حروف ابجد در معماری ایران

[.FatiMa 36,559]

ابجد. این واژه از نخستین چهار حرف الفبای قدیم سامی ساخته شده و به کاربرد حروف به‌جای اعداد (حساب ابجد = حساب جمل)، یعنی ارزش عددی حروف در ترتیب الفبای سامی باستان، اشاره دارد (4: ج 1، ص 261). برخی آن را نام نخستین صورت از صور هشتگانه حروف جمل دانسته‌اند (2 و 3: ج 1، ذیل "واژه": 2 دهخدا، علی‌اکبر. لغتنامه. ج 1. ذیل "ابجد"؛ 3) معین، محمد. فرهنگ فارسی. ج 1، ذیل "ابجد"). در تعریفی دیگر، ابجد ترکیب چهار صامت نخست از صامت‌های بیست و دوگانه سامی ـ عربی است که از باب اختصار به‌ترتیب کهن الفبای عربی گفته شده است (1: ج 2، ص 360 : 1) آذرنوش، آذرتاش. "ابجد". دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. ج 2، ص 360-362). در مشرق‌زمین، مجموعه حروف را (احتمالاً به‌منظور سرعت در حفظ کردن) در هشت لفظ قابل تلفظ، اما بدون معنی، به این ترتیب می‌آورند: ابجد، هوّز، حُطّی، کلمن، سعفص، قَرِشت، ثخذ، ضظغ (4: ج 1، ص 261).

 

 

تاریخچه. با توجه به اکتشافات اخیر (آثار رأس شَمره در شمال سوریه)، شاید الفبای خط اوگارتی‌ها، نخستین الفبایی باشدکه تاکنون شناخته شده است. نگارش این کتیبه‌ها که به خط میخی شبیه است به اواسط هزاره دوم پیش از میلاد می‌رسد. الفبای آن بر صامت‌ها استوار است و شامل بیست و دو حرف است که در شش گروه نخست الفبای ابجدی گرد آمده است. این الفبا از طریق زبان‌های آرامی به عربی راه یافته است. در دستگاه ابجدی فنیقی، بیش از 22 حرف وجود ندارد و بنابراین، بقیه صامت‌ها تا 28 حرف در گروه‌های ثخذ و ضظغ به آن افزوده شده است. این کار توسط اقوام غیرعرب که این خط را به‌کار برده‌اند انجام گرفته است. ریشه‌یابی نویسندگان مسلمان درباره ترکیبات دستگاه ابجدی بسیار غریب و افسانه‌آمیز است (1: ج 2، ص 361). عرب‌ها گاه به هریک از این هشت صورت معنایی خاص داده‌اند؛ مانند ابجد، یعنی آغاز کرد؛ هوّز، یعنی در پیوست؛ حطّی، یعنی واقف شد؛ کلمن، یعنی سخنگو شد؛ سعفص، یعنی از او آموخت؛ قرشت، یعنی تربیت کرد؛ ثخذ، یعنی نگاه داشت؛ و ضظغ، یعنی تمام کرد (2: ج 1، ذیل "ابجد"). برخی نیز شش ترکیب ابجد تا قرشت را نام پادشاهان مَدیَن پنداشته‌اند. در روایتی دیگر، این ترکیبات را نام جنیان و در جای دیگر نام ایام هفته دانسته‌اند (1: ج 2، ص 361).

شش گروه اصلی دستگاه ابجدی را به این شکل نیز آورده‌اند: ابجاد (ابوجاد)، هاوز (هوّاز)، حاطی، کلمان (کلمون)، صاع فض، و قرست (قریسات). اختلاف در ترتیب ابجدی شرقی و غربی نیز شاید دلیلی جز اختلاف منابع نداشته باشد. در مغرب و اندلس، چهار گروه ابجدی اول با گروه‌های شرقی یکی است، اما بقیه به این صورت گروه‌بندی شده است: صعفض، قرست، ثخذ، ظغش (:1 ج 2، ص 362). شیخ صدوق از حضرت علی (ع) روایت می‌کند که فرمود عثمان از رسول خدا (ص) تفسیر ابجد را پرسید و حضرت فرمود: "تفسیر ابجد را بیاموزید، به راستی سراسر آن شگفتی است؛ وای بر عالمی که تفسیر آن را نداند. پس کسی پرسید: یا رسول‌الله تفسیر ابجد چیست؟ حضرت فرمود: اما "الف" همزه الله است که حرفی از اسماء الهی است و اما "باء" بهجه‌الله است و "جیم" جنه‌الله و جلال‌الله و جمال‌الله ...".

انواع ابجد. ابجد بر سه نوع است: کبیر، صغیر، و وسیط. ابجد کبیر از عدد یک تا هزار است که به بیست و هشت حرف در زبان عربی به ترتیب زیر تقسیم شده است:

الف = 1؛ ب = 2؛ ج = 3؛ د = 4؛ ه = 5؛ و= 6؛ ز = 7؛ ح = 8؛ ط. = 9؛ ی = 10؛ ک = 20؛ ل = 30؛ م = 40؛ ن = 50؛ س = 60؛ ع = 70؛ ف = 80؛ ص = 90؛ ق = 100؛ ر = 200؛ ش = 300؛ ت = 400؛ ث = 500؛ خ = 600؛ ذ = 700؛ ض = 800؛ ظ = 900؛ و غ = 1000 (بدین ترتیب، به‌طور مثال، "علی" برابر 110 است: ع = 70، ل = 30، و ی = 10). اما ابجد صغیر بر عدد حروف ابجد با کم‌کردن 9 از هریک از آنها اطلاق می‌شود؛ به‌طور مثال، عدد حرف "ی" 1 می‌شود، چون از 10 (= ی) اگر 9 واحد کم کنیم عدد 1 به‌دست می‌آید. در ابجد وسیط، حروف ابجد کبیر با کم‌کردن 12 (به جای 9) به‌همان طریق که در ابجد صغیر آمده محاسبه می‌شود. گاه به ابجد اکبر نیز اشاره می‌شود و آن مربع اعداد حروف ابجد کبیراست؛ که در این صورت، حرف "ی" برابر 100 می‌شود و یا حرف "ق" برابر 10000 خواهد بود.

در حساب ابجد، هر کلمه را یا به حساب مجمل محاسبه می‌کنند یا به حساب مفصّل. مجمل آن است که تعداد حروف کلمه را آن‌طور که نوشته می‌شود حساب کنند. به‌طور مثال، کلمه "قدوس" دارای چهار حرف "ق"، "د"، "و"، و "س" است که 170 می‌شود؛ ولی در حساب مفصّل هر حرف را تلفظ می‌کنند و آن‌گاه عدد را بر اساس تلفظ آن محاسبه می‌کنند، بدین ترتیب، حرف "ق" در کلمه قدوس قاف تلفظ می‌شود، یعنی از سه حرف "ق الف ف" تشکیل شده که به حساب ابجد 181 می‌شود دال، واو، و سین نیز به‌همین ترتیب محاسبه می‌گردد. بنابراین، قدوس به حساب مفصّل 349 خواهد شد، و حال آنکه به حساب مجمل 170 می‌شود. در مورد حروف فارسی "پ"، "چ"، "ژ"، و "گ" که در خط عربی وجود ندارد، قاعده بر آن است که عدد ابجد آنها را با حروف قریب‌المخرج عربی آنها محاسبه می‌کنند، به این صورت: پ= ب، چ = ج، ژ= ز، و گ= ک.

موارد استعمال حروف به‌جای اعداد همیشه محدود و استثنایی بوده و اعداد به مرور جای حروف را گرفته‌اند. با این همه، اعداد ابجدی در 1) اسطرلاب‌ها؛ 2) ماده تاریخ که معمولاً به‌صورت منظوم می‌آید؛ 3) شیوه‌های مختلف غیب‌گویی و ساختن کلمات؛ و 4) برای صفحه شمار مقدمه کتاب‌ها و فهرست مندرجات آنها در آثار امروزی به‌کار می‌رود؛ چنان‌که در غرب نیز از اعداد رومی برای این منظور استفاده می‌شود (4: ج 1، ص 261-262: 4) نیکنام، مهرداد. "ابجد". دایره‌المعارف تشیع. ج 1، ص 261-262).

از الفبای ابجد برای متناظر کردن اعداد و واژه‌ها نیز استفاده می‌شود. به این ترتیب که برای هر حرف واژه‌ای که بخواهند به عدد تبدیلش کنند عدد متناظر را از جدول زیر بر می‌دارند و اعداد بدست‌آمده را جمع می‌زنند. برای نمونه در این روش، واژهٔ «علی» برابر با «۱۱۰» می‌شود همچنین «یاعلی» برابر با ۱۲۱ می‌باشد. برخی افراد برای این شماره‌ها ویژگیهای فراطبیعی قائلند.

[.FatiMa 36,559]

کاربرد:

الف)صفحه‌های مقدمهٔ بعضی از کتاب‌ها را با این عددها شماره گذاری می‌کنند.

ب)تاریخ وقایع مهم را با ترکیب حروف ابجد به صورت یک کلمه یا یک عبارت یا یک جملهٔ معنی دار یا شعر در می‌آورند که به خاطر سپردن آن کلمه یا عبارت یا آن جمله یا شعر، تاریخ مزبور را حساب می‌کنند.در معماری با شعر تاریخ نام بنا را در قسمتی از بنا مثلا کتیبه درج مینمایند

ج)در موسیقی پس از اسلام، در ثبت اصوات و دساتین از حروف ابجد استفاده شده‌است. برای نمونه نغنه‌های دستگاه شور با حروف ابجد عبارت بوده‌اند از: «یح یه یب ی ح ه ج ا» و فاصله‌ها و ابعاد آن‌ها: «ط ط ج‍ ج‍ ط ج‍ ج‍» که در موسیقی امروز به ترتیب نت‌های سل، لاکرن، سی بمل، دو، رکرن، می‌بمل، فا و سل را تشکیل می‌دهند.

د)گاهی در نوشتن، برای جدا کردن مطالب مختلف از یکدیگر، آنها را با حروف ابجد مشخص می‌کنند.

[.FatiMa 36,559]

1. نوسازی بازار قیصریه لار:

بازار قیصریه در شهرستان لار از توابع استان فارس کشور ایران واقع شده‌است. این بازار یک مجموعه نفیس و پرتنوع معماری قدیم ایران است.

نوسازی بازار قیصریه در دوره ناصرالدین شاه به‌وسیله فتحعلی خان حاکم فارس صورت گرفت. کتیبه دوم، کتیبه مفصلی است که درپای گلوی گنبد هشتی دالان قیصریه بخط نستعلیق در دوره شاه عباس کبیر نصب شده‌است. کتیبه چهارسوق قیصریه از سمت جنوب شروع می‌شود و مضمون آن چنین است: شکر خدا که باز بتأیید کردگار درعهد پادشاه جهان سایه خدا عباس شاه آنکه ز خاک درش مدام کسب سعادت ابدی می‌کند همای از یمن عدل خان زمان آنکه از کفش خجلت برد محیط چو گیرد ره سخای ویران سرای لار بسعی وزیر دهر دستور بحر خاطر و دارای مهرو رای قنبر علی بیک آنکه ز آئینه دلش در غیرت ابد شده جام جهان نمای. و در دنباله کتبیه، معمار بازار و بنای آن معرفی شده‌اند: عمل استاد نورالدین محمد – بنا احمد سپاه و اشعار کتیبه باز ادامه می‌یابد : مامور شد چنانکه نمانده‌است جغد را از وی ز بهر ساختنش آشیانه جای از قیصریه‌ای که هوای فضای او همچون نسیم باغ بهشت است غم‌زده‌ای تاریخش از خرد طلبیدم جواب گفت دارالامان لار شد احیاء از این بنا. و بنابراین برحسب حروف ابجد، تاریخ تجدید ساختمان و تعمیرات قیصریه در دوره شاه عباس کبیر و سال ۱۰۱۴ هجری قمری است

2. مجموعه گنجعلیخان کرمان:

مجموعه گنجعلیخان کرمان، مجموعه عام المنفعه ای است که همزمان با شکوفایی اقتصاد عصر صفوی در سالهای 1007 تا 1029 هجری قمری به سعی "گنجعلیخان" حاکم وقت کرمان ساخته شد و به همت پسرش "علیمردان خان" تکمیل گردیده است. این مجموعه هنوز هم مرکزیت خود را در هسته شهر حفظ کرده و از شاهکارهای معماری و مجموعه ای عالی از آثار باشکوه دوره صفویه محســــوب می شود. در بنای آن از وجـــود هنرمندانی چون "سلطان محمد معمار یزدی" و "علیرضا عباسی" خطاط مشهور، استفاده شده است.

این مجموعه شامل میدانی است که مرکز تجمع مردم، برگزاری مراسم جشن و عزا، ابلاغ اعلانات حکومتی، معرکه گیری مرشدان و شعبده بازان بوده است. این محوطه به ابعاد 50 × 100 متر و به مساحت 500 متر مربع می باشد که سه طرف آن بازارهای زیبای مسقف قراردارد و در طرف دیگر آن حجره های تجاری واقع شده اند. ضرابخانه در شمال، حمام در جنوب، کاروانسرا یا مدرسه و مسجد در شرق، آب انبار در غرب و دو چهارسوق زیبا در شمال غرب و جنوب غرب میدان قرار گرفته اند.

دروازه شرقی میدان گنجعلیخان به بازار بــزرگ گشوده می شود که روبروی آن حمام گنجعلیخان که به "حمام خان" معروف است، قرار دارد. این حمام که تا نیم قرن پیش دایر بوده، یکی از زیباترین و قدیمی ترین حمام های ایران است که در اوایل قرن یازدهم هجری قمری به فرمان "گنجعلیخان" ساخته شده و با نام موزه مردم شناسی، پرجاذبه ترین نقطه توریستی شهر کرمان محسوب می شود.

مرمت این حمام از سال 1347 آغاز گردید و پس از تعمیرات لازم و تغییراتی که در آن داده شد به گنجینه مردم شناسی گنجعلیخان تبدیل گردید و درحال حاضر با حدود 1000 متر مربع، فضایی کم نظیر را به معرض نمایش می گذارد.

دراین موزه دیدنی به کمک مجسمه های مومی بسیار زیبا و اشیاء و وسایل گوناگون، آداب و سنن اصیل و گاه فراموش شده به نمایش گذاشته شده است. برای دیدار از گنجینه به یاد ماندنی مردم شناسی گنجعلیخان از نظر آنوبانینی باید از سردر زیبای آن شروع کرد. جایی که آجرهای ساده و نیلی، حاشیه ای از سنگ مرمر، نقاشیهای زیبای سردر و مقرنس بندی زیبا نمای بیرونی سردر حمام را در جلوه ای زیبا و با شکوه به نمایش می گذارد و هر رهگذری را به درون فرا می خواند. بر سردر حمام که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد.

 

"کسی نداده نشان در جهان چنین حمام" سال 1020 هجری قمری

 

سردر حمام چنان زیباست که هماهنگی کامل خود را با بازار پرشکوه و دیگر بناهای مجموعه گنجعلیخان به تمام معنا حفظ کرده. بر سقف پرشکوه سردر و در میان نقاشی های زیبای آن نام "استاد سلطان محمد معمار یزدی" که طراح و معمار همه بناهای گنجعلیخان است به چشم می خورد.

سردر ورودی دارای طاق نسبتا بلند با تزئین مقرنس بالا بلند و نقاشیهای زیبای روی آن که تنها قسمت مرکزی نقاشی آن باقی مانده و بر روی سایر قسمتها حدود 70 سال پیش "میرزا شکرا..." نقاشی نموده. نقاشی روی سردر ورودی حمام، تصویر شیطان است که عمــل استاد "محمد معماریــــزدی" است. مجسمه های جالب توجه آن درحالت های مختلف در سربینه و گرمخانه نمایش داده شده است.

رختکن

از 6 غرفه مجزا که متعلق به اقشار مختلف جامعه روزگار خود بودند، تشکیل شده و نور آن از طریق سقف نسبتا بلندی تامین می شود.

گرمخانه

بعد از رختکن و در دو جهت جنوب از طریق راهرویی به هشتی رسیده و سپس با پیچ و خمهای حساب شده که مانع از خروج هوای گرم و نیز مانع از دید عموم باشد، به گرمخانه می رسیم. در قسمت شرق و غرب گرمخانه دو سنگ یکپارچه مرمر سرخ رنگ به شکل محراب نصب گردیده که علاوه بر تامین نور و فضا، طلوع و غروب آفتاب و زمان تقریبی را نشان می دهد.

خزینه

دارای دو قسمت آب سرد و گرم بوده و در کف آن دو دیگ مسین بزرگ نصب گردیده که گرمای آن از طریق تون یا "گلخن" که در زیر خزینه قرار گرفته تامین می شده است. حرارت لازم به وسیله سوزاندن بوته های بیابانی ایجاد می گردیده.

آب حمام از طریق قنات "شهرآباد" تامین و تا سال 1316 دایر بوده است. روش کانال کشی و آبرسانی فواره ها بسیار دقیق و بر اصول هندسی حساب شده بسیار جالب توجه می باشد.

دیگر بناهای مجموعه گنجعلیخان عبارتند از:

چهارسوق

چهارسوق بزرگ گنجعلیخان محل تقاطع بازارهای شمالی، جنوبی و شرقی-غربی است. نمای داخلی آن پس از بازسازی سقف فرو ریخته توسط میرزا شکرا... که با نقاشیهای رنگ و روغن در دوره قاجاریه تزئین شده، پوشش و چهره مردم این دوره را به نمایش می گذارد. سقف چهارسوق، بلندترین و بزرگترین سقف بازار به شمار می آید و به سبک باشکوهی بنا شده است. چهارسوق مسگری نیز در گوشه شمال غربی میدان واقع شده، بازارهای مسگری غربی و شمال میدان را به هم پیوند می دهد.

بازار گنجعلیخان

بازارهای گنجعلیخان نشانی از میراث اقتصادی اجداد چهارصد سال قبل ما می باشد که جایگاه پیوند مشتری و مغازه دار شهری و روستایی، بالاشهری و پائین شهری و خریدار و فروشنده می باشد و از دیرباز قدرتی شکست ناپذیر، علیه سلاطین جبار بوده است. صدای پای رهگذران، گفتگوی مشتریان و فروشندگان و صدای چکش مسگران، همچون نوای دلنشین موسیقی، نوازشگر گوش هر شنونده مشتاقی است که آرزوی سفر به عصر شکوفای صفوی را دارد. زیرا هنوز هم ادویه و سوغاتی های عصر صفوی نظیر پسته، حنا، زیره، کتیرا، قاووت، قالی و... در آن یافت می شود. این بازار هم از نظر کالبد و هم از نظر کارکرد سرآمد همه بازارهای کرمان می باشد و در تلفیقی بی نظیر با سایر عناصر این مجموعه، نمونه کاملی از "معماری ارگانیک" را به نمایش می گذارد.

 

مدرسه

این بنا در سال 1007 هجری قمری، در شرق میدان به ابعاد 23 × 5/31 متر (با 725 متر مربع زیربنا) در دو طبقه ساخته شده. کتیبه های آن به خط استاد علیرضا عباسی، خطاط مشهور عصر صفوی نوشته شده است. کاشیکاری نمای داخلی و بیرونی مدرسه از نوع معرق و معقلی است و کاربندیهای زیبا، مقرض بندیهای منقوش، گچبریها و نقاشیهای دیدنی، مکمل تزئینات آن می باشد.

وجود حجره هایی به سبک مدارس مذهبی، سبک معماری، کتیبه سنگی وقف نامه و وجود یک قاب کاشیکاری در ضلع شرقی مدرسه که بر روی آن حدیث شریف "انامدینه العلم و علی بابها" نقش بسته است و نیز اسماء متبرکه و آیات قرآنی موجود در این بنا، حکایت از مدرسه بودن آن، در گذشته دارد.

مسجد (سال 1007 هجری قمری)

"مسجد یا نمازخانه گنجعلیخان" در شمال شرقی میدان و همجوار با مدرسه، قرار گرفته است. فضای داخلی این مسجد کوچک به ابعاد 25/5 × 5 متر و مساحت 5/27 متر مربع می باشد. این مسجد گنجینه ای از تزئینات معماری اسلامی دوره صفوی، نظیر گچبری، کاشیکاری، خطاطی، مقــرنس کاری، کاربندی، حجاری و نقاشیهای زیبا می باشد. کتیبه پاکار سقف به خط "شهاب الدین کرمانی"، خطاط عصر صفوی است که سوره مبارکه جمعه را با یک رنگ (خط و زمینه) نگاشته است.

ضرابخانه

این گنجینه دیدنی در شمال میدان واقع شده، بادگیر زیبای مجموعه ابراهیم خان بر بالای آن از داخل میدان، قابل دیدن است. نمای داخلی این بنا، با گنبدی بزرگ و هشت ضلعی، شامل چهار ایوان و سه اتاق در گوشه ها است. این مکان در گذشته محل ضرب سکه های رایج بوده و اکنون به گنجینه سکه تبدیل شده است. از خاکبرداری کف آن، سکه های صفوی و قدیمی به دســــت آمده که کارکرد آن را تائید می کند.

آب انبار علیمردان خان (1029 هجری قمری)

آب انبار در غرب میدان واقع شده و از طریق پلکانی سنگن به پائین (پای آب) راه دارد. طول مخزن 5/19، عرض آن 10 و ارتفاع آن 9 متر می باشد و با حجم 2000 متر مکعب قادر به تامین آب مصرفی بخشی از شهر بوده مخزن از طریق آب قنات پر می شده است. سردر این بنا دارای مقرنس زیبای منقوش و کتیبه های سنگی حکاکی شده آن به خط نستعلیق می باشد.

[.FatiMa 36,559]

3. چهل ستون اصفهان:

کاخ چهل ستون اصفهان یکی از کاخ‌های مهم سه‌گانه باقی‌مانده از عصر صفوی است که هر چند در مقایسه با کاخ‌های پادشاهان پیشین عظمت کمتری داشت، اما به خاطر تزئینات بی‌نظیرش بسیار جذاب بود.

«مبارک‌ترین بناهای دنیا» مصرع آخر شعری است که به حساب حروف ابجد، سال اتمام بنا را بازگو می‌کند و در کتیبه‌ای در کاخ از زیر گچ بیرون آمد. سال 1057 هجری

 

4. مسجد جامع اصفهان

اگر تاریخ ایران را به سه دوره پیش از تاریخ، دوره ایران باستان و دوره اسلامی تقسیم‌بندی کنیم، به ترتیب معبد چغازنبیل، مجموعه تخت جمشید و مسجد جامع اصفهان بهترین گزینه‌های معماری این دوران‌ هستند.

مسجد جامع اصفهان موزه‌ای است از تحول و تکامل معماری ایرانی در طول چهارده قرن تاریخ ایران پس از اسلام. واقعیت عینی تونل زمان را با گشت زدن در مسجد جامع اصفهان می‌توان لمس کرد.

اینجا مکان مقدسی است که در ابتدا جایگاه یک آتشکده عصر ساسانی بوده، سپس یک مسجد ساده در قرن دوم و سوم هجری بر روی آن بنا شده.

بعد از آن، دیلمیان، سلجوقیان، ایلخانیان، مظفریان، تیموریان، ترکمن‌ها، صفوی‌ها، افغان‌ها و قاجارها یا توسعه‌اش داده‌اند یا مرمتش کرده‌اند.

از طرفی طعمه حریق شده، از زلزله لرزیده و هم در جنگ بمباران شده و با این حال گنبد تاج‌الملک آن نهصد سال است که بدون برداشتن حتی یک ترک به حیات خود ادامه می‌دهد و اغراق نیست اگر بگوییم این گنبد یکی از کامل‌ترین گنبدهای آجری بنا شده بر روی کره زمین است.

گفته می‌شود در مسجد جامع اصفهان از 484 تکنیک مختلف برای ساخت تاق‌های قوسی استفاده شده است. علاوه بر همه اینها زیباترین محراب گچبری شده مساجد ایران، محراب الجایتو را می‌توان در اینجا به تماشا ایستاد.

در مسجد جامع اصفهان شبستان صفویه، شبستان سلجوقی، شبستان آ‌ل‌مظفر، ایوان‌های چهار طرف، مسجد الجایتو، آرامگاه علامه مجلسی، صفه حکیم، صفه عمربن عبدالعزیز، محراب دراویش، حوض، صحن، گنبد نظام‌الملک ، گنبد تاج‌الملک و.. از آثاری هستند که باید به دقت دیده شوند.

[.FatiMa 36,559]

5. مسجد امام اصفهان

بنای مسجد شاه که در جنوب میدان شاه است از ابنیه زمان شاه عبّاسی اوّل صفوی است که در فاصله سال های 1021 تا 1014 هجری قمری ساخته شده، ساختمان این مسجد از لحاظ معماری و کاشیکاری و حجّاری و عظمت گنبد و مناره های بلند آن از شاهکارهای قرن یازدهم هجری به شمار می رود. تزئینات کاشیکاری مسجد شاه در زمان جانشینان شاه عباس به تدریج تکمیل شده است، کتیبه سر در اصلی مسجد بر روی کاشی معرق و به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال 1025 هجری است.

در زیر این کتیبه، کتیبه دیگری به خط ثلث نصب شده که معرف نام معماری بنّا« استاد علی اکبر اصفهانی» و مباشر ساختمان مسجد بنام « محب علی بیگالله» است. در سر و جلو خان مسجد کتیبه های دیگری نیز جلب توجه می نماید. کاشیکاری معرق و خشتی هفت رنگ آن با پیچ فیروزه کاشی و مقرنس های درون سر در جزء زیباترین هنر کاشیکاری عهد صفوی به شمار می رود.

دو مناره کاشیکاری مرتفع، سردری دارای کتیبه هائی نیز می باشد.

در نقره مسجد دارای اشعاری به فارسی از دوران شاه صفی است، که بنا به حساب حروف ابجد متعلق به سال 1046 هجری قمری است. در دهلیز زیبای مسجد سنگاب بزرگ تاریخی واقع شده، این مسجد جزء مساجد چهار ایوانی است، کتیبه ایوان بزرگ و گنبد عظیم آن به خط عبدالباقی تبریزی است، در گنبد و بر بالای محراب کتیبه ای به خط« محمد صالح اصفهانی» به تاریخ 1038 هجری نقر شده، کتیبه های متعدد دیگری در چهلستون شرقی و گنبد جنوبی و سایر قسمت های مسجد بر روی کاشی معرق و خشت نوشته شده است، بر روی سنگاب چهلستون غربی کتیبه منظومی به خط نستعلیق نقر شده که متعلق به زمان شاه سلیمان صفوی و مورخ به سال 1095 هجری است.

در این مسجد فرامین متعددی از دوران شاه عباس اول بر روی الواح سنگی نقر و نصب شده است. در دو زاویه صحن مسجد بنای دو مسجد بنای دو مدرسه سلیمانی و ناصری جلب توجه می نماید. مدرسه سلیمانی متعلق به زمان شاه سلیمان صفوی و مورخ به سال 1087 هجری است، مدرسه دیگری که بنای آن هم متعلق به دوره صفوی است به علت تعمیراتی که در زمان ناصرالدین شاه قاجار در آن به عمل آمده، به نام ناصری شهرت یافته است، در این مدرسه دو تاریخ سال 1077 و 1095 هجری ثبت شده است.

گنبد عظیم کاشیکاری دو پوشه مسجد شاه و دو مناره مرتفع (ارتفاع این دو مناره 48 متر می باشد) جنبین آن دارای کتیبه هائی نیز می باشد و تاریخ پایان کتیبه گنبد سال 1037 هجری است. بلندی گنبد در حدود 54 متر است، حد فاصل مابین دو جدار داخلی و خارجی گنبد دو پوشه به طور تقریب در حدود 15 متر است. در این مسجد فرامین و الواحی از زمان قاجار نصب شده است. همچنین لوحه ای که حاکی از تعمیرات کلی گنبد و کتیبه ایوان بزرگ و سایر اصلاحات آن به سال 1328 خورشیدی است در مسجد نصب شده است.

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام