فوايدعلفهاي هرز

[دختری از شمال 1020]

تخريب اراضي کشاورزي و منابع طبيعي در سرتاسر جهان در حال پيشرفت است وناآگاهي و عدم احساس مسؤ ليت نسبت به سلامت کره ي زمين و زندگي نسلهاي آينده آن را تداوم مي بخشد. در اکثر ممالک متاُسفانه زمين کشاورزي به عنوان کالا براي خريد و فروش و ذخيره مالي و اعتباري براي مردم مطرح بوده است و نه به عنوان وسيله اي براي توليد غذا.

اين طرز تلقي نگرش نميتواندبه فکر حفاظت، سلامت و حاصلخيزي زمينهاي کشاورزي باشد.در واقع ميتوان گفت که مديريت و حاصلخيزي زمين کشاورزي تنها در درس و کتاب خلاصه ميشود و نه در عمل.تخريب منابع طبيعي در جهان و آلودگي خاک و آب در اثر فعاليتهاي کشاورزي از آينده بسيار تاريکي براي بشر خبر ميدهند. آنچه کشاورزي اکولوژيک امروزه پيشنهاد ميکند، کشاورزي پايدار است.موفقيت هاي کوتاه مدت براي تاُمين غذا در دراز مدت، مفهوم کشاورزي پايدار را مشخص ميکند. در حالت کلي استراتژي هاي بشر براي زراعت و ساير فعاليتهاي کشاورزي بايستي به نحوي طراحي شوند که توان توليدي کره ي زمين را به مخاطره نياندازند و بايستي به دنبال الگوهاي از توسعه بود که مبتني بر حفاظت محيط زيست باشد.

نام علفهاي هرز گمراه کننده است و در نظر هر بيننده و شنونده، گياهي بي فايده تلقي ميشود و بايستي حتما" کنترل گردند. روي اين اصل، ديدگاه زارع در اکثر مواقع نسبت به اهميت علفهاي هرز تقريبا" بي تفاوت بوده است. ولي چه بسا کاربردهاي متعددي داشته و از سالها پيش در زمينه هاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرند.يک گياه ممکن است در يک ناحيه به عنوان علف هرز جدي باشد، اما در جايي در اطراف آن منطقه به عنوان گياه مفيد تلقي ميشود.

به عنوان مثال بعضي علفهاي هرز نظير شيرين بيان ( Glycyrrhiza glabra ) در پزشکي، روناس(Rubia tinctorum ) در صنايع رنگرزي و گونه هاي مختلف سازو (Juncus spp) در صنايع دستي کاربرد دارند. علفهاي هرز گزنه (Urtica dioica ) يکي از فراوان ترين علفهاي هرز در مناطق شمالي کشور است، در حالي که همين گياه از اقلام وارداتي اروپاي غربي است . مصارف زيادي نيز دارد.واردات گياه با اهميت پونه (Mentha pulegium ) از نظر پزشکي به کشورهاي امريکا و انگلستان بالغ بر چندين ميليون دلار است، در حالي که در هر گوشه از کشور ما کنار هر جويبار و نهر آبي به عنوان علفهاي هرز رشد ميکند و عصاره آن از ممالک خارج به کشور وارد ميشود. همچنين کاشت، داشت و برداشت پونه نيز به عنوان يک گياه دارويي بسيار ساده است.علاوه بر اين علفهاي هرز پايه هاي اجدادي تعداد زيادي از گياهان زراعي امروزي به شمار ميروند.به عنوان مثال گندم نياي هرز (Aegilops squarrosa) که به صورت يک علف هرز در مناطق مختلف رشد ميکند، از اجداد گندم زراعي است.

بهره برداري و استفاده از گياهان دارويي که اکثر آنها به صورت علف هرز در مناطق و مزارع مختلف ديده ميشوند، در ممالک پيشرفته اروپايي و آمريکايي و ساير کشورهاي در حال توسعه معمول ميباشد، ولي در کشورايران مورد توجه قرار نگرفته است. به طوري که اغلب مردم از گياهان مفيد و متنوعي که در ايران پراکنده اند، بي اطلاع و از خواص درماني، تغذيه اي، علوفه اي و ساير فوايد آنها نا آگاه هستند. تنوع گياهي در آسيا بيشتر است و کشور ايران نيز با دارا بودن اقليمهاي مختلف خاستگاه تعداد زيادي از گياهان است. بي شک وجود تنوع گونه اي در ايران يکي ازبي نظيرترين هداياي خداوندي محسوب ميشود که به اين مرز و بوم عطا شده است. براي ما بايستي جاي خوشحالي باشد که تنوع اين گياهان در منطقه قابل توجه است. جاي تاُسف نيز بايد باشد که به اين گونه هاي گياهي اهميت آنچناني قايل نيستيم. در اين زمينه،ضرورت دارد با انجام طرحهاي کوچک منطقه اي گونه هاي مفيد در هر منطقه را شناسايي و سپس نسبت به توليد انبوه آنها اقدام کنيم. بديهي است که اين امر ميتواند در اشتغال زايي، بهبود وزع مالي زارعين و مردمان روستايي وتاُمين نيازهاي دارويي، علوفه اي و غيره نقش بسزايي داشته باشد.

در حالت کلي بر علفهاي هرز فوايد زيادي مترتب است که در زير خلاصه اي از آنها بيان شده است:

- اغلب علفهاي هرز با سيستم ريشه اي عميق و گسترده از فرسايش آبي و بادي در زمينهاي زراعي جلوگيري ميکنند.

- برخي از انواع خوش خوراک آنها به خصوص در مواقع خشکسالي به عنوان علوفه توسط دام مورد تغذيه قرار مي گيرند.

- تعدادي از علفهاي هرز به عنوان کود سبز کشت مي شوند.

- ارزش دارويي آنها قابل توجه است و در صنايع دارويي به طور وسيع کاربرد دارند.

- اندامهاي هوايي تعداد زيادي از علفهاي هرز بطور سنتي در درمان برخي بيماري ها مورد استفاده قرار ميگيرند.

- برخي از آنها منبع مناسبي براي تغذيه زنبورهاي عسل به شمار ميروند.

- تعدادي از علفهاي هرز در صنايعي نظير صنايع دستي، رنگرزي و کاغذ سازي کاربرد دارند.

- اندامهاي آنها بعد از تجزيه در افزايش مواد آلي خاک نقش مهمي ايفا ميکنند.

- گونه هاي برخوردار از سيستم ريشه اي عميق موجب شکستن لايه هاي کف سنگ مي شوند.

- برخي از گونه هاي آنها به عنوان منبع ژنتيکي در تحقيقات به نژادي مورد استفاده قرار مي گيرند.

- از بعضي از گونه هاي برخودار از خاصيت آللوپاتي در جهت اصلاح گياهان زراعي و کنترل علفهاي هرز استفاده به عمل مي آيد.

- علفهاي هرز معرف در تحقيقات زمين شناسي جهت پي بردن به وجود فلزات سنگين در زمين يا آب مورد استفاده قرار مي گيرند.

بديهي است که روشن شدن اين قبيل کاربردهاي بالقوه در علفهاي هرز براي محققين اين علم ارزش شايان توجهي داشته، ولي در عين حال دارا بودن ابن خصوصيات از خسارتها و طبيعت نامطلوب علفهاي هرز در کشاورزي کم نمي کند.