ 2).

بر اساس‌ ماده‌ 3 این‌ قانون‌ کشتی‌های‌ نفتکش‌ با ظرفیت‌ ناخالص‌ 150 تن‌ و بیشتر و سایر کشتی‌های‌ غیر نفت‌کش‌ با ظرفیت‌ ناخالص‌ 400 تن‌ و بیشتر که‌ در آب ها یا بنادر ایران‌ رفت‌ و آمد می‌نمایند مکلف‌ به‌ تنظیم‌ و نگاهداری‌ «دفتر ثبت‌ نفت»‌ می‌باشند و افسر یا افسران‌ مسئول‌ کشتی‌ باید وقایع‌ مندرج‌ در ماده‌ 4 را بلافاصله‌ پس‌ از وقوع‌ به‌ طور کامل‌ در دفتر ثبت‌ نفت‌ درج‌ نمایند.

 

براساس‌ ماده‌ 19 مسئولیت‌ اجرای‌ قانون‌ به عهده‌ وزارت‌ راه‌ و ترابری‌ و وزارت‌ دادگستری‌ بوده‌ و آئین‌نامه‌های‌ مربوط به‌ قانون‌ را سازمان‌ بنادر و کشتیرانی‌ با مشارکت‌ سازمان‌ محیط زیست‌ و شرکت‌ ملی‌ نفت‌ ایران‌ تهیه‌ خواهند نمود.

مقام‌ صلاحیتدار اجرای‌ این‌ قانون‌ از طرف‌ وزارت‌ راه‌ و ترابری‌، سازمان‌ بنادر و کشتیرانی‌ می‌باشد (ماده‌ 11). براساس‌ ماده‌ 14 مسئولین‌ آلودگی ‌مکلفند کلیه‌ هزینه‌هایی‌ را که‌ از طرف‌ مقامات‌ صلاحیتدار و یا به‌ دستور آنان‌ و توسط عاملین‌ دیگر به‌ منظور محدود کردن‌ آثار آلودگی‌ و رفع‌ آن‌ به‌ عمل‌ می‌آید، بپردازند.

[spow 44197]

منطقه ی مورد بررسی (خلیج فارس)

خلیج فارس یکی از دریاهای داخلی اقیانوس هند است که در امتداد دریای عمان و در میان شبه جزیره ایران و عربستان قرار دارد . مساحت آن حدود 234000 کیلومتر مربع است و بعد از خلیج مکزیک و خلیج هودسن سومین خلیج بزرگ دنیا محسوب می شود.

از سمت شمال با ایران، از غرب با کویت و عراق و از جنوب با عربستان، بحرین و امارات متحده عربی همسایه است . از میان کشورهای گفته شده ایران بیشترین مرز ساحلی را با خلیج فارس دارد. این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به آبهای آزاد مرتبط است . جزایر مهم آن عبارتند از :تنب بزرگ، تنب کوچک، خارک، قشم،کیش و لاوان . بنادر مهمی در حاشیه خلیج فارس وجود دارد که از میان آنها می توان به بندر عباس ، بوشهر ، دبی و ابوظبی اشاره کرد . به علت دارا بودن اقلیم گرم که گاهی به بیش از 50 درجه سانتیگراد بالای صفر می‌رسد زیستگاه حساس منابع زنده‌ای به شمار می‌آید که باروری بیولوژیکی آن منحصر به فرد است.

خلیج فارس و سواحل آن سرشار از نفت و گاز است و مسیر انتقال به کشورهایی همچون کویت، امارات و عربستان می‌باشد. به همین دلیل منطقه ای مهم و راهبردی به شمار می رود. فعالیت های مختلف از یک سو و توسعه روز افزون این مناطق به همراه درآمدهای نفتی از سوی دیگر موجب شده که اکوسیستم خلیج فارس آلودگی زیادی به ویژه نفت پذیرا باشد. منطقه خلیج فارس با داشتن 34 حوضه نفت و گاز ، 800 حلقه چاه تولیدی ، 12000 شناور اقیانوس پیما و همچنین با داشتن 25 پایانه بزرگ نفت ، 30 درصد از حجم ترافیک نفتکش های جهان را به خود اختصاص داده است . سالانه بیش از 150000 تن نفت از طریق نشت طبیعی ، بهره برداری از فلات قاره ، آب توازن کشتی‌ها یا به اشکال مختلف وارد خلیج فارس می‌گردد. که به طور طبیعی بیش از 57 درصد مربوط به توازن کشتی ها و شست وشوی آنهاست، بیش از 32 درصد آن مربوط به نشت طبیعی و بهره برداری از فلات قاره و بقیه که حدود 11 درصد می باشد از سایر منابع نظیر فاضلاب و آبهای رود خانه های دائمی و موقتی که در خلیج فارس تخلیه می شوند می‌باشد. که همواره حوادث مربوط به نفتکش‌ها مزید بر علت بوده است. بر اساس آمار شرکت نفت بریتانیا از کل 422 حادثه ای که از می ماه 1982 تا ماه ژوئن 1987 در این رابطه به ثبت رسیده، 39 مورد آن در خلیج فارس روی داده است. که به این مقدار بایستی حدود 500000 بشکه نفت مربوط به نشت چاهها را نیز اضافه کرد. خلیج فارس جزء فلات قاره به شمار می آید و دارای رسوبات تخریبی از جمله ماسه، گل و ذخایر معدنی از جمله نفت است. که کلیه عوارض جوی و فرایند های زیستی و شیمیایی در این قسمت از خلیج فارس تاثیر مستقیم دارد. نشت وپخش نفت با توجه به درجه حرارت بالای آب و سرعت باد غالب در مدت 24 ساعت به میزان 3 درصد در سطح وسیعی پخش شده و بخش سبکتر نفت تا کربن که حدود 40 درصد نفت را تشکیل می دهد تبخیر می‌شود.

[spow 44197]

آلودگی

آلودگی عبارت است از هر گونه تغییر در ویژگیهای اجزا متشکل محیط به طوری که استفاده پیشین از آنها ناممکن گردد و به طور مستقیم یا غیر مستقیم منافع و حیات موجودات زنده را به مخاطره اندازد.

 

آلودگی نفت

آلودگی نفت تقریبا یک پیامد اجتناب ناپذیر از افزایش سریع جمعیت است که بر پایه تکنولوژی نفت قرار دارد. استفاده از منابع نفتی بدون وقفه در مقیاس بزرگ، به طور عمد یا تصادفی در حال افزایش است و یکی از بزرگترین دلایل آلودگی می باشد.

 

ترکیبات شیمیایی نفت

نفت خام کمپلکس پیچیده ای از مخلوط صدها نوع ترکیبات مختلف غالبا هیدروکربن ها (ترکیباتی از کربن و هیدروژن ) می باشد . مقادیر کم سایر عناصر نظیر : نیتروژن (صفر تا 5/0 درصد ) سولفور (صفر تا 6 درصد ) ، اکسیژن (صفر تا 5/3 درصد ) و تعدادی از فلزات به مقدار ناچیز در نفت یافت می‌شود .

 

منابع آلودگی نفت

روش‌های متداول در تولید نفت ساحلی، رها شدن بیش از 160000 تن نفت در طول سال است . مواد نفتی مصرف نشده و گریس حاصل از منابع صنعتی سهم عمده ای در آلوده سلزی محیط زیست دارند. (حدود 825000 تن ) . مهچنین تصادف نفتکش ها که شکسته شدن این کشتی ها باعث رها شدن اکثر محموله نفت به دریاها می‌شود. کشتی‌ها هم به اندازه نفتکش‌ها در آلوده سازی دریاها نقش دارند. کشتی‌ها از طریق پمپ کردن آب ته کشتی به دریا و سایر اعمال پاکیزه سازی خود در روند آلوده کردن دریاها موثر هستند.

 

سرنوشت نفت های دور ریخته شده

سرنوشت نهایی نفت وارد شده به محیط زیست دریا توسط فرآیندهای مختلفی از قبیل :

تبخیر، تشکیل محلول، پخش شدن بر روی سطح، امولسیون سازی، اکسایش، جذب به وسیله رسوبات زیرین مشخص می شود. نفت شامل ترکیبات فراری است که به سرعت تبخیر می‌شوند. بعد از چند روز حدود 25 درصد نفت رها شده از طریق عمل تبخیر از بین می‌رود، باقی مانه نفت در معرض فرایندهای امولسیون سازی قرار می گیرد، یک امولسیون قطرات پراکنده یک مایع در مایع دیگر است . این نوع امولسیون ها به صورت یک توده بزرگ چسبناک و پر کشش نمایان میشوند که به دلیل داشتن آب دارای حجم کل بیشتری نسبت به نفت اولیه می باشند. اکثر نفتی که از فرایند های امولسیون سازی باقی می ماند به تدریج به وسیله عمل اکسایش نوری، و اکسایش به وسیله موجودات زیر دریایی شکسته می‌شود. موجودات ریز دریایی قوی ترین عامل تجزیه نفت در دریا هستند. پس از گذشت سه ماه تنها 15 درصد از حجم نفت رها شده (لکه بزرگ نفتی ) بر سطح دریا باقی می ماند که به شکل لکه های درشت قیری رنگ حاصل از یک ماده غلیظ آسفالتی می باشد و این توده ها هر بار به طرف ساحل پیش می‌روند .

 

اثرات زیستی و فیزیکی

مسئله آلودگی نفت به صورت تاثیرات دراز مدت یا کوتاه مدت نمایان می شوند . اثرات کوتاه مدت در دو دسته قرار می گیرند . دسته اول در نتیجه پوشش نفت که در نهایت موجب خفگی و دسته دیگر دچار مسمومیت ناشی از نفت می گردند . موارد زیر در دسته اول در نظر گرفته می شوند :

1. کاهش در انتقال نور
   این امر موجب ممانعت عمل فتوسنتز گیاهان آبزی می شود .
   
2. کاهش در میزان اکسیژن حل شده
   لایه های نفتی سرعت جذب اکسیژن به وسیله آب را بسیار کند می کنند . اندازه گیریها نشان داده که میزان انحلال اکسیژن در طبقات زیر سطوح و لکه های نفتی بسیار کمتر از انحلال اکسیژن در طبقات تحتانی آب است . این موضوع (کاهش اکسیژن) برای موجودات کوچکتر به مراتب خطرناک تر خواهد بود .
   
3. خسارت وارده به پرندگان دریایی
   پرندگان به نفت آلوده می شوند . پر های آنها به هم گیر می کنند و قدرت پرواز آنها را کاهش و مانع از پرواز آنها می گردد . علاوه بر این ، خاصیت و ارزش عایقی بودن پرها کاهش میابد در نتیجه پرندگان در معرض آب سرد قرار گرفته و می میرند .
   
4. خفگی
   تاثیرات نفت بر روی زندگی گیاهان خطوط ساحلی موضوع با اهمیتی است که باید در نظر گرفته شود . گزارش هایی از انهدام جلبک ها و گیاهان ساحلی در برخی از مناطق تاکیدی بر این موضوع است . آسیب سلولی و مرگ به علت تماس جانداران با غلظت های بالا از این مواد نفتب صورت می گیرد. و این امر نشان می دهد که کرم ها ، لاروها و سایر اشکال حیوانات جوان دریایی به ویژه تحت تاثیر این مواد قرار می گیرند . هیدروکربنهای آروماتیک با نقطه جوش پایین در نفت، فراوان هستند . ترکیباتی نظیر بنزن ، تولوئن و گزیلن که خطرناک ترین بخش نفت را تشکیل می دهند. این مواد برای انسان و سایر موجودات زنده سمی و خطرناک می باشند نفتالین و فنانترین نیز در نفت وجود دارند که برای ماهی ها بیش از سه ترکیب فوق سمی هستند . ترکیبات هیدروکربنی آروماتیک بیش از هیدروکربنهای اشباع، در آب محلول هستند. آروماتیک ها می توانند موجودات دریایی را از طریق تماس مستقیم (با نفت ) یا از طریق تماس با محلول های رقیقی که به وسیله انحلال ترکیبات نفتی در آب ایجاد شده، از بین برده و نابود کنند . اثرات این ترکیبات با گذشت زمان کاهش می یابد. زیرا ترکیبات فراری بوده و سریعا تبخیر می شوند . مطالعات نمایانگر این است که یک توده بزرگ نفتی رها شده که در سواحل تشکیل می شود، پیام آور خرابی و ویرانی فوری و بی درنگ در امر حیات موجودات دریایی است . گونه هایی که تحت تاثیر این مسئله قرار می گیرند شامل :
   

طیف وسیعی از آبزیان اعم از ماهی ها ، حلزون های صدف دار ،خرچنگ ها و سایر بی مهرگان می باشد. ماهی ها و خرچنگ های دریایی مرده به خطوط ساحلی کشیده می شوند . اثرات مسمومیت فوری و در کوتاه مدت (چند دقیقه ، چند ساعت ) بعد از تماس منجر به مرگ می شود . اثرات دراز مدت ترکیبات نفتی در غلظت های پایین بر روی سیستم های زنده سریع آشکار نمی شود . ترکیبات هیدروکربنی اشباع با نقطه جوش بالا و آروماتیک ها می توانند اثرات فجیعی بر روی انواع گوناگون موجودات دریایی داشته باشند. سرنوشت ترکیبات آلی که وارد زنجیره غذایی موجودات دریایی شده اند ، مطالعه شده است. نتایج نشان می دهند که هیدروکربنها حتی زمانیکه یک بار به درون بدن یک موجود زنده رفته باشند نیز پایدار می مانند. این ترکیبات قادرند از میان تعداد زیادی زنجیره غذایی دریایی عبور کنند بدون آنکه تغییری در آن ها روی دهد . بنابراین همان طور که در مورد حشره کش ها ، آفت کش ها و فلزات سنگین میدانیم ، این مواد نیز در زنجیره غذایی مقدارشان تشدید می شود و سرانجام زنجیره غذایی به موجوداتی از دریا که مورد استفاده انسان هستند ختم می گردد . این ره آورد طعم و مزه غذایی که از دریا گرفته شده را برگردانده و یا سم‌هایی که اثرات دراز مدت دارند در غذای مورد استفاده روزانه انسان تجمع پیدا می نمایند . نفت میتواند، سم های محلول در چربی نظیر آفت کش ها را در خود حل نماید . حل شدن این سموم در لایه نازکی از نفت باعث می شود که با غلظت هایی تا چندین برابر بیشتر از آنچه که در آب هستند ، برسند. واین سموم قادرند که به موجودات مستعد، با غلظت هایی بیش از غلظت عادی برسند. نفتی که به حالت تعلیق درامده می توان با اجزاء معدنی، سنگین شده و به کف دریا برسد ، که در آنجا برای مدت طولانی باقی می ماند و صدمه به گیاهان و حیوانات کف دریا را نیز موجب می شود. انهدام کیاهان و حیوانات ، چسبندگی رسوبات اعماق دریا را کاهش می دهد که در نتیجه به راحتی می توانند انتقال یابند. حرکت رسوبات معمولا پس از ریختن نفت به دریا مشاهده شده است .رسوبات آلوده تحت اثر جذر و مد وموج دریا گسترش یافته و در فواصل دورتر هم پخش می شوند . نشانه های مرگ و میر ماهی ، پرندگان ، دلفین ، گاوهای دریایی ، لاک پشت ها و مارهای دریایی موضوعی است که در خلیج فارس عمومیت دارد . به این صورت که :

آلوده بودن ماهی ها به مواد شیمیایی و نفتی که طعمه های دلفین ها و نهنگ ها هستند را یکی دیگر از عوامل مرگ و میر این پستانداران دریایی دانست و افزود ،رفت و آمد کشتی ها در طول هفته در خلیج فارس باعث پدید آمدن سه تا چهار لکه نفتی کوچک که هر 15 روز یک لکه نفتی بزرگ را تشکیل می دهد می شود . این لکه ها باعث می شود که مجاری تنفسی این جانداران از نفت پر شود .

[spow 44197]

تاثیر مواد نفتی بر جانوران دریایی

ثابت شده است که مواد نفتی حتی در مقادیر کم باعث انواع تاثیرات بر ارگانیسم های دریایی می‌شود. ارگانیسم ها ترکیبات نفتی را از طریق آب، رسوبات و غذایشان در بدن خود انباشته می کنند. بعضی از مواد نفتی خام حاوی مواد سمی هستند که سمیت آنها بستگی به نوع ماده نفتی یا عملیات تصفیه ای دارد که منجر به سمی تر شدن آن ماده نسبت به نفت خام می‌گردد.

برای مثال شواهدی وجود دارد که مواد نفتی بر تولید مثل، رشد و نمو و ویژگیهای رفتاری بسیاری از جانوران تاثیر دارد و بویژه تخمها، لارو و مراحل دیگر موجود نابالغ را تحت تاثیر قرار می دهد. مواد نفتی حساسیت نسبت به بیماریها در ماهی ها را افزایش داده و از رشد فیتوپلانکتونها جلوگیری می کنند. پخش مواد نفتی به صورت گسترده می تواند تاثیرات مصیبت باری روی موجودات زنده دریایی بویژه موجودات محیطهای ساحلی داشته باشد. بویژه پرندگان دریایی و پستاندارانی مثل سمور دریایی خیلی حساسند و خیلی از جانوران زمانیکه در معرض مواد نفتی قرار گیرند پرها یا موهایشان با نفت پوشیده شده و می میرند. زیرا توانایی نگهداری لایه نازکی از هوای گرم که برای جلوگیری از سرما لازم است را از دست می دهند . پرندگانی که برای بدست آوردن غذا وابسته به پرواز هستند قادر به پرواز نبوده و از گرسنگی می میرند و مشکل است تعداد پرندگانی را که کشته شده اند تعیین کرد زیرا تعداد زیادی از آنها قبل از اینکه به ساحل جائیکه لاشه ها قابل شمارش است برسند در آب غرق می شوند. .

 

یکی از زیستگاهای حیاتی در نوار ساحلی پوشش جنگلهای حرا بوده که به شدت تحت تاثیر آلودگی آبها بوده و موارد اهمیت آنها شامل:

 

1. منطقه اصلی تولید کننده مواد غذایی در زیستگاهای ساحلی
   
2. منطقه نوزادگاهی لارو ماهی و میگوها
   
3. جلوگیری از فرسایش سواحل
   
4. نقش ***** زیستی در نواحی ساحلی
   
5. وابستگی کامل مراحل نوزادی آبزیان به این مناطق
   

اثرات منفی لکه های نفتی بر جنگلهای حرا

 

1. پوشش لکه های نفتی بر روی ریشه های هوایی و عدم تنفس این گیاهان
   
2. نفت موجب صاف و نرم شدن مستقیم اجزایی از ریشه و سرانجام خفه شدن آنها می‌گردد.
   
3. کاهش نفوذ نور و کاهش سرعت فتوسنتز این گیاهان
   
4. جذب تشعشعات خورشید توسط لایه نفتی باعث بالا رفتن غیر عادی دمای آب در این مناطق می گردد.
   

[spow 44197]

تبعات تاثیر لکه‌های نفتی بر ذخیره مولدین میگو

1. عقب افتادگی تقسیم سلولی
   
2. تخم ریزی غیر طبیعی مولدین
   
3. واکنشهای بازدارنده جفت گیری
   
4. کاهش فعالیتهای تغذیه ای در مولدین
   
5. مسدود شدن اندامهای تنفسی
   
6. تحریک و اختلال دستگاههای با اهمیت در تنفس
   
7. کاهش کیفیت مولدین میگو و کاهش بازدهی آنها در کارگاهای تکثیر و محیط طبیعی
   
8. کاهش کف زیان ریزتر در بستر به عنوان غذای کف زیان مثل میگو
   

آلودگی نفتی ذخیره ماهیهای موجود در منطقه را تحت تاثیر قرار داده و باعث بو گرفتگی و کاهش ارزش تجاری آنها، مسمومیت و عدم تنفس در اثر نشست نفت بر روی برانشهای ماهیها، از بین رفتن مکانهای تخم ریزی و اختلال در سیستم ایمنی آنها خواهد داشت.با توجه به حرکت لکه های نفتی و انتقال بخشی ازآن توسط جریانهای دریایی سایتهای تکثیر و پرورش میگو در اطراف محل حادثه نیز در امان نخواهند بود.

 

تاثیر آلودگی نفتی بر مجتمع های آبزی پروری

1. آلودگی آب ورودی به این مزارع و مرگ و میر ناشی از مسمومیت
   
2. فقیر شدن آب ورودی مورد نیاز این مزارع از نظر مواد غذایی
   
3. بو گرفتگی و تغییر مزه میگوهای پرورشی و کاهش ارزش تجاری و عدم امکان صادرات آنها
   
4. اختلال در فعالیتهای تغذیه ای میگو های پرورشی و نهایتا کاهش تولید
   
5. تحریک سیستم ایمنی و کاهش توان مقابله میگو با بیماریهای شایع
   

اثرات آلودگی نفتی بر ارگانیزهای ناحیه بنتیک ( کف دریا )

بیشترین اثرات آلودگی نفتی ، در مورد موجودات کف دریا می باشد. زیرا بخشی از نفت به صورت لایه ای در کف دریا قرار می گیرد. ستون آب در فاصله کوتاهی پس از نشست ، عاری از نفت خواهد شد و در نتیجه ارگانیزم های پوشش دار از اثرات آلودگی نفتی تا حدی مصون خواهند بود. اما موجودات ساکن کف دریا و ناحیه بنتیک ناگریزند محیط نفتی را سالها تحمل کنند. نواحی میان قسمت های جزر و مدی نیز به دلیل ضربه امواج پاک خواهند شد. زوده شدن کامل آلودگی از کف دریا ممکن است تا چند دهه به طول بیانجامد.

[spow 44197]

اثر آلودگی نفتی بر پلانکتون‌های دریایی

در مرحله اول در نقاطی که آلودگی به حد متوسط است ، تمایل به افزایش زاد و ولد در پلانکتون‌های گیاهی به وجود می آید که علت آن افزایش هیدروکربن‌های معدنی با ازت موجود در نفت و کم شدن جمعیت پلانکتون‌ها است. بعد از مرحله اولیه تمرکز شدید نفت به ویژه وقتی که دارای ترکیبات معطر با نقطه جوش پایین باشد به شدت برای پلانکتون‌ها سمی است. عقیده بر این است که هر چند اجتماع طبیعی پلانکتون‌های گیاهی به وجود می آید که علت آن افزایش هیدروکربن‌های معدنی با ازت موجود در نفت و کم شدن جمعیت پلانکتون‌ها است. عقیده کلی بر این است که هر چند اجتماع طبیعی پلانکتون های تحت تاثیر عواقب وخیمی بر اثر تماس با نفت قرار می گیرند ولی به نظر می رسد که قدرت بالای تولید مثل فیتوپلانکتون‌ها باعث جبران و کاهش کوتاه مدت آنها که توسط آلودگی نفت حاصل شده می‌گردد.

 

گزارشی که در مورد آلودگی آب دریای خزر و اثرات آن وجود دارد نشان می دهد که آلودگی باعث حذف پلانکتون‌های گیاهی از زنجیره غذایی دریاها می‌شود. در نتیجه باعث کاهش ذخایر پلانکتون‌های حیوانی و سرانجام در ذخایر شیلاتی شده است. نفت با جریان‌های باد جابجا می‌شود و در اثر این جابجایی یک تماس کوتاه بین نفت و ارگانیزم های دریایی برقرار می شود. تماس 5 دقیقه ای بین Dity lumbreght wellii (از فیتو پلانکتون‌ها) و آب دریا با آلودگی ml/L 0/1 مازوت ، باعث کاهش رشد و تکثیر این فیتوپلانکتون می‌گردد. اثرات آلودگی بر زئوپلانکتون‌ها ، باعث فعالیت کمتر و کم شدن تعداد آنها می‌شود. نفت و مشتقات نفتی در غلظت ml/L 10/0 قادر است تمام زئوپلانکتون‌ها را در 24 ساعت نابود نماید.

 

اثر آلودگی نفتی بر باکتریهای دریایی

به هنگام نشت نفت ، ابتدا موجودات و گونه های کم مقاومت آسیب می بینند. ترکیبات نفتی عموماً بر رشد باکتری ها اثر می‌گذارند. آبهای نمک دار و شوری که تحت تأثیر هیدروکربنهای نفتی قرار می گیرند با کاهش تعداد میکروارگانیزم‌ها مواجه می شوند. اما در برخی موارد نیز افزایش هیدروکربن‌ها موجب افزایش برخی گونه ها و در نتیجه افزایش جمعیت میکروارگانیزم‌ها می‌گردد و در هر حال این امر بر رشد باکتریها اثر می‌گذارد.

افزایش این باکتری ها باعث تجزیه و تقطیر هیدروکربورها می شوند. همچنین به منظور بررسی اثر باکتری‌ها به روی نمونه نفت خام نوروز و برش های مختلف آن و حاصل از فعالیت حیاتی آنها ، نمونه ای از نفت خام نوروز مورد تقطیر قرار گرفت. شمارش سلولی میکروارگانیزم‌های مصرف کننده هیدروکربور ایزوله شده از آب خلیج فارس را نشان می‌دهد.

[spow 44197]

حمل و نقل دریایی

مطالعات و بررسی ها نشانگر این است که، روند رو به افزایش حمل و نقل مواد شیمیایی توسط کشتی ها در سال های اخیر موجب افزایش حوادث ناگهانی گردیده که منجر به نشت و ریخت و پاش مقادیر متنابهی مواد شیمیایی به دریا گردیده است . حمل به صورت فله یا توده ای بزرگ از مواد شیمیایی در هنگام وقوع حوادث ناگوار مانند برخورد کشتی ها، طوفانهای شدید، آتش سوزی، انفجار و وقایع پیش بینی نشده دیگر سبب تخلیه مقادیر فراوانی از مواد شیمیایی به آب های آزاد می گردد . آلودگی شیمیایی در دریا موجب خطراتی برای محیط زیست آبی صنایع وابسته به دریا (صید انواع ماهی و میگو ، کنسرو سازی و . . .) و همچنین زیان های فراوانی برای زندگی انسان خواهد بود . انتخاب روش های مناسب شدیدا وابسته به نحوه تخلیه مواد شیمیایی به دریا، موقعیت محل آلوده شده و مشخصات فیزیکوشیمیایی مواد دارد.

 

خطرات مواد شیمیایی برای انسان

خطرات مواد شیمیایی به واسطه آتش سوزی، انفجار، مسمومیت، سوزش یا حساسیت در حال استنشاق یا تماس با پوست اتفاق افتاده و ممکن است در دراز مدت نیز اثرات مضری به جای گذارد

میزان غاظت مواد شیمیایی یا گازی در هوا یک فاکتور مهم در تشخیص مضر بودن آنها می باشد . مقدار آستانه t.l.v برای مواد شیمیایی توسط acgih تعیین شده لست . و آن عبارتست از مقدار معینی از ماده شیمیایی که برای انسان و سلامت او خطر فوری دارد . سم شناسی از علوم بنیادی است . رده های مختلف سم شناسی عبارت از سم شناسی در شیمی جنایی ، سم شناسی پزشکی ، سم شناسی صنعتی ، سم شناسی غذایی ، سم شناسی دارویی ، سم شناسی محیط زیست

 

و سم شناسی پرتوی فردی است . مسمومیت ممکن است به دو صورت مسمومیت حاد و مسمومیت مزمن باشد .

مسمومیت حاد می توانند در اثر عواملی نظیر :

• عوامل فیزیکی محیط کار
  
• عوامل بیولوژیکی محیط کار
  

عوامل شیمیایی بر اثر اثرات فیزیولوژیکی به گروههای ، مواد التهاب آور ، مواد خفقان آور ، مواد بیهوش کننده و مخدر ، مواد رادیواکتیو ، مواد بیماریزا و مواد آتش گیر و منفجره تقسیم کرد .

 

ارزیابی زیست محیطی

مواد شیمیایی مقاوم در آب دریاها به عنوان یک منبع آلودگی مستمر محسوب می شود و در دراز مدت نیز اثرات نامطلوبی بر محیط های آبی وارد می سازد . به عنوان مثال می توان به راههای نفوذی و اثرات یک ماده آلاینده نظیر ddt در محیط زیست دریایی اشاره کرد .

 

این اثرات به دو قسمت تقسیم می گردند : یکی اثرات مستقیم سمیت مواد شیمیایی می باشد که به میزان و غلظت کشنده آن بستگی دارد . دیگری اثرات غیر مستقیم شامل تجمع مواد شیمیایی در موجودات دریایی و انتقال آن در زنجیره های غذایی می باشد .

اثرات دیگری نظیر تغییرات رفتاری بر روی موجودات زنده را هم شامل می شود . مواد شیمیایی خطرناک که در اثر حوادث مختلف وارد دریا می گردند موجب آلودگی مستمر فلات قاره خواهند شد . این مواد می توانند در انواع کفزی ها تغلیظ و تجمع نموده و اکثر آنها مقاوم و غیر قابل تجزیه می باشند . بعضی از صدفهای دریایی ، فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون ها قادرند بیش از صد هزار ماده شیمیایی را در خود ذخیره نمایند .

مثالهای فراوانی از اثرات مواد آلاینده بر اجتماعات زیستی در دریا موجود می باشد . چنانچه تنوع زیاد ماده شیمیایی و تغییرات وسیع عوامل هیدرولوژیک و مشخصات اکولوژیک را مطالعه نماییم متوجه خواهیم شد که بررسی اثرات هر ریخت و پاش مواد شیمیایی خطرناک در دریا برای خود یک حالت ویژه دارد و به طور دقیق باید مورد بررسی قرار گیرد .

 

مواد شیمیایی اثرات مضر بر پرندگان آبی و پستانداران دارد که در مواقع برخورد با یک آلاینده شناور یا یک آلاینده تلغیظ شده اتفاق می افتد .

[spow 44197]

قوانین، طرح ها و کنوانسیون های به تصویب رسیده جهت مقابله با این معظل

 

1) کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی

مواد این کنوانسیون در سال (1972) 1351 شمسی در شهر لندن به امضای نمایندگان تعدادی از کشورها رسید و دولت ایران در سال 1375شمسی با تصویب مجلس به آن پیوست. هدف از تصویب این کنوانسیون، کنترل و جلوگیری از آلودگی دریایی ناشی از تخلیه و دفع مواد زائد و تشویق و حمایت از انعقاد قراردادها و توافقنامه های منطقه یی مکمل این کنوانسیون است.

 

2) کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی‌ها (مارپل) (marpol)

کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتیها در سال 1973 با برگزاری کنفرانس بین المللی آلودگی دریا توسط imo به تصویب رسید و متعاقباً توسط پروتکل 1978 اصلاح گردید. این مقررات دربرگیرنده منابع گوناگون آلودگی ناشی از کشتیها بوده و هدف اصلی آن، حذف آلودگی عمدی محیط زیست دریا بوسیله نفت و سایر مواد مضر و کاهش تخلیه چنین موادی بصورت عمدی و یا غیرعمدی، از طریق اعمال قوانین و مقررات بر کشتی ها و بنادر می باشد.

 

کاربرد کنوانسیون:

1. در خصوص کشتی هایی که حق برافراشتن پرچم یک دولت عضو را داشته باشند.
   
2. در خصوص کشتی هایی که حق برافراشتن پرچم یک دولت عضو را ندارند ولی تحت نظر آنها بهره برداری می گردند.
   

هرگونه تخلف از الزامات کنوانسیون ممنوع می باشد و مجازات ها باید تحت قوانین دستگاه اجرایی کشتی متخلف صورت پذیرد. همچنین هرگونه تخلف در منطقه تحت حاکمیت هر دولت عضو ممنوع بوده و مجازات ها باید تحت مقررات همان دولت عضو صورت پذیرد.

 

چنانچه تخلیه و یا آلودگی رخ دهد، هر دولت عضو باید مدارک و مستنداتی که نشان دهنده تخلیه مواد مضر یا جریانی از مواد که حاوی چنین مواد مضری باشد که باعث تخلف از مفاد کنوانسیون گردد را جهت مرجع دریایی دولت صاحب پرچم کشتی تهیه و ارائه نماید و هنگامیکه یک دولت عضو گزارشی مبنی بر سانحه آلودگی دریافت نمود باید بلافاصله مرجع دریایی کشتی آلوده کننده را از وقوع سانحه آلودگی مطلع نماید. در صورتی که یک سانحه در بردارنده اثرات مضر مهمی برای محیط زیست باشد، دولتهای عضو باید به سانحه رسیدگی و متخلفین به دادگاه معرفی شده و مجازات ها باید به اندازه کافی محکم باشند تا از وقوع مجدد تخلف جلوگیری نمایند.

 

ضمائم مارپل:

1. مقررات برای جلوگیری از آلودگی ناشی از نفت
   
2. مقررات برای کنترل آلودگی توسط مواد مایع سمی بصورت فله
   
3. مقررات برای جلوگیری از آلودگی توسط مواد مضر بسته بندی شده
   
4. مقررات برای جلوگیری از آلودگی توسط فاضلاب کشتی ها
   
5. مقررات برای جلوگیری از آلودگی توسط از زباله کشتی ها
   
6. مقررات برای جلوگیری از آلودگی هوا ناشی از کشتی
   

دولت جمهوری اسلامی ایران به سه ضمیمه 1، 2 و 5 آن در سال 1381 ملحق گردیده و بر اساس ضمائم کنوانسیون مارپل، بنادر باید به تسهیلاتی در جهت دریافت مواد زائد از کشتیها مجهز شوند و مواد زائد مربوط به مواد نفتی و ضایعات نفتی، روغن سوخته و اسلاج، آب خن و زباله را از شناورها دریافت میکند و اقدام لازم جهت طی مراحل قانونی الحاق به سه ضمیمه 3، 4 و 6 در حال انجام می باشد.

 

ضمیمه 1: مقررات برای جلوگیری از آلودگی ناشی از نفت

این ضمیمه در مورد همه تانکرهای با ظرفیت ناخالص 150 تن و بالاتر و سایر کشتیها با ظرفیت ناخالص 400 تن و بیشتر اعمال می گردد. تخلیه مواد حاوی نفت به دریا در مناطق ویژه دریایی در هر شرایطی ممنوع و در سایر مناطق از محدودیتهایی برخوردار می باشد. کلیه نفتکشهای با ظرفیت ناخالص 150 تن و بیشتر و سایر کشتیهای غیرنفتکش با ظرفیت 400 تن و بیشتر باید "طرح اضطراری آلودگی نفتی بر روی کشتی" (sopep) داشته باشند.

 

3) کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی (oprc, 1990)

آلودگی آبها همواره موجبات نگرانی‌ دولتها و مردم‌ را فراهم‌ آورده‌ و برای‌ مبارزه‌ با آن‌ لازم‌ است‌ دولتها درسطح‌ ملی‌ و بین‌المللی‌ اقدام‌ و مشارکت‌ نمایند. تخریب‌ سیستمهای‌ دریایی‌ و آبهای‌ سطحی‌ موجب‌ بروز صدمات‌ غیر قابل ‌جبرانی‌ به‌ محیط زیست‌ گردیده است. امروزه بدلیل استفاده زیاد از دریا و‌ تنوع‌ و سرعت‌ تخلیه‌ مواد آلاینده‌ به‌ دریا، توان‌ خود پالایی ‌اکوسیستم‌های‌ دریایی‌ کاسته‌ شده‌ و به‌ زحمت‌ می‌ توانند اثرات‌ ناشی‌ از ورود چنین‌ موادی‌ را خنثی‌ نمایند.

 

آبهای‌ جاری‌ و صنایعی‌ که‌ در کنار ساحل‌ ایجاد شده‌اند بخش عظیمی از آلودگی‌ دریا را موجب‌ میگردند. بخش‌ دیگر از آلودگی‌ اکوسیستم‌ دریایی‌ مربوط به‌ حفاری‌ بستر، حمل‌ و نقل‌ دریایی‌ (کشتیرانی)، نشت‌ طبیعی‌ نفت، ریزشهای‌ آسمانی‌، تماس‌ مستقیم‌ سطح‌ آب‌ با هوای‌ اطراف‌ و ریزش‌ عمدی‌ مواد به‌ دریا می باشد.

حمل‌ و نقل‌ دریایی‌ شامل‌ بخش‌ بندر (بنادر تجاری‌، پایانه های‌ نفتی‌، تعمیرگاه‌ کشتیها، اسکله‌های ‌صیادی‌ و کشتیها منجر به‌ تولید زائداتی‌ می‌ شوند که بطور بالقوه می توانند منبعی برای آلودگی دریا محسوب گردند. جمع‌ آوری‌، بازیافت، پاکسازی، پردازش‌ و دفع‌ صحیح ‌ این مواد اثر قابل توجهی بر کاهش آلودگی دریا ناشی از حمل و نقل دریایی برجای خواهد گذاشت.

کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی(oprc) در پی حادثه ای که برای نفتکش "اکسون والدز" در سواحل آلاسکا پدید آمد، در سال ١٩٩٠ میلادی به تصویب سازمان بین المللی دریانوردی رسید و در سال ١٩٩٥ میلادی لازم الاجرا شد. تاکید اصلی این کنوانسیون بر اقدام سریع و موثر در صورت وقوع سانحه آلودگی نفتی به منظور جلوگیری از ورود خسارات جبران ناپذیر به کشتی ها، تاسیسات دریایی، بنادر، تجهیزات تخلیه و بارگیری نفت و همچنین فراهم نمودن زمینه های لازم برای همکاری های بین المللی جهت مقابله با بروز حوادث ناشی از آلودگی نفتی است.

 

اهم اهدافی که کنوانسیون در پی تحقق آنها می باشد، عبارتند از:

• گزارش سوانح آلودگی به نزدیکترین کشور ساحلی توسط کشتیها، واحدهای هوایی و دریایی، بنادر و تاسیسات و در صورت نیاز گزارش سانحه به کشورهای مجاور که در معرض خطر میباشند.
  
• همکاری منطقه ای و بین المللی کشورها در مقابله با سوانح آلودگی نفتی و جمع آوری آنها
  
• تهیه طرح ملی مقابله با آلودگی نفتی با مشارکت کلیه ارگانهای ذیربط
  
• ایجاد سیستم ملی برای مقابله سریع و موثر با سوانح آلودگی نفتی
  
• ارائه کمکهای فنی و تجهیزاتی به کشورهای عضو
  
• تحقیق در زمینه پیشرفت های تکنولوژی از راه برگزاری سمپوزیم های بین المللی و مبادله نتایج و تحقیقات و برنامه های توسعه
  
• الزام به داشتن طرح اضطراری آلودگی نفتی در کشتی‎ها (sopep)
  
• کشتی هنگام حضور در بندر یا یک پایانه دریایی تحت حاکمیت، مشمول بازرسی افسران کنرتل و بازرسی قرار میگیرد.
  
• در اختیار داشتن طرح اضطراری آلودگی نفتی در واحدهای دور از ساحل
  
• در اختیار داشتن طرح اضطراری آلودگی نفتی در بنادر و ترمینالهای دریایی در منطقه تحت حاکمیت
  
• ایجاد سیستم ملی برای مقابله فوری و مؤثر با آلودگی که این سیستم حداقل باید شامل موارد ذیل باشد
  
• مرجع ملی و صلاحیتدار، واجد مسئولیت آمادگی و مقابله با آلودگی نفتی
  
• فراهم نمودن حداقل تجهیزات مورد نیاز برای مقابله با آلودگی نفتی
  
• تدوین برنامه‎های تمرینی و آموزشی برای پرسنل ذیربط
  

منطقه دریایی خلیج فارس و دریای عمان به دلیل شرایط خاص زیست محیطی و تردد زیاد شناورها، نیازمند حفاظت و مراقبت در برابر آلودگی های زیست محیطی می باشد. مطالعات انجام یافته نشان می دهد حفاظت در برابر آلودگی های نفتی در صدر اولویت های زیست محیطی این مناطق است و در همین راستا دولت جمهوری اسلامی ایران در 29 تیرماه 1376 به کنوانسیون فوق ملحق گردید و طرح ملی مقابله، آمادگی و همکاری در برابر آلودگی نفتی را تدوین نمود که هدف آن، فراهم نمودن آمادگی ملی و هماهنگ سازی کلیه نهادها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی و نیروها و امکانات مردمی برای مقابله و همکاری در انجام هرچه مؤثر وظیفه ملی حمایت از محیط زیست دریایی بهنگام وقوع سوانح منجر به آلودگی نفتی می باشد و منطقه تحت پوشش طرح ملی شامل محدوده سواحل و کلیه آبهای تحت نظارت و حاکمیت جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر می باشد.

کلیه بهره برداران از دریا، اعم از تولیدکنندگان و حمل کنندگان نفت و شرکتهای کشتیرانی، موظف میباشند، ضمن انجام اقدامات پیشگیرانه مورد نیاز برای جلوگیری از ریزش نفت، آمادگی لازم برای مقابله با سوانح نفتی را بر اساس دستورالعمل های کنوانسیون بین المللی در خود ایجاد کنند.

 

4) کنوانسیون منطقه ای کویت برای همکاری درباره حمایت و توسعه محیط زیست دریایی و نواحی ساحلی در برابر آلودگی

این کنوانسیون، سند قانونی است که کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان یعنی جمهوری اسلامی ایران، بحرین، عراق، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی در آن متعهد شده‌اند کوشش‌های خود را برای حفاظت از محیط زیست دریایی مشترکشان به کار ببندند.

کنوانسیون مذکور دارای30 ماده بوده و با هدف تعیین وظایف اعضا برای حفاظت و حمایت از محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان تدوین شده که همواره در معرض تهدید آلودگی ناشی از دریا و حمل و نقل دریایی می باشد.

در این کنوانسیون از کشورهای عضو خواسته شده که فعالیت های اقتصادی و اجتماعی خود را در سرزمینهای خود طوری تنظیم کنند که موجبات آلودگی محیط زیست دریایی حوزه را فراهم نکند.

[spow 44197]

پروتکل های کنوانسیون کویت :

این کنوانسیون دارای 5 پروتکل به شرح ذیل می باشد:

1. پروتکل همکاری منطقه ای برای مبارزه با آلودگی ناشی از نفت و سایر مواد مضر در موارد اضطراری
   
2. پروتکل راجع به آلودگی دریایی ناشی از اکتشاف و استخراج از فلات قاره
   
3. پروتکل راجع به حمایت محیط زیست دریایی در برابر منابع آلودگی مستقر در خشکی
   
4. پروتکل کنترل انتقالات برون مرزی مواد زائد خطرناک و دیگر ضایعات در دریا
   
5. پروتکل حفاظت از تنوع زیستی و ایجاد منطقه حفاظت شده دریایی
   

اهداف کنوانسیون کویت:

• همکاری در زمینه حمایت از محیط زیست دریایی در برابر آلودگی نفتی و سایر مواد مضر ناشی از فعالیتهای انسان در خشکی یا دریا ،
  
• حصول اطمینان از اینکه جریانات توسعه صنعتی به هیچ وجه به محیط زیست دریایی منطقه آسیب نرسانند و منابع زنده آن و سلامت انسانی را به خطر نیاندازند.
  
• لزوم اتخاذ یک روش مدیریت جامع در مورد استفاده از محیط زیست دریایی و نواحی ساحلی
  
• توسعه همکاری های منطقه ای با هدف حمایت از محیط زیست دریایی
  

کنوانسیون‎های imo که جمهوری اسلامی ایران به آنها ملحق شده است

عنوان کنوانسیون تاریخ تصویب در مجلس تاریخ الحاق تاریخ لازم‎الاجراشدن

1ـ کنوانسیون بین‎المللی خط‎شاهین‎کشتیها

(load lines 1966) 8/5/1352 13/07/1352 15/10/1352

2ـ کنوانسیون‎بین‎المللی‎ان� �ازه‎گیری ظرفیت کشتیها

(tonnage measurement 1969) 5/9/1352 7/10/1352 27/04/1361

3ـ کنوانسیون ایجاد‎سازمان‎بین‎المللی� ��ماهواره‎های دریایی و توافقنامه‎اجرایی‎آن،(inmarsa t 1976) 15/4/1362 20/7/1363 20/7/1363

4 ـ کنوانسیون‎بین‎المللی‎جل� �گیری ازتصادم‎در دریا

(colreg 1972) 5/7/1367 5/09/1367 27/10/1367

5ـ کنوانسیون‎بین‎المللی نجات دریایی

(salvage 1989) 30/01/1373 10/05/1373 23/04/1375

6ـ کنوانسیون تسهیل‎بین‎المللی ترافیک دریایی

(fal 1965) 31/01/1373 07/01/1374 05/03/1374

7ـ کنوانسیون بین‎المللی تجسس و نجات دریایی

(sar 1979) 21/02/1373 04/07/1374 04/08/1374

8 ـ کنوانسیون بین‎المللی‎ایمنی‎جان‎اش خاص در دریا

(solas 1974) 27/02/1373 25/07/1373 27/10/1373

9ـ کنوانسیون بین‎المللی‎استانداردهای آموزش،صدور گواهینامه و نگهبانی دریانوردان

(stcw 1978) 7/05/1375 11/05/1375 11/08/1375

10 ـ کنوانسیون‎جلوگیری‎ازآلوگ ی‎دریایی‎ناشی‎ازدفع موادزائد و دیگرمواد (lc 1972) 25/06/1375 23/10/1376 23/11/1376

11ـ کنوانسیون مداخله‎درآبهای آزاد درصورت‎بروز سوانح آلودگی نفتی (intervention 1969) 16/11/1375 03/05/1376 01/08/1376

12ـ پروتکل 1973 به کنوانسیون مداخله 16/11/1375 03/05/1376 01/08/1376

13ـ کنوانسیون بین‎المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابرآلودگی نفتی (oprc 1990) 29/06/1376 06/12/1376 04/03/1377

14ـ پروتکل 1978 کنوانسیون‎بین‎المللی ایمنی جان اشخاص در دریا، 1974(solas prot 1978) 04/12/1378 10/06/1379 10/09/1379

15ـ کنوانسیون بین‎المللی کانتینرهای ایمن

(csc 1972) 01/08/1379 19/07/1380 19/07/1381

16ـ کنوانسیون بین‎المللی جلوگیری از‎آلودگی ناشی از کشتیها marpol 1973/78 26/10/1380 03/08/1381 05/11/1381

17- پروتکل 1988 کنوانسیون بین المللی ایمنی جان اشخاص در دریا (solas prot 1988) 2/6/1383 9/8/1385 11/11/1385

18- پروتکل 1988 کنوانسیون بین المللی خط شاهین کشتی ها (load lines prot 1988) 27/2/1384 9/8/1385 11/11/1385

19- پروتکل 1992 کنوانسیون بین المللی مسئولیت مدنی ناشی از خسارت آلودگی نفتی (clc prot 1992) 24/11/1380 2/8/1386 3/8/1387

20- پروتکل 1992 کنوانسیون ایجاد صندوق بین المللی جبران خسارت آلودگی نفتی (fund prot 1992) 24/11/1380

 

کشورهای منطقه از لحاظ وضعیت در کنوانسیون‌های بین المللی حفاظت از محیط زیست دریایی

کنوانسیون‌های بین المللی بحرین ایران عراق کویت عمان قطر عربستان سعودی امارات متحده عربی

کنوانسیون حقوق دریاها        

جلوگیری از آلودگی دریا به وسیله نفت        

مداخله در دریاهای آزاد در مواقع بروز آلودگی نفتی        

مسئولیت مدنی خسارات آلودگی نفتی        

تأسیس صندوق بین المللی برای جبران خسارت آلودگی نفتی        

جلوگیری از آلودگی دریا به وسیله دفع مواد زاید و سایر مواد        

جلوگیری از آلودگی کشتی‌ها (مارپول)        

آمادگی، مقابله و همکاری در مواقع آلودگی نفتی        

پروتکل آمادگی، مقابله و همکاری در برابر حوادث ناشی از مواد خطرناک و سمی        

کنوانسیون بین المللی برای کنترل و مدیریت آب توازن و رسوبات کشتی‌ها        

کنوانسیون بین المللی در مورد تعهدات مدنی برای خسارت آلودگی نفتی از مخازن اولیه        

راهنمای جدول:

• کشور مورد نظر به کنوانسیون ملحق شده است
  
• کشور مورد نظر کنوانسیون را امضا کرده ولی تصویب نکرده است
  
• کشور مورد نظر به کنوانسیون ملحق نشده است
  

[spow 44197]

راهکارها:

 

پاک کردن لکه های نفتی

هنگامی که نفت رها شده و پخش می گردد . برطرف کردن این لکه نفتی ضرورتا شامل تشکیل دادن چند نوع سد می باشد . سه نوع از این سدها مورد استفاده قرار می گیرد . که شامل سدهای شناور ، سدهای جوشان آبی و سدهای شیمیایی می باشند . سدهای شناور به طور معمول در لنگرگاهها و مناطقی که حمل و نقل محصولات نفتی در آنجا صورت می گیرد مورد استفاده قرار می گیرند. در مواقع اضطراری تنها چاره ، استفاده از سدهای شناور است . پیشرفت قابل توجه وابسته به ساخت سدهای شناوری است که در آبهای متلاطم به کار میروند . سدهای جوشان آبی توسط رها کردن هوای فشرده در یک لوله سوراخ دار که در آب غوطه ور است شکل می گیرند . هوا به صورت یک غشاء نازک جوشان به سطح می آید . تلاطم نتیجه شده ، از حرکت لایه های نازک نفتی به آن سمت غشاء جلوگیری می کند . تا زمانی که آب و باد نتوانند جانشین هوای فشرده شوند ، سد کار می کند . این سدها کاملا جدید هستند . اگر چه در دریاهای باز اشکالاتی دارند اما در لنگرگاهها و بنادر از آنها استفاده می شوند . یک مزیت آشکار این سدها این است که از عبور و مرور کشتیها ممانعت به عمل نمی آورند . سدهای شیمیایی، مواد شیمیایی مخصوص اضافه می شوند و موجب ژلاتینی شدن و یا حتی جامد شدن نفت می گردند . اگر به طور کاملا موثر عمل کرده و اطراف یک لایه نفتی قرار گیرند ، می توان تصور کرد که این حلقه ژلاتینی نفتی به صورت یک سد مستقل عمل می کند و حتی ممکن است که در دریاهای بسیار متلاطم هم به کار روند . کار در چنین زمینه هایی هنوز در مراحل آزمایشی و پیشرفت و توسعه است .

 

از طریق روشهای مکانیکی ، میتوان نفت را از آب خارج نمود:

برداشت های مکانیکی شامل استفاده از کفگیرهایی است که به کشتی وصل می شوند و روشی موثر برای برداشتن یک لایه نازک نفت از سطح آب می باشد . نفت و آب در مخازن کشتی نگهداری ، از هم جدا و سپس در آب به بیرون رانده می شود . تمام کفگیرهایی که در حال حاضر استفاده می شوند در آب های ساکن و لایه های ضخیمی از نفت به خوبی عمل می کنند ، آنها کاملا بر سطح صاف نفتی که توسط سدهای شناور به وجود آمده اند ، عمل کرده و موثر می باشند . در حال حاضر سرعت کفگیرها به بیش از 50 تا 70 بشکه در ساعت افزایش یافته و این مقدار بستگی به آرامی آب و نوع کفگیرها دارد . این روش زمانی که روی لکه های نفتی بزرگ ، در آبهای آزاد مورد استفاده قرار می گیرد ، مشکلاتی را پدید می آورد .

معمولا هیدروکربنها توسط موجودات ریز دریایی تجزیه می شوند . تجزیه زیستی سریع که با استفاده از چنین عملکردی صورت می گیرد برای لکه های نفتی در دریاهای باز که نمی توانند پس از چندین روز به ساحل برسند ، کاربرد دارد . این روش شامل پرورش و لقاح باکتری‌ها بر روی سطوح صیقلی نفت است . برای اطمینان از تجزیه شدن کامل ، زمان زیادی لازم و تمام گونه های باکتری های اختصاصی مورد نیازند . این باکتری ها تا حد زیادی انتخابی و هیچ کدام از گونه های منفرد ، نمی توانند تمام اجزای نفت را تجزیه کنند . یک سری از مشکلات همراه با این روش وجود دارد ، مسئله عمده نیاز به اکسیژن برای این فرایند می باشد ، برای تجزیه یک گالن نفت خام به حل کردن 320000 گالن هوای فشرده در آب دریا نیاز است . در مناطقی که مقدار اکسیژن موجود در آب کم است اکسایش آهسته صورت می گیرد . کم شدن اکسیژن زندگی موجودات دریایی را به خطر می اندازد .

احتراق یکی از آسان ترین روش هایی است که برای رهایی آب از آلودگی نفتی به کار گرفته شده است . به طور کلی سوزاندن هنگامی موثر واقع می شود که بلافاصله پس از ریخته شدن نفت صورت گیرد . مقداری از نفت بلافاصله پس از ریخته شدن ، بخار می شود و قسمت باقی مانده که دارای دمای اشتعال بالایی است شعله ور می گردد . خاصیت انتقال گرمایی زیاد آب سبب می شود که این کوشش ها بی ثمر واقع شوند .

اشکال مهم این روش این است که ، برطرف کردن آلودگی آب باعث ایجاد آلودگی هوا می شود . از آنجا که دود سیاهی( ناشی از سوختن ) همه جا را فرا می گیرد . پس از آتش زدن یک جامد سیاه باقی می ماند که جمع کردن آن از جمع کردن نفت مایع به مراتب راحت تر است . مقادیر کم نفت توسط مواد جذب کننده برداشته می شود . نفت به وسیله یک ماده جاذب که به سطح ذرات ماده جذب کننده می چسبد ، جذب می شود . هر نوع جاذبی می تواند برای برداشتن نفت از سطح آب مورد استفاده قرار گیرد . استفاده از این گونه مواد این مزیت را دارد که سرعت پخش لایه را محدود کرده و به تمیز کردن کمک می کند . کاه و خاک اره نیز به عنوان جاذب به کار برده میشوند و پس از اینکه با نفت اشباع شدند برداشته می شوند . خورده ها و کف های پلی اورتان نیز یک جاذب به شمار می آید و هنگامی که از نفت پر شدند برداشته شده ، نفت آن را خارج می کنند و مجددا می توانند مورد استفاده قرار گیرند .

 

80 درصد از نفتی که آب را می پوشاند تصفیه شده و مورد استفاده قرار می گیرد . حجم 50 فوت مکعب از کف می تواند یک تن نفت غلیظ را جذب کند عوامل ته نشین کننده به اشکال ماسه ، خاک ، آجر ، سیمان ، مخلوط سیلیکون و خاکستر به لکه های نفتی افزوده می شوند . ترکیبی از نفت و این عوامل ته نشین می شوند ، که خود موجب آلودگی خاک کف دریاها شده و برای جانوران آبزی ( صدفهای خوراکی ، حلزون های دو کفه ای و خرچنگ ها ) و گیاهان خطر آفرین می باشند . رسوبات بدون هوا خیلی آهسته فعال شده و حرکت می کنند . این چنین مکان هایی منابع اصلی آلودگی برای مدتی طولانی بعد از رها شدن اولیه نفت می باشند . مواد زیادی وجود دارند که نفت موجود در آب را به حالت تعلیق درمی آورند . نظیر پاک کننده ها ، امولسیون کننده ها و پخش کننده ها می باشند .اجزای اولیه یک پخش کننده شامل یک سورفاکتانت ، یک حلال و ثابت کننده می باشد . سورفاکتانت هم به آب و هم به نفت گرایش دارد. اجازه می دهد که آن دو با هم ترکیب شوند . حلال ها، سورفاکتانت ها را قادر به نفوذ به درون لایه نفتی می کنند . قسمت عمده حلال ها را سورفاکتانت تشکیل می دهد . تثبیت کننده ها یک بار امولسیون شکل گرفته را ثابت می کنند . عمل یک پخش کننده آن است که منطقه سطحی لکه نفتی را افزایش داده و باعث پخش شدن آن در حجمی بزرگی از آب می شود . تاثیر ویژه پخش کننده ها این است که کشش سطحی نفت ریخته شده در آب را کاهش می دهد و آن را به صورت قطرات کوچکی در می آورد . این دو عامل عمل تجزیه شدن طبیعی توسط موجودات ریز را راحت تر می کند . تلاطم و آشفتگی برای موثر واقع شدن آنها مفید خواهد بود . بنابر این روش مفیدی برای دریاهای باز می باشد که به طور طبیعی متلاطم هستند .

 

ارزیابی نتایج حاصل از استفاده از این روشها در گذشته نشان می دهد که پخش کننده ها باید با احتیاط استفاده گردند . درجه بالایی از پراکنده گی و انتشار که آنها به وجود می آورند ، به مراتب باعث حلالیت و تمرکز بیشتر نفت در آب ،نسبت به حالتی که پراکندگی طبیعی صورت می گیرد ، می شود . همچنین قطرات نفت شکل گرفته به اندازه ای هستند که توسط موجودات ریز دریایی که در پایین ترین قسمت زنجیره غذایی دریا قرار دارند ، جذب می شوند . پخش کننده هایی که در سواحل به کار می روند واقعا به مشکل می افزایند و فرسایش سواحل را سبب می شوند .

 

استفاده از سوپر تانکرها

مطالعات اخیر نشان می دهد که کمترین آلودگی زمانی ایجاد می شود که تعداد تانکرهای نفتکش کم و اندازه آنها بزرگ تر باشد که در این صورت در آبهای عمیق به راحتی حرکت کرده ، نسبت به تانکرهای کوچک آلودگی کمتری ایجاد می کنند . استفاده از کشتی های بزرگ ، هزینه حمل و نقل را نیز کاهش می دهد . تا سال 1980 گنجایش یک کشتی استاندارد 200000 تا 300000 تن بود . کشتی هایی با ظرفیت بیش از 800000 _500000 تن از سال 1980 مورد استفاده قرار گرفتند . عوامل آلودگی و تصادفات تانکرها ارتباطات زیادی با هم دارند . سوپرتانکرها خیلی کمتر از تانکرهای کوچک قدرت گردش دارند ، همچنین نیاز به فاصله زیادی ( به دلیل طرح آنها ) برای توقف دارند . در شرایط توقف اضطراری که موتورها معکوس کار می کنند ، تانکر بزرگ برای حرکت کردن دچار مشکل می شود. تانکرهای بزرگتر تاسیسات پیچیده ای دارند اما کمک اقتصادی با ارزشی را سبب می شوند. به علاوه باید اشاره شود که تانکرهای بزرگ باید در مناطق عمیق تر آب، تخلیه بار انجام دهند.

 

پاکسازی زیستی «تجزیه زیستی» (Bioremediation )

25 درصد از نفت رها شده در آب از طریق تبخیر از بین می‌رود و بقیه به وسیله عمل اکسایش نوری و اکسایش میکروارگانیزم‌ها شکسته می‌شود که به این عمل Bioremediation یا تجزیه زیستی گفته می‌شود. حضور میکروارگانیزم‌های تجزیه کننده هیدرات‌های کربن در آب دریاها و خاک‌ها سبب شده که تجزیه به عنوان یکی از موثرترین روش‌های حذف آلودگی نفتی معرفی شود و Bioremediation کاربرد سیستم‌های بیولوژیک برای نابود کردن یا کم کردن غلظت مواد سمی نظیر هیدروکربورهای نفتی را تسریع می‌کند. این عمل در حضور اکسیژن و مواد غذایی به خصوص نیتروژن و فسفر تسریع می‌شود. فرآورده‌های حاصل از تجزیه زیستی معمولاً CO2 و مواد آلی کوچک مولکول با سمیت بسیار کم است. روش‌های متعددی در این فرآیند نقش دارند که از جمله مهمترین آن‌ها می‌توان به Biostimulation-Bioreactor- Biovention- Bio augmentation اشاره کرد. انواع روش‌های فوق در کشورهای صنعتی نظیر امریکا، ژاپن، آلمان، انگلستان، کره جنوبی و روسیه به طور معمول استفاده می‌شود و در سایر کشورهای به خصوص حوزه خلیج فارس در مرحله تحقیقاتی است. از محدودیت‌های این روش‌ها می‌توان به محدودیت در تعیین میزان شوری، دما، PH و نوع ترکیبات نفتی اشاره کرد.

میکروارگانیزم‌های متعددی در این عمل نقش دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از:

• باکتری‌ها: Pseudomonas- Bacillus- Rhodococcus- Mycobacterium Acinetobcter- Staphylococcus- Clostridium- Proteus- Micrococcus
  
• اکتینومسیت‌ها: Actinomyces- No
  

[spow 44197]

نتیجه گیری

سازمان منطقه ای اقدامات متعددی را با همکاری کشورهای عضو درباره حمایت و توسعه محیط زیست دریایی شروع نموده و مورد اجرا گذاشته است. یک از این اقدامات شامل طرح مطالعات پایه اقیانوس نگاری، آلودگی نفتی و غیر نفتی و مطالعات اکولوژیکی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان بوده است . به موجب این طرح هر یک از کشورهای عضو موظف شدند در چارچوب معینی نقاطی را در مناطق دریایی خود زیر پوشش مطالعاتی برای یک دوره مقدماتی 18 ماهه قرار دهند ( 1982) ROPME . در این طرح ایستگاههایی برای انجام مطالعات فوق الذکر در آبهای ساحلی کشورمان به عهده ایران گذاشته شد که جزایر خارک ، لاوان ، سیری و هرمز برای مطالعات آلودگی های نفتی و غیر نفتی منظور گردید . نتایج مقدماتی حاصل از بررسی های آلودگی های نفتی در آب و رسوب ایستگاههای فوق توسط سازمان حفاظت محیط زیست در طول سالهای 1368 و 1369 پس از پایان جنگ تحمیلی با عراق که امکان انجام این عملیات در خلیج فارس بوجود آمد صورت گرفت . آلودگی نفتی در آب و رسوب مناطق دریایی جزایر خارک ، لاوان ، سیری و هرمز توسط مهندس محمدرضا شیخ الاسلامی مورد بررسی قرار گرفته است . مقدار کل مواد نفتی به روش اسپکتر و فلورومتری و استفاده از نفت استاندارد راپمی ( ROPME OIL ) در نمونه های آب و در بخش ذرات کوچکتر از 63 میکرون نمونه های رسوب اندازه گیری شده است .

 

نتایج حاصله از نمونه های رسوب نشان داد که جزیره خارک آلوده ترین منطقه نسبت به سایر مناطق چهارگانه و مقدار کل مواد نفتی ایستگاههای مناطق دیگر، سیری، هرمز و لاوان در درجات بعدی قرار دارند. تفاوت مشخصی بین لایه سطحی و زیر سطحی از نظر غلظت مواد نفتی در ایستگاههای مناطق مختلف وجود نداشته و مقدار تغییرات مواد نفتی در طول یک سال در رسوب در ایستگاههای یاد شده کم بوده است. آزمایشات انجام گرفته نشان می دهد که در مناطقی که تحت تاثیر مستقیم منبع آلوده کننده نیستند غلظت مواد نفتی در آب کمتر از 1 میکرو گرم در لیتر بوده و همبستگی معنی دار خطی بین لگاریتم سطوح غلظت مواد نفتی در آب و درصد مشاهدات وجود دارد . با توجه به آزمایشهای انجام گرفته رسوب ایستگاههای خارک دارای بیشترین آلودگی بوده و ایستگاههای سیری و هرمز و لاوان به ترتیب در درجات بعدی هستند. این مقایسه برای مقادیر متوسط ، حداقل ، حداکثر و همچنین تمامی دوره های نمونه برداری یکسان بوده است. از آنجایی که نمونه های رسوب نشان دهنده وضعیت آلودگی منطقه در طول زمان هستند می توان نتیجه گرفت که آبهای ساحلی جزایر فوق نیز از نظر آلودگی نفتی در مقایسه با هم به ترتیبی است که ذکر گردید . مطالعات تکمیلی تمامی سواحل ایران از شمال خلیج فارس تا تنگه هرمز را می پوشاند که در حال حاضر نمونه برداری در دست مطالعه است .

 

 

منابع

1. دکتر دبیری. مینو ، آلودگی محیط زیست ، نفت.
   
2. مجله محیط زیست ، اثر آلودگی نفتی.
   
3. محمدپور دریایی. نسرین ، دریای خزر و نفت ، فصلنامه علمی محیط زیست ، شماره 3 ، 1379.
   
4. کردوانی. پرویز ، اکوسیستم های آبی ایران ( خلیج فارس و دریای عمان ) ، 1374.
   
5. قوانین و مقررات محیط زیست ، جلد 1 ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ، 1379.
   
6. برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

   • ورود
   • یا
   • ثبت نام
   . org
   
7. برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

   • ورود
   • یا
   • ثبت نام
   . ir