مسجد جامع یزد

[Bahram Sh مهمان]

مسجد جامع یزد به شیوه یک ایوان در دل کویر می‌باشد و در طی حدود ۱۰۰ سال و سه دوره بنا شده‌است. پایه‌های اصلی مسجد را ساسانیان و بنای فعلی مسجد، از لحاظ شیوه معماری متعلق به دو دوره موسوم به آذری دانسته‌اند. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانسته‌اند.

مسجد جامع کبیر یزد، یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان است و به جرات می‌توان گفت دارای یکی از بلندترین مناره‌های جهان است.

معماری این مسجد بسیار بزرگ به قدری منحصر به فرد و بی‌بدیل است که هر سال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهکار هنر معماری به این شهر سفر می‌کنند. در بسیاری از کشورها، مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت کشور به شمار می‌رود. بنای این مسجد باعظمت قرن‌هاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می‌درخشد؛ به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: «مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته‌اند و سنگ بنای آن توسط علاءالدوله گرشاسب نهاده شده است.»

اصیل‌ترین بخش‌های هنر این معماری بی‌نظیر ایرانی در گچکاری‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشیکاری و مناره‌های برافراشته این مسجد جلوه‌گر است.زیباترین بخش این بنا، مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن است. نمای ایوان بلند با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی، پوشانده شده است.

این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه‌های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه‌ای بدیع و خیره‌کننده آفریده که تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر ۲ کاشی ستاره‌ای‌شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است. گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت «الملک الله» به خط کوفی تکرار شده است.۲ مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن به بیش از ۵۲ متر می‌رسد، دارای قطری حدود ۸ متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده؛ اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فروریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندی این مناره‌ها و کاشیکاری‌هایی که حتی تا بالای مناره‌ها انجام شده، تعجب همگان را برمی‌انگیزد؛ زیرا این مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته، باریک‌تر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است.یکی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد می‌گوید: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، کاهگل و گچ استوار است.

در بسیاری از کشورها مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از کشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت کشور به شمار می رود.

بنای این مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است: “مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است”.

مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان “علاء الدوله کالنجار” ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار “سید رکن الدین محمد قاضی” است.

اصیل‌ترین بخشهای هنر معماری بی نظیر ایرانی در گچ کاری‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشی کاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است.

زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.

این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است.

گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت “الملک الله” به خط کوفی تکرار شده است.

دو مناره مسجد که ارتقاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از ۵۲ متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد.

بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها نیز دارای پلکان است از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.

یکی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد به خبرنگار مهر گفت: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، کاهگل و گچ استوار است.

سیدمحمدعلی دهقان بنادکی معروف به “سید بنا” همچنین در خصوص کاشی کاری این بنای عظیم گفت: در محراب این مسجد، قسمتی به شکل کاشیکاری کوچک است که به شکل کره زمین است و در آن از همه رنگهای استفاده شده در کاشی های کل مسجد استفاده شده است.

رئیس سازمان میراث فرهنگی استان یزد نیز در خصوص نقش این بنا در جذب گردشگر اظهار داشت: مسجد جامع یزد یکی از جاذبه های بی نظیر استان یزد است و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران خارجی و داخلی از آن دیدن می کنند به نحوی که حتی افراد و گردشگرانی که از دیگر آثار تاریخی موجود در استان یزد اطلاعی ندارند تنها و تنها برای دیدن این مسجد به یزد سفر می کنند.

عزیزالله سیفی اظهار داشت: مسجد جامع در زمره بناهایی است که سال گذشته بیشترین بازدیدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست این بنا را برای بازدید انتخاب می کنند.

وی همچنین با اشاره به جاذبه مذهبی بنا یادآور شد: در این مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا می شود و عده زیادی از مردم شهر و مسافران از این بخش عبادی نیز استفاده می کنند.

[Mohammad Aref 120452]

مسجد جامع یزد ؛ مسجدی با بلند ترین مناره در جهان

 

مسجد جامع یزد یکی از زیباترین، بی‌نظیرترین و مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری ایران است که در قرن ششم ه.ق ساخته شده و مرمت و بازسازی مکان‌های مختلف آن تا دهه‌ی اخیر ادامه داشته است.

 

زمانی که سازندگان مسجد جامع یزد، تصمیم به ساخت چنین بنایی گرفتند، آن را در مرکز شهر قدیم یزد و داخل حصار بنا کردند. مساحتی که زیربنای این مسجد را تشکیل می‌دهد، برابر با ۹۸۰۰ متر مربع بوده و متراژی حدود ۵۰۰ متر مربع نیز، قسمت‌های مربوط به کاشی، کتبیه‌ها و ... را در برمی‌‌گیرد. طول مسجد جامع یزد متشکل از ۱۰۴ متر و عرض آن ۹۹ متر، است که به هفت ورودی متصل به چندین کوچه و راه خروجی ختم می‌شود.

 

موقعیت جغرافیایی و مسیر دسترسی

مسجد جامع یزد که به قطع، همانند مرواریدی بی‌بدیل در شهر یزد می‌درخشد، در ضلع غربی خیابان امام خمینی و یکی از محله‌های قدیمی این شهر، قرار دارد. چهارسوق و بازار شاهی یزد، از دیگر بناهای تاریخی قرن هشتم ه.ق، در انتهای خیابان مسجد جامع و در ضلع جنوب شرقی آن قرار دارند. انتهای سه بازارچه قدیمی شهر یزد، به چهارسوق متصل است. یکی از این بازارچه‌ها به مسجد جامع ختم می‌شود که با اتصال دو بازارچه‌ی دیگر به کوچه‌ی یهودی‌ها و محله‌ی دارالشفا، مجموعه‌ای باستانی و حیرت‌انگیز را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند.

 

تاریخچه‌ احداث مسجد جامع یزد

بر اساس اسنادی که از گذشته برجای مانده است، مدت زمان ساخت و تکمیل مسجد جامع یزد، در مدت یک قرن و در دوران‌های مختلف تاریخی انجام شده است که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سلطنت ایلخانی، صفویان، حکومت تیموریان، فرمانروایی آل مظفر و قاجاریان اشاره کرد.؛ چرا که هر قسمت از این بنای تاریخی به مرور زمان و توسط بانیان متعددی ساخت و مرمت شده است. به نظر می‌رسد اولین بانی این اثر حیرت انگیز، عمرو لیث صفاری است. اما مشهورترین بانی ساخت آن، علاالدوله کالنجار، است که در سال‌های ۴۷۴ تا ۴۹۸ هجری شمسی به عنوان حاکم یزد، فعالیت کرده است. پس از فوت کالنجار، به همت دختران فرامرزبن علی که از خاندان کاکویی به شمار می‌آیند، بخش‌های جدیدی به بنای اصلی مسجد اعظم اضافه می‌شود.

 

متاسفانه از قسمت‌های کهن مسجد، اثری برجای نمانده است و آنچه که امروزه به عنوان ساختمان مسجد اعظم یزد مشاهده می‌شود، به همت شماری از صاحب منصبان، رجال دینی و مملکتی دوران مختلف، نوسازی و بنا شده است.

 

کتیبه‌های تاریخ‌دار بنا

در هشتی ورودی شرقی بنا، کتیبه‌ای از کاشی که در آن متن وقفنامه مسجد آمده به تاریخ ۷۶۵ ه.ق است؛ و این قدیمی‌ترین تاریخ ثبت‌شده در بنا است. دیگر لوح‌ها سنگی و کتیبه‌های کاشی این هشتی به تاریخ ۷۷۰، ۷۷۷، ۸۲۰، ۸۶۳، ۸۷۵ و ۹۴۷ ه.ق هستند.

 

معماری مسجد اعظم

مسجد جامع کبیر یزد، یکی از خارق العاده‌ترین و منحصربفردترین بناهای تاریخی است که علاقه‌مندان بسیاری را در سراسر جهان، شیفته و معطوف خود ساخته است. این اثر تاریخی شگفت‌انگیز، متشکل از یک ایوان مرتفع، دو شبستان، دو گرم‌خانه واقع در ضلع‌های شرقی و غربی شبستان‌ها، گنبدخانه، دو پایاب و یک صحن بزرگ به شکل مستطیل است که نشانگر معماری و طراحی ساخت جالب و زیبای ایران باستان است. شش ورودی برای داخل شدن به این مسجد بزرگ در نظر گرفته شده که هر کدام در قسمت‌های مختلف مسجد تعبیه شده است.

 

در دوران قاجاریه و در زمان سلطنت فتحعلی شاه قاجار، عملیات تخریب در سطح گسترده‌ای برای بازسازی و مرمت این بنای تاریخی صورت گرفت که باعث ایجاد ظاهری کاملا متفاوت از مسجد اولیه شد. براساس مکتوبات تاریخی، مسجدی که امروزه مقصد گردشگری مردم زیادی از سراسر جهان به شمار می‌آید و همچنین محل برگزاری مراسم عبادی و دینی مردم یزد محسوب می‌شود، بر جای سه مسجدی ساخته شده است که در سالیان گذشته در کنار یکدیگر بنا شده‌اند. اولین مسجدی که به اسم مسجد جامع عتیق معروف است، در اواخر قرن سوم هجری قمری و در زمان حکومت عمرو لیث صفاری طراحی و ساخته شد. این بخش از بنای ساخته شده، در قرن پنجم هجری قمری نیز تعمیر و مرمت شده و در کنار آن مناره‌ای را بنا کردند که تا قرن‌ها پس از احداث آن، همچنان حضور داشت.

 

در قرن پنجم هجری قمری، زمانی که علاالدوله، از امرای وقت یزد بود، به ساخت دومین مسجد که به نام مسجد جامع قدیم شناخته می‌شود، پرداخت و با ساخت یک گنبد خانه و چند ایوان، بناهای بیشتری را به مسجد اولیه اضافه کرد. پس از وی، دختران فرامرز بن کاکوئی، موجبات ساخت قسمت‌های جدیدی از جمله یک شبستان و مقبره در کنار دومین مسجد را، فراهم کردند.

نمایی از مسجد در سال ۱۳۱۳

 

و اما سومین مسجد که همان مسجد جامع نو نام دارد، در اوایل قرن هشتم هجری قمری با صحنی کوچک، گنبدخانه و ایوانی بزرگ، بنا شد. مسجد جامع نو، توسط سید رکن الدین محمد قاضی و با تلاش‌ها و پیگیری‌های بی‌وقفه‌ی وی، ساخته و به بهره برداری رسید.

کاشی‌کاری محراب مسجد

 

هر بیننده‌ای که از این مسجد تاریخی دیدن می‌کند، محو معماری بی‌نظیر ایرانی که در ساخت شبستان‌، گنبد، کاشی‌کاری، مناره‌ها، صحن و گچ‌کاری‌هایی که در آن به کار رفته است، می‌شود. محرابی که در گنبدخانه واقع شده است و در واقع به عنوان محراب اصلی نیز درنظر گرفته می‌شود، توسط کتیبه، آجر ضربی و کاشی معرق، تزئین شده و جلوه‌ای از هنر و ذوق ایرانی را به جهانیان عرضه می‌دارد.

گنبد مسجد

 

گنبد مسجد که زیبایی‌اش چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌سازد، از دو پوسته‌ی متصل به هم تشکیل شده است که با طرح زیبایی از گل صابونکی، با ساقه‌ای مزین به نام الملک‌الله، که به خط کوفی تکرار شده، عنوان یکی از ممتازترین و یگانه‌ترین آثار معماری جهان را از آن خود ساخته است. قطعا گنبدخانه، ایوان و مکان‌های اطراف آن را می‌توان یکی از زیباترین قسمت‌های مسجد جامع یزد دانست.

 

کاشی‌کاری فوق‌العاده زیبای معرق، گره‌ چینی و نقش‌های اسلیمی و گیاهی که بر ایوان مرتفع این بنای عظیم، همچون خورشیدی درخشان، خودنمایی می‌کند، نمایی منحصربفرد را برای آن، به وجود آورده است.

 

بانی مناره‌های سردر مسجد احتمالا آقا جمال‌الدین محمد، مشهور به «مهترجمال»، وزیر یزد در دوره‌ی شاه‌طهماسب صفوی بوده است. ارتفاع مناره‌های مسجد جامع یزد، با بیش از ۵۲ متر و قطری برابر با هشت متر، لقلب بلندترین مناره در بین مساجد تاریخی را از آن خود کرده است که متاسفانه در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فروریخت، و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. در واقع می‌توان تزئینات به کار رفته در معماری مسجد را یکی از شاهکار‌های خیره‌کننده‌ی تاریخ بشر در نظر گرفت که مورد ستایش و تحسین بازدیدکنندگان خارجی و داخلی قرار می‌گیرد.

 

منبع: کجارو