بام سبز باغی روی پشت بام

[pashaa 3249]

بام سبز باغی روی پشت بام

بام های سبز، باغ هایی که به جای سطح زمین در پشت بام خانه ها ساخته می شوند، امروزه در بیشتر شهرهای پیشرفته و پرجمعیت دنیا که به علت افزایش ساخت و ساز و کاهش سطح زمین با کمبود فضا مواجه می شوند، جایگزین فضای سبز شهری یا همان پارک ها شده اند .

اما این فناوری سبز و هنر معماری نوین در ایران که سرانه فضای سبز آن از حد متوسط نیز پایین تر است به علت ناآگاهی و شناخت نداشتن مردم و بی توجهی مسوولان همچنان ناشناخته و مهجور مانده است.

پرداختن به این فناوری می تواند از بزرگترین تحولات مثبت زیست محیطی در شهرها محسوب شود. بام های سبز(Green Roof) ، فضاهای سبزی هستند که به واسطه افزودن لایه هایی که قابلیت رشد و نمو گیاهان را دارند بر فراز پشت بام خانه ها ایجاد می شوند.

 

ساخت بام سبز قدمت بسیار طولانی دارد و به قرن های 7 و 8 پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. تمدن های آسیایی پدید آمده در کنار رود دجله و فرات جزو اولین گروه هایی بودند که این هنر را به وجود آوردند که معروف ترین آنها باغ های معلق بابل کهن است. پس از آن ، بام های سبز به صورت پراکنده برای هزاران سال در مناطقی از اسکاندیناوی ، کردستان ، ایران ، ترکیه و عراق به نحوی برجسته ساخته می شدند.

ترکیب گل و خاک که به عنوان مصالح سنتی ساختمان سازی برای تشکیل سقف در این مناطق به کار برده می شد معمولا حاوی دانه های علف و گیاهان خودرویی بود که پس از استقرار خشت ها در پشت بام خانه ها، رویش یافته و بستری سبز و دلنشین پدید می آورد. این هنر کم کم با کاشت انواع گیاهان زینتی و تلفیق معماری و روش های ساختمان سازی گسترش پیدا کرده و امروزه به صورت یک فناوری نوین در بسیاری از شهرهای اروپا، امریکا و برخی شهرهای آسیایی بخصوص آلمان و سنگاپور به عنوان مکانیسمی برای روح بخشی به ساختمان ، افزایش سرانه فضای سبز شهری و حفظ هزینه های بلندمدت بناها محسوب می شود.

اگرچه واژه بام و دیوار سبز در ایران واژه ای ناآشنا برای بسیاری از مردم است و حتی بسیاری از متخصصان اطلاع و دید درستی از آن ندارند، اما برای دیدگان ، مناظری ناآشنا نیستند. پوشش خزه ، گلسنگ ، انواع گیاهان علفی و... در ساختمان های مناطق مختلف کشور بخصوص آذربایجان و خطه مرطوب و سرسبز گیلان و مازندران و بام های خانه های کوهستانی و روستاها مشاهده می شود. نمونه بسیار بارز آن هم بام های سبز خانه های روستای ماسوله است که باغچه هایی را بر بام خانه های پایین تر که حیاط خانه های بالاتر هستند، تشکیل می دهد.

البته گاهی گزارش هایی جسته و گریخته از افرادی خوش ذوق که پوشش گیاهی زیبایی بر ایوان و پشت بام خانه هایشان ساخته اند در رسانه ها به چشم می خورد و برخی ساختمان های جدید و گران قیمت شهر تهران نیز مبادرت به احداث بام های سبز روی بام های خود کرده اند که هدف عمده آنها صرفا زیباسازی و تشکیل فضایی متفاوت بر این بناهاست ؛ اما نمونه های اشاره شده تنها بخش کوچکی از ارزش و کاربرد این فناوری زیست محیطی است که در کلانشهرها بخصوص تهران از آن غفلت شده است.

با توجه به استانداردهای بین المللی ، توزیع سرانه فضای سبز شهری ، ناچیز بودن مساحت فضای سبز تهران که به طور نامناسب در سطح شهر توزیع شده ، مشاهده می شود که با توجه به جمعیت موجود در تهران فقط یک نهم فضای سبز شهری لازم در داخل محدوده در اختیار شهروندان تهرانی است که خود این مقدار نیز دارای پراکندگی مناسبی نیست.

کمبود فضای سبز از یک طرف و گسترش روز افزون شهرنشینی و بالطبع رشد عمودی ساختمان ها از طرف دیگر موجب شده است نیازهای روحی و جسمی شهروندان به طبیعت و فضای سبز و کارکرد مهم آنها در زندگی شهری به دست فراموشی سپرده شود.

دکتر سید علی جوزی ، متخصص و طراح محیط زیست در این باره می گوید: در حال حاضر 2 درصد مساحت خشکی های کره زمین را شهرها تشکیل می دهند و شهرنشین ها از سه چهارم منابع طبیعی استفاده می کنند که با گسترش شهرنشینی و کاهش منابع ، استاندارد فضای سبز مورد نیاز برای هر شهروند 20 متر مربع در نظر گرفته می شود که این مقدار از طریق احداث کمربندهای سبزشهری ، پارک ها، فضاهای حاشیه بزرگراه ها قابل جبران است ، اما به دلیل ارزش افزوده بالای زمین در کشور ما و رشد عمودی شهرها و آپارتمان نشینی ، فضای سبز شهری کمتر ایجاد می شود؛ بنابراین استفاده از فناوری بام سبز که از تکنیک های پیشرفته فضای سبز است با وجود مشکلات به کارگیری و ساخت واحدهای گیاهی ، پارک ها و باغ های مصنوعی از جهات بسیاری مقرون به صرفه بوده و می تواند جایگزین مناسبی برای پارک های شهری باشد.

وی با اشاره به مزایای احداث باغ سبز در بام خانه ها می افزاید: البته منظور از ایجاد باغ سبز صرفا کاشت گیاهان در بستری از خاک موردنظر نیست و باغ های گلدانی نیز می توانند برای این منظور استفاده شوند که در این صورت جزو سرانه فضای سبز محسوب نخواهند شد؛ اما کاشت گیاهان در بستر خاکی که موضوع بام سبز است موجب دوام و کاربرد بیشتر این فضاها می شود. آنچه درباره بام سبز مهم بوده و آن را از دیگر سطوح متمایز می کند، صرفه جویی در مصرف انرژی و سوخت و ساز در ساختمان هاست که براساس مبحث 19 آیین نامه ایجاد ساختمان و مسکن در خصوص صرفه جویی در مصرف انرژی ، ایجاد بام های سبز از این نظر در روزهای گرم در شهرهای خشک و نیمه خشک همانند تهران می تواند در تهویه مناسب و خنک تر شدن محیط شهری موثر باشد.

این فضاها ضمن ایجاد زیبایی منظر در محیط با ایجاد فون و فلور مناسب برای رشد انواع حشرات ، موجب جذب پرندگان به سطح بام ها و تخم گذاری در آنها شده و در نتیجه جزایر حیات وحش کوچکی در پشت بام خانه ها می سازند.کنترل و کاهش روان آب ناشی از بارندگی ، کاهش آلودگی هوا با فیلتر کردن ذرات معلق هوایی از طریق ساقه و برگ گیاهان ، حفاظت در مقابل آتش سوزی در ساختمان ، تقلیل آلودگی صوتی به میزان 40 دسی بل و... از دیگر مزیت های تکنیک بام سبز به شمار می آید.

ویژگی های بام سبز شهری

توسعه فضای سبز بام ها باید براساس نگرش صحیح به نیازهای زیست محیطی و اجتماعی شهر و نیز امکانات و قابلیت های شهری صورت بگیرد؛ هر چند این فضاها جزو فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی به حساب می آیند، ولی در بازدهی اکولوژیکی فضای سبز نقش موثری دارند. آنچه در اینجا موردنظر است ، شناخت گونه های گیاهان بومی سازگار با شرایط اقلیمی ، میزان آب و خاک مورد نیاز و چگونگی ایجاد بستری مناسب برای رویش گیاهان در پشت بام خانه هاست.

در این تکنیک ، گیاهان شناسایی شده و مناسب در بستر یا سوبسترایی ویژه با ترکیبی از مواد معدنی و آلی کاشته می شوند. ترکیب گیاه با سوبسترا طوری انتخاب می شود که احتیاج چندانی به آبیاری جز در شرایط خشکسالی نداشته باشد. ضمن این که یک لایه زهکش در زیر بستر قرار می گیرد تا ساختمان از خطرات دوگانه نفوذ ریشه گیاهان و تراوش آب به بنا از سقف محفوظ بماند.شقایق ابری نیا، کارشناس و طراح منظر درباره ملاحظات ساختاری بنا در ایجاد بام سبز می گوید: بام های سبز 2 نوع هستند:

بام سبز گسترده و متمرکز. بام های سبز گسترده اصولا سبک وزن هستند و معمولا ساختارهای مدون بام تحمل بار آنها را دارند. بام سبز گسترده سبک با عمق سوبسترایی بین 5 - 15 سانتی متر، وزن بام را بین 70 - 170 کیلوگرم افزایش می دهد؛ ولی بام های متمرکز مستلزم توان و مقاومت بیشتر بام در برابر بارشان هستند، به طوری که باری به اندازه 290 تا 970 کیلوگرم را بر بام تحمیل می کنند. انتخاب یک سیستم مناسب فضای سبز روی بام کاملا وابسته به توان تحمل بار توسط بام بنای زیرین است.

زمانی که قرار است در ساختمان جدید این بخش را طراحی کنیم مشکل زیادی نیست ؛ چراکه سیستم های پشتیبانی کننده در مرحله طراحی در ساختار بام لحاظ می شوند، ولی در مورد ساختمان های ساخته شده مالک بنا می تواند برای ارتقای ساختار و مقاومت بنا برای ایجاد بام سبز با مهندسان معمار و طراحان مشورت کند. گیاهانی که برای محیط زیست روی پشت بام گزینش می شوند باید متناسب با اقلیم هر منطقه بوده و قادر به مقابله با یخبندان های شدید، سرمای باد، خشکی هوا، رشد و گل دهی مثبت باشند.

دکتر سیدعلی جوزی درباره راهکارهای عملی برای پیشبرد این هدف معتقد است: در برنامه چهارم توسعه محوری به نام دولت سبز تعیین شده که بحث صرفه جویی انرژی ، استفاده کمتر از کاغذ، ایجاد فرهنگ زیست محیطی و غیره در آن مطرح شده است ؛ البته این امر در شهرداری با ایجاد دفتر محیط زیست و توسعه پایدار در حال پیگیری است که پرداختن به این مساله در کنار دیگر فعالیت ها، زمینه رسیدن به اهداف دولت سبز را فراهم می کند.

از این رو ایجاد فرهنگ سازی از طریق اطلاع رسانی ، راه اندازی دفاتر مشاوره برای ارائه کارشناس به معماران و طراحان ساختمان و شهروندان علاقه مند، استفاده از ابزارهای تشویقی مانند بخشودگی عوارض سالانه نوسازی برای انبوه سازان در صورت ساخت بام های سبز و حمایت از سازندگان این سیستم می تواند در احیای هنر معماری و طراحی فضای سبز بام شهری موثر واقع شود.

سعیده اختیاری

[Strelitzia 17128]

انواع بامهای سبـــز

بامهای سبز می توانند در انواع "متمرکز و فشرده"، "نیمه متمرکز " و "گسترده یا وسیع" بسته به عمق متوسط کشت و میزان تاسیسات مورد نیاز طبقه بندی شوند. بامهای سنتی سبز که نیازمند عمق متعارفی از خاک برای رشد گیاهان حجیم و چمن معمولی می باشند، به عنوان بام های سبز متمرکز مطرحند. این نوع بامها نیازمند آبیاری، کوددهی و سایر مراقبتها می باشند.

بدین ترتیب بام هاي متمركز، محيط كشت ژرف و عميقي دارند و در دسترس هستند (مي توانند به عنوان يك فضاي باز در نظر گرفته شوند). مثالي از يك بام سبز متمركز، بام مركز Manulife است كه در بالاي يك پاركينگ قرار گرفته است. بام سبز 25 ساله اي كه در جاي مناسبی با درختان بالغ و تنومندش، مستقر شده است. بام سبز متمركز مركز Manulife

در مقابل، بامهای سبز وسیع یا گسترده، به عنوان سیستمهای خودنگهدار در نظر گرفته شده و به حداقل تاسیسات نگهداری، شاید تنها یکبار در سال هرس یا کوددهی برای افزایش رشد گیاهان، نیاز دارند. این نوع از بامهای سبز می توانند در لایه بسیار نازکی از "خاک" (اغلب از کودهای آلی با فرمول ویژه استفاده می شود)، قرار گیرند.

بام شرکت Mountain Equipment