معرفی اوج هنر معماري اسلامي

[bandarabasi 373]

مسجدامام:

 

بناي مسجد امام كه در جنوب ميدان امام واقع است از ابنيه زمان شاه‌عباس اول به شمار مي‌آيد. اين بنا در فاصله سال‌هاي 1021 تا 1045 هجري ساخته شده، ساختمان اين مسجد از لحاظ معماري و كاشيكاري و مجاري و گنبد و مناره‌هاي بلند آن از شاهكارهاي قرن يازدهم هجري است.

 

تزئينات كارشيكاري اين مسجد در زمان جانشينان شاه‌عباس به تدريج تكميل شده است. كتيبه سر در اصلي مسجد مزين به كاشي معرق و خط ثلث عليرضا عباسي، در سال 1025 هجري ساخته شده است. در زير اين كتيبه، كتيبه ديگري به خط ثلث نصب شده كه معرف معمار بنا «استاد علي‌اكبر اصفهاني» و مباشر ساختمان مسجد به نام «محب علي بيگالله» مي‌باشد.

 

درجلو خان مسجد كتيبه‌هاي ديگري نيز جلب توجه مي‌كند.

 

كاشيكاري معرق و خشتي هفت رنگ آن با پيچ فيروزه، كاشي و مقرنس‌هاي درون سر در از جمله زيباترين هنرهاي كاشيكاري عهد صفوي به شمار مي‌رود.

 

در نقره مسجد داراي اشعاري به فارسي از دوران شاه صفي است، كه بنا به حساب ؟؟ ابجد متعلق به سال 1046 هجري است، در ضمن اين مسجد جزء مساجد چهار ايواني است.

 

كتيبه ايوان بزرگ و گنبد عظيم آن به خط عبدالباقي تبريزي است، در زير گنبد و بر بالاي محراب كتيبه‌اي به خط محمدصالح اصفهاني به تاريخ 1038 هجري است.

 

كتيبه‌هاي متعدد ديگري در چهلستون شرقي و گنبد جنوبي و ساير قسمت‌هاي مسجد بر روي كاشي معرق و خشت نوشته شده، بر روي سنگاپ جهلستون غربي كتيبه منظومي به خط نستعليق نثر گرديده كه زمان آن مربوط به شاه سليمان صفوي و مورخ به سال 1095 هجري است.

 

در اين مسجد فرامين متعددي از دوران شاه عباس اول بر روي الواح سنگي نصب شده است. در دو زاويه صحن مسجد بناي دو مدرسه سليماني و ناصري جلب توجه مي‌نمايد، مدرسه سليماني متعلق به شاه سليمان صفوي و مورخ به سال 1078 هجري است- مدرسه ديگر كه بناي آن هم متعلق به دوره صفوي است به علت اينكه تعمير آن در زمان ناصرالدين شاه قاجار به عمل آمده نام ناصري يافته است.

 

گنبد عظيم كاشيكاري دو پوشه مسجد امام بسيار زيباست. و دو مناره مرتفع و ارتفاع اين دو مناره 48 متر بر زيبايي مسجد افزوده است. البته هر يك داراي كتيبه‌هايي نيز مي‌باشند، تاريخ پايان كتيبه گنبد سال 1037 هجري است. بلندي گنبد در حدود 54 متر است، حدفاصل ما بين دو جدار خارجي و داخلي گنبد دو پوشه به طور تقريبي در حدود 15 متر مي‌باشد.

 

مسجد شيخ لطف‌الله:

 

در شرق ميدان امام، بناي مسجد شيخ لطف‌الله كه از زيباترين آثار تاريخي اصفهان است واقع شده است. تناسب ساختمان گنبد و سر در و كاشيكاري شبستان و محراب گرانبها و الواح سنگي و كتيبه‌هاي زيباي آن كه به خط عليرضا عباسي و با بهترين كاشي‌هاي معرق ساخته شده، جلوه خاصي به اين بنا داده است. ساختمان اين مسجد كه در تاريخ سال 1011 هجري آغاز شده تا سا 1038 هجري ادامه داشته و در نتيجه ساختمان اين مسجد كه از بزرگترين شاهكارهاي هنري مي‌باشد 17 سال به طول انجاميده است.

 

بر روي گنبد كاشيكاري معرق شاخ و برگ اسليمي اين مسجد زيبا، كتيبه‌اي به خط ثلث با كاشي سفيد بر متن لاجوردي نقش بسته است.

 

كاشيكاري كنوني پوشش خارجي گنبد از تعميرات مربوط به سال 1315 مي‌باشد.

 

راهرو مسجد كه منتهي به شبستان و محراب بي‌نظيري مي‌شود داراي كاشيكاري بسيار زيبا و پنجره‌هاي مشبك است. كاشيكاري داخل شبستان شامل خشت‌هاي كاشي‌كاري و معرق‌كاري‌هاي بي‌نظير، كتيبه‌هاي معرق و پنجره‌هاي مشبك مي‌باشد.

 

تنوع طرح و نقوش و رنگ‌آميزي‌هاي متنوع و الوان نارنجي و لاجوردي جلال و زيبايي خيره‌كننده‌اي به اين شبستان بي‌نظير داده است.

 

كاشيكاري سقف داخلي شبستان با طرح لوزي و ريزه‌كاري‌هاي خاصي كه در آن به كار رفته است اعجاب‌برانگيز است. محراب كاشي معرق و مقرنس‌كاري آن در زمره آثار هنري مهم و شاهكاري از لحاظ صنعت كاشي‌پزي و معرق‌كاري است، در اين محراب در داخل سرلوحه نام كارگر و استاد بنا به شرح زير ثبت شده: «عمل فقير حقير محتاج به رحمت خدا محمدرضا بن استاد حسين ؟؟ اصفهاني سال 1028».

 

در زير اين شبستان، شبستان زمستاني واقع شده كه محراب كاشيكاري آن به تاريخ 1011 مي‌باشد ارتفاع گنبد مسجد حدود 32 متر است.

 

وجه تسميه اين مسجد به مناسبت نام امام جماعت آن شيخ لطف‌الله مي‌باشد كه در زمان سلطنت شاه عباس اول صفوي در اين مسجد و مدرسه مجاور آن به اقامه نماز و تدريس علوم ديني اشتغال داشته است.

 

مسجد جامع (جمعه)

 

مسجد جمعه (عتيق) اصفهان داراي مجموعه‌اي از آثار و ابنيه و تزئينات هنري دوران اسلامي است و شامل ابنيه تاريخي زير مي‌باشد: شبستاني با ستون‌هاي صخيم مدور و مزين به گچبري كه ساختمان آن مربوط به دوره ديلمان مي‌باشد.

 

گنبد خواجه نظام‌الملك وزير كه از ابنيه دوران سلجوقي است و در ضلع جنوبي صحن واقع است. چهلستون‌هاي اطراف اين گنبد نيز از دوره سلجوقي است.

 

گنبد تاج‌الملك در شمال مسجد واقع شده كه به گنبد خاكي نيز شهرت دارد. سال ساختمان آن در كتيبه كوفي گنبد 481 هجري ثبت شده و از ابنيه دوره سلجوقي است.

 

سر در مسجد قديمي كه مورخ سال 515 هجري است.

 

ايوان يا صفه شاگرد متعلق به دوران سلجوقي است، اين صفه داراي تزئيناتي از قرن هشتم بوده و در زمان شاه سليمان صفوي ساخته شده است.

 

صفه بناي اصلي مربوط به قرن 6 هجري است و در قرون بعد در آن تغييراتي به عمل آمده است. دو مناره آن متعلق به زمان آن‌قويونلو و تزئينات كاشيكاري آن مربوط به دوران صفوي است.

 

ساختمان صفه استاد (ايوان غربي) متعلق به قرن ششم هجري است كه سپس در عهد صفويه تزئين و كاشيكاري شده است.

 

صفه عمروبن عبدالعزيز از ابنيه آل مظفر است كه در قرن دهم هجري تزيين يافته و كتيبه‌اي درايوان آن نصب شده است. مسجد اولجايتو كه در غرب صحن عتيق واقع شده، داراي محراب گچبري از دوران مغول و مورخ سال 710 هجري است كه از لحاظ هنر گچبري و دارا بودن خطوط كوفي شاهكاري به شمار مي‌آيد.

 

در جنب اين مسجد شبستان بزرگي است كه در سال 851 هجري ساخته شده است. ساختمان صفه درويش (ايوان شمالي) و چهلستون آن از ابنيه قرن ششم هجري است كه بعداً در زمان شاه سليمان صفوي تعمير و تزئين يافته است.

 

ساختمان روي حوض در وسط صحن مسجد جامع از ابنيه دوران شاه‌عباس اول صفوي است.

 

مسجد جامعه اصفهان معرف شيوه‌هاي مختلف معماري و هنرهاي تزئيني چهارده قرن هنر اسلامي در ايران است.

 

در مجموعه ساختمان‌هاي اين مسجد نمونه مكتب‌هاي مختلف معماري ايراني از عصر سلجوقي تا عصر حاضر مشاهده مي‌شود.