هورمون هاي تيروييد و اهميت سنجش آن ها

[mim-shimi 25686]

پروفسور ناصر ملك نيا

هورمون هاي تيروئيد ( T3 و T4 ) از اسيد آمينه تيروزين مشتق مي شوند. حدود 95 درصد هورموني كه از غد ه تيروئيد ترشح مي شود ، به صورت T4 ( تيروكسين) است. با وجودي كه ميزان ترشح T3 از غده تيروئيد بسيار ناچيز است، اين هورمون نقش اصلي را ايفا مي كند. بخش زياد T3 موجود در خون از تبديل T4 به T3 در بافت هاي محيطي از جمله كبد، كليه و جفت بوجود مي آ ي د. البته بافت هايي چون مغز و هيپوفيز نيز مي توانند T4 را به T3 تبديل كنند، اما T3 حاصل وارد خون نمي شود و اثر خود را در همان مكان بر جاي مي گذارد . به طور كلي، 80 درصد T3 موجود در خون در كبد و 20 درصد آن در تيروئيد ساخته مي شود .

نقش هاي زيستي

افزايش ميزان سوخت و ساز پايه اثر اصلي هورمون هاي تيروئيد است. اين هورمون ها سوخت و ساز قندها و چربي ها را افزايش مي دهند. آنها باعث تحريك ساختن پروتئين نيز مي شوند. بنابراين هورمون هاي تيروئيد براي رشد طبيعي ضروري هستند. از نقش هاي ديگر آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد:

 

• افزا يش تعداد و اندازه ميتوكندري ها و افزايش فعاليت آنزيم هايي كه در سوخت و ساز درگير هستند.

• افزايش جذب گلوكز از دستگاه گوارش

• تحريك روند نوسازي گلوكز

• تقويت اثر كاتكول آ مين ها و انسولين

• افزايش برون ده قلبي و گاهي نيروي انقباظ ماهيچه قلب

• نمو طبيعي دستگاه عصبي مركزي به خصوص ميلين دار شدن رشته هاي عصبي و افزايش توانايي هاي ذهني

 

چگونگي كاركرد

هورمون هاي تيروئيد چربي دوست هستند و به آساني از غشاي سلول ها مي گذرند. گيرند‌هاي اين هورمون ها درون سلول و در هسته جاي دارند. اتصال آنها به گيرنده هايشان، رونويسي از ژن ها و درنتيجه ساختن پروتئين را تحت تأثير قرار مي دهد. البته، شواهدي در دست است كه از اثر مستقيم هورمون هاي تيروئيد بر ميتوكندري ها و پروتئين هاي ناقل غشاء حكايت مي‌كنند.

عوامل اثرگذار بر ترشح

توليد و ترشح هورمون هاي تيروئيدي را هورمون تحريك كننده تيروئيد ( TSH يا تيروتروفين) تنظيم مي كند. خود اين هورمون از غده هيپوفيز ترشح مي شود و ترشح آن يا هورمون آزاد كننده تيروتروفين ( TRH ) افزايش مي يابد كه در هيپوتالاموس ساخته مي شود. سوماتوستاتين و بازخورد هورمون هاي تيروئيدي، اثرات TSH راكاهش مي دهند. هورمون هاي تيروئيد نيز با اثرگذاشتن بر هيپوتالاموس مي توانند ترشح TRH را كاهش دهند.

نارسايي ها

عوارض ناشي از اختلالات تيروئيد به صورت كم كاري يا پركاري بروز مي كند. كم كاري تيروئيد به كندي خود را نشان مي دهد. كم كاري به دلايل زير ممكن است رخ دهد:

 

• ناتواني غده تيروئيد در ساختن هورمون هاي تيروئيد؛ به علت كمبود يد يا فقدان آنزيمهاي مورد نياز براي توليد هورمون

• اختلال در ترشح TSH از غده هيپوفيز

• اختلال در ترشح TRH از هيپوتالاموس

• نوعي بيماري خود ايمني كه به تخريب سلول هاي غده تيروئيدي مي انجامد و به بيماري هاشيموتو مشهور است.

• مقاومت بافت هدف به هورمون هاي تيروئيد به علت نقص مادرزادي در گيرنده هاي هورمون هاي تيروئيد

 

معمول ترين علت پركاري تيروئيد بيماري گريوز است. اين بيماري نوعي بيماري خود ايمني است كه به علت توليد پادتن عليه گيرنده TSH ايجاد مي شود. اين پادتن باعث تحريك بيش از اندازه اين گيرنده ها و بنابراين تقويت توليد و ترشح هورمون هاي تيروئيد مي شود . از عوامل ديگر مي توان به موارد زير اشاره كرد:

 

• سلولهاي سرطاني توليد كننده TSH در غده هيپوفيز

• سلولهاي سرطاني ترشح كننده TRH در هيپوتالاموس

• تجويز بيش از اندازه يد

پركاري

كم كاري

افزايش دماي بدن

خشكي پوست

افزايش فشار خون

ريزش مو

كاهش وزن

كندي رشد

افزايش اشتها

سفتي ماهيچه ها

تعرق فراوان

خواب آلودگي، احساس خستگي پريشاني و نگراني

كاهش ضربان قلب

قطع قاعدگي

يبوست

گواتر

گواتر

 

 

اهميت اندازه گيري T3

 

باوجود تبديل شدن T4 به T3 در بافت هاي محيطي، باز هم مقدار T4 در خون از T3 بسيار بيشتر است. بنابراين، اندازه گيري T3 به طور معمول ضروري نيست. به عنوان مثال، در شروع كم كاري تيروئيد با كاهش فعاليت تيروئيد، T4 كاهش مي يابد ولي چون در بافت هاي محيطي T4 به T3 تبديل مي شود ، مقدار T3 كاهش نمي يابد. زيرا T4 بيشتري به T3 تبديل مي شود. از اين رو، با وجودي كه در اين شرايط رابطه معكوسي بين T4 و TSH وجود دارد، اما تغيير چنداني در ميزان T3 مشاهده نمي شود. بنابراين، اندازه گيري آن به تشخيص كمكي نمي كند. اما ، در دو مورد اندازه گيري T3 ضروري است.

 

• اشكال در عملكرد بافتهاي محيطي كه T4 را به T3 تبديل مي كنند. در اين مورد، با وجودي كه سطح TSH و T4 عادي است، اما سطح T3 پايين است. در اين مواقع، به جاي توليد T3 از T4 ، هورمون غير فعالي به نام rT3 (تري يدوتيروئين معكوس) ساخته مي شود. با توجه به اين كه اندازه گيري rT3 انجام نمي شود، به اندازه گيري T3 بسنده مي شود. كاهش T3 ، بيان كننده اختلال در بافتهاي محيطي است.

 

• تيروتوكسيكوز T3 . در اين حالت، با وجود عادي بودن سطح T4 و TSH ، به دليل افزايش توليد T3 درتيروئيد، مقدار آن در خون بالا مي رود و چون هورمون فعال T3 است ، عوارض پركاري تيروئيد را در غياب افزايش T4 و TSH مشاهده مي شود.