اصفهان، نصف نهان

[AFARIN 7,196]

اصفهان، نصف نهان

اصفهان نیمۀ جهان گفتند

نیمی از وصف اصفهان گفتند

 

بیشتر کسانی که برای گردش به اصفهان می‌روند، یک‌راست راهی میدان نقش جهان می‌شوند؛ با چهار رکن مسجد شاه، مسجد شیخ لطف‌الله، عالی قاپو و بازار قیصریه. بعد همان حوالی سراغ چهل‌ستون را می‌گیرند. دیدن پل خواجو و سی و سه پل را هم از دست نمی‌دهند. اگر فرصت بود، جلفا و هشت‌بهشت و منارجنبان گزینه‌های بعدی هستند و آنها که مشتاق‌تر و کنجکاوترند، مسجد جامع و دو سه اثر دیگر را در برنامه می‌گذارند و تمام!

 

روی جعبه‌های گز هم عکس همین‌ها را چاپ کرده‌اند. کارت پستال‌ها هم همین‌ها را نشان می‌دهند. در تلویزیون و مجلات هم تصویر همین‌ها پی در پی منتشر می‌شود و از خود اصفهانی‌ها هم که سراغ دیدنی‌های شهرشان را بگیری، همین‌ها را نشان می‌دهند.

آیا اصفهان با همین ده دوازده اثر نصف جهان شده‌است؟ آن اصفهانی که شاردن ۱۲دروازه، ۱۶۲مسجد، ۴۸ مدرسه، ۱۸۰۲کاروانسرا، ۲۷۳حمام عمومی و ۱۲گورستان در آن شمرده بود، همین است؟ نه، باور کردنی نیست. چه بسیار آثار کهن که از میان رفته‌اند، اما آنچه مانده، ده تا و بیست تا و سی تا نیست.

اصفهان با کم و زیادش حدود هزار اثر تاریخی دارد. حدود هشتصد تایشان خانه‌های تاریخی هستند و بقیه مجموعۀ گوناگونی از مسجد، مدرسه، کلیسا، کنیسه، آتشگاه، بازار، کاروان‌سرا، پل، برج و بارو، منار، حمام، سقاخانه، کاخ، گورستان، بقعه، باغ، کبوترخانه و غیره.

گرچه اصفهان با صفویه و خصوصاً به همت شاه عباس جامۀ "نصف جهانی" را برازندۀ خویش یافت، اما از قرن‌ها پیش از او هر شاه و امیر و وزیری که برای خود اسم و رسمی داشته، شاهکاری را در اصفهان به یادگار نهاده و هرسلسله‌ای چیزی بر شکوهش افزوده‌است.

مسجد جامع عتیق فقط یک نمونه است: زیر مسجد روستایی از دوره ساسانی (سدۀ سوم تا هفتم میلادی) پنهان شده‌است که بقایایش را باستان‌شناسان ایتالیایی در دهۀ ۱۳۵۰خورشیدی پیدا کردند.همین طور بقایای یک آتشکده را.

روی این لایه، پی‌های مسجدی از دوره عباسیان (سده نهم) به دست آمده. روی این پی‌ها ستون‌ها و بقایای مسجد دوران آل بویه (سدۀ دهم و یازدهم) هویداست. دو گنبد شمالی و جنوبی مسجد و چند شبستان پیرامونی‌اش یادگاری است از پایتختی اصفهان در دورۀ سلجوقیان (سدۀ یازدهم و دوازدهم) شبستان الجایتو و نفیس‌ترین محراب گچبری ایران، یعنی محراب الجایتو را ایلخانان مغول (سدۀ سیزدهم و چهاردهم) ساخته‌اند.

از عهد آل مظفر (سدۀ چهاردهم) چند شبستان و یک صفه برجای مانده‌است. شبستان بیت‌الشتاء(خانه زمستانی) یادگار تیموریان (سدۀ پانزدهم) است. مناره‌های ایوان جنوبی در دورۀ ترکمنان آق قویونلو (سدۀ پانزدهم) ساخته شده. تزئینات چشم‌نواز ایوان‌ها و یک شبستان از یادگارهای صفویه (سدۀ شانزدهم تا هیجدهم) است. تکمیل برخی تزئینات در دورۀ افغانان غلجایی (سدۀ هیجدهم) صورت گرفته‌است و از آن پس می‌توان ردپای مرمت‌های عصر قاجار(سدۀ هیجدهم تا بیستم) و دورۀ معاصر را ملاحظه کرد.

این حکایت اثری است که حدود کمتر از ۵/۲هکتار مساحت دارد و خود پیداست حکایت ۱۳۰۰هکتار بافت تاریخی اصفهان.

مسئله فقط پنهان ماندن این آثار از چشم گردشگران نیست. هرچند که این موضوع می‌تواند بازار نیم بند گردشگری در اصفهان را کوچکتر کند، اما عواقب وخیم‌تری پیش روست: بسیاری از این آثار دور از چشم مردم رو به ویرانی می‌روند و صدا از کسی برنمی‌آید. وقتی صاحبخانه نمی‌داند دقیقاً چه در خانه دارد، به وقت دستبرد نیز نمی‌فهمد که چه را برده‌اند!

صدها اثر تاریخی اصفهان که از چشم گردشگران یا هنرشناسان به دور مانده‌اند، در چند دسته جای می‌گیرند:

نخست، آثاری مانند خانه‌های تاریخی که مالک خصوصی دارند و دیدارشان بسته به رضایت و اجازۀ مالک است.

دوم، آثاری که به عنوان مراکز اداری یا آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرند و باز بی‌ اجازۀ بهره‌بردار نمی‌توان به درونشان راه یافت.

سوم، آثاری که هیچ شرط و منعی برای دیدارشان نیست، اما کمتر کسی سراغشان را می‌گیرد. نبود آگاهی در بارۀ این آثار و فقدان روحیۀ جستجوگری در گردشگران (به وی‍ژه گردشگران ایرانی) موجب به محاق رفتن این آثار شده‌است.

دو گزارش تصویری از اصفهان تدارک دیده‌ایم که نگاهی دارند به برخی آثار غیرمعروف، اما به‌غایت زیبای شهر اصفهان و نیز زوایای کمتر شناخته‌شده یا غیرقابل بازدید برخی آثار معروف.

در بخش اول مجموعه‌ای از مساجد، مدارس، پل‌ها، مناره‌ها، حمام‌ها و غیره را می‌بینیم و در بخش دوم به تماشای خانه‌ها و آرامگاه‌های اصفهان می‌نشینیم. این بخش نشان می‌دهد که اصفهانیان چگونه از تولد تا مرگ را به هنر آمیخته‌اند.

 

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

+

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

 

 

فرشید سامانی

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام