چک الکترونيکي چيست؟

[Mohammad Aref 120452]

تاريخچه‌اي کوتاه از چک

هيچ‌کس مطمئن نيست که اولين چک چه زماني نوشته، يا بر روي چوب يا سنگ حک شده است. بعضي کارشناسان بر اين عقيده‌اند که ممکن است رومي‌ها در حدود 352 سال قبل از ميلاد چک را ابداع کرده باشند. حتي اگر اين مطلب صحيح باشد ظاهرا اين ايده‌ها در آن زمان چندان جايگاه کاربردي نداشته‌اند. بانک‌ها يا موسسات مشابه آن در بين النهرين، يونان و روم باستان وجود داشته‌اند و احتمالا سپرده‌ها را از يک حساب به ديگر حساب‌ها انتقال مي‌داده‌اند. اما هيچ مدرک مستندي از آن انتقال‌ها باقي نمانده است.

آخرين مدرک از سپرده‌گذاري‌ها در قالب چيزي به نام چک ايتالياي قرون وسطي و کاتالونيا مربوط مي‌شود. در اين نواحي بانک‌هاي قديم سپرده‌گذاران را مقيد مي‌کردند قبل از آن‌که بانک سپرده‌شان را مصادره کند و يا آن را به حسب مشتري ديگري انتقال دهد، شخصا به بانک مراجعه کنند. استفاده عملي از ابزارهاي نوشتاري براي نيل به چنين مقاصدي به تدريج شکل گرفت.

گفته مي‌شود که چک در ايالات متحده، حدود سال 1681 براي اولين بار استفاده شد. وقتي بازرگانان در بوستون زمين خود را در يک سرمايه‌گذاري گرو مي‌گذاشتند، دريافتند که مي‌توان به جاي اين‌ کار چک نوشت. اولين چک چاپي مربوط به سال 1763 است که از بانک‌داري بريتانيايي لورنس چايلدز (Lawrence Childs) به‌جاي مانده است.

اگرچه امروزه چک در سطح وسيعي قابليت دارد، اما بانک‌داري مشکلات بزرگي را در خصوص آن مشاهده مي‌نمايد که هم‌چنان وجود دارد: به‌راستي چگونه مي‌توان اين قطعه کاغذ را به گونه‌اي جريان داد تا بتوان در بانک‌هاي ديگر آن را وصول کرد. در چک‌هاي رسيده مي‌فرستاد. اما اين امر، رفت و آمدهاي زياد و بعضا سرقت پول‌ها در نتيجه ناامني را موجب مي‌شد.

راه‌حل‌ اين مشکل در قرن هفدهم هم‌زمان با پيدايش علم بانک‌داري در بريتانيا پيدا شد. داستان از اين قرار بود که يکي از پيک‌هاي بانک لندن در يک يا چند نقطه مستقر مي‌شد و پيک‌هاي ساير بانک‌ها را مي‌پذيرفت. آن‌ها مي‌توانستند در اين مکان مذاکره کنند و تمام چک‌هاي صادر شده از ساير بانک‌ها را قابل پرداخت نموده، تصميم به معاوضه آن‌ها بگيرند يا اين‌که جريان آن‌ها را در جهت ديگري قرار دهند. اين سيستم را اصطلاحا سيستم Clearinghouse مي‌گويند.

پيوستن به اين شبکه کاغذي بانک‌ها که در آن معاوضه چک با يکديگر صورت مي‌گيرد هم‌چنان کاربر دارد.

چک الکترونيکي

در اين نوشته قصد قصد بر اين است که تا ويرايشي امروزي‌تر از چک، که آن را چک الکترونيکي مي‌نامند ارايه دهيم. چک الکترونيکي يک ابزار نوين پرداخت است متشکل از امنيت، سرعت بوده و داراي فرآيند بازدهي تمام تراکنش‌هاي الکترونيکي هم‌گون و توام با زيرساخت قانوني گسترش يافته صحيح است قابليت جاي‌گزيني با چک‌هاي کاغذي در فرآيندهاي تجاري را دارد. اولين بار چک الکترونيکي توسط خزانه‌داري ايالات متحده براي آن‌که پرداخت‌هاي کلان را در سطح اينترنت بسازند، به‌کار گرفته شد.

مفهوم چک الکترونيکي طي پروژه‌اي از F S T C، شرکت سرويس‌هاي نوين مالي (Financial Services Technology Consortiurn) گسترش داده شده است. FSTC داراي 100 عضو است که شامل تعدادي از بانک‌هاي بزرگ، کارپردازان فني امور مالي، دانش‌گاه‌ها و لابراتوارهاي تحقيقاتي است. کار فني بر روي پروژه چک الکترونيکي در چند مرحله انجام شد. توليد ايده‌هاي جديد، انجام تحقيقات اوليه، ساخت و تثبيت نمونه‌هاي اوليه، به قاعده‌ در آوردن خصوصيات براي سيستم آزمايشي و اجرايي سيستم آزمايشي.

چک الکترونيکي چيست؟

يک چک الکترونيکي نسخه الکترونيکي و يا به عبارتي نسخه نمايشي چک کاغذي است.

چند ويژگي اوليه چک‌هاي الکترونيکي از اين قرارند: همان اطلاعاتي را دارند که در چک‌هاي کاغذي موجود است. مي‌توانند با همان ارزش و چهارچوب قانوني چک‌هاي کاغذي پايه‌ريزي شوند. قابليت پيوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سريع بين ساير بخش‌ها. مي‌توانند در هر تراکنش مشابه چک‌هاي کاغذي امروزي استفاده شوند. توسعه قابل استفاده بودن در مقايسه با چک‌هاي کاغذي با اضافه کردن مبلغ. چک الکترونيکي چگونه کار مي‌کند؟ چک الکترونيکي به همان روش چک‌هاي کاغذي عمل مي‌کند: نويسنده چک (Payer)، چک الکترونيکي را به کمک انواع مختلفي از دسـتگاه‌هاي الکترونيـکي مي‌نويسـد و سـپس آن را به وسـيله ترمينـال‌هاي دريافـت‌کننده (Payer) به بانک‌هاي دريافت‌کننده واگذار مي‌کند. دريافت‌کننده‌هاي الکترونيکي، چک الکترونيکي را که نوعي اعتبار رسيده محسوب مي‌شود، در قالب سپرده دريافت نموده و سپس آن را به بانک‌هاي پرداخت‌کننده (Payer’s banks) مي‌سپارند. بانک‌هاي پرداخت‌کننده چک الکترونيکي را تاييد نموده و حساب مرتبط با چک را شارژ مي‌کنند.

چک الکترونيکي از زاويه‌اي ديگر

در جريان چک الکترونيکي، تراکنش مي‌تواند از جانب بانک‌هاي دريافت‌کننده (Payer’s banks) آغاز شود:

تراکنش با ارسال صورت‌حساب و يا يک يادداشت بانکي به پرداخت‌کننده چک، که در سيستم حساب‌هاي قابل پرداخت مشتري طراحي شده است، آغاز مي‌شود. وقتي زمان پرداخت صورت‌حساب فرا رسيد، اطلاعات موجود در صورت‌حساب به وسيله سيستم حساب‌هاي قابل پرداخت بررسي مي‌گردد و سپس داده‌هاي صورت‌حساب‌ براي آن که يک چک الکترونيکي صادر شود مورد استفاده قرار مي‌گيرد. چک الکترونيکي صادرشده شامل مجموعه اطلاعات يک چک، نظير دريافت‌کننده چک، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب مي‌باشد. براي امضا نمودن چک، پرداخت‌کننده يک رمز را براي گشوده شدن کارت دفترچه چک خود وارد مي‌نمايد. (مشابه ورود رمز در کارت هوشمند).

اين کارت يک جايگاه امن براي کليد امضاي خصوصي پرداخت‌کننده است. يک امضاي چک الکترونيکي ممکن است به شکل رمز‌نويسي شده، يک کپي از صورت‌حساب چک الکترونيکي را پيوست داشته باشد، بنابراين يک مزاحم نمي‌تواند صورت‌حسابي ديگر را به صورت‌ تقلبي ثبت و ارسال نمايد. قالب‌بندي صورت‌حساب‌ها ثابت نيست ولي مي‌تواند از لحاظ طولي، شکل و داده‌هاي موجود در آن قابل تغيير باشد. بنابراين يک پرداخت‌کننده مي‌تواند متن رسيده از دريافت‌کننده (Payee) را برگشت دهد. اين امر دريافت‌کننده را قادر مي‌سازد تا اطلاعات موردنياز جهت پرداخت صحيح را تکميل نمايد.

چک الکترونيکي امضا شده به وسيله email يا تراکنش وب، به يک دريافت‌کننده ارسال مي‌شود. دريافت‌کننده صحت امضا پرداخت‌کننده را روي چک الکترونيکي و صورت‌حساب بررسي کرده، اطلاعات صورت‌حساب را استخراج نموده و به حساب‌هاي قابل وصول ارسال مي‌کند، دريافت‌کننده رمز خود را جهت گشودن دفترچه چک الکترونيکي وارد مي‌کند.

چک‌هاي پشت‌نويسي شده به بانک‌هاي دريافت‌کننده جهت تسويه و قرارگيري در حساب ارسال مي‌شوند. فرآيند تسويه مي‌تواند به وسيله سيستم‌هاي نمايش چک الکترونيکي (ECP System) موجود يا ديگر سيستم‌هاي تسويه و پرداخت انجام شود هر دو بانک دريافت‌کننده و پرداخت‌کننده، امضاهاي چک الکترونيکي و پشت‌نويسي‌هاي به‌کار رفته در دو لايه از سيستم (تاييد کليدهاي امضا و حساب بانک پرداخت‌کننده اصلي (صادرکننده چک)) را بررسي مي‌کنند.

بانک پرداخت‌کننده تحقيق مي‌کند که اين چک الکترونيکي تکراري نباشد، حساب و هويت پرداخت‌کننده جاري صحيح باشد و سپس چک را به پرداخت‌کننده حساب سپرده درخواست (DDA) ارسال مي‌کنند.

در نهايت يک پيام به پرداخت‌کننده ارسال مي‌شود که در آن شرح کاملي از روند تراکنش آمده است.

چرا چک‌هاي الکترونيکي را به کار مي‌بريم؟

چک‌هاي الکترونيکي ويژگي‌هاي مهمي دارند، آن‌ها خدمات زير را عرضه مي‌کنند: تراکنش‌هاي بانکي را قادر مي‌سازند تا با امنيت کافي در اينترنت به‌کار گرفته شوند. در بستري نامحدود ولي کنترل شده اطلاعات، صحت خود را حفظ مي‌کنند. تقلب‌هاي ايجاد شده روي چک‌ها از بين مي‌رود. تاييد خودکار محتويات و صحت چک‌ها. خصيصه‌هاي مرسوم چک‌هاي معمولي نظير توقف پرداخت و اصلاح آسان آن. افزايش قابليت‌هاي نظير فعال نمودن تاريخ پرداخت. تکنولوژي چک الکترونيکي:

تکنولوژي‌ چک‌هاي الکترونيکي ارتقا نرم‌افزارها و سخت‌افزارها توسط FSTC به‌منظور: کاهش هزينه‌هاي اوليه (در مقايسه با ساير ابزارهاي پرداخت). به دست آوردن استاندارد صنعتي جهاني. فراهم کردن يک ابزار جهاني براي کاربران. امروزه چک‌هاي الکترونيکي بر پايه‌هاي زير بنا شده اند: زبان مشترک فروش خدمات بانکي (FSML). تقويت امضاهاي الکترونيکي به‌منظور به‌کار بردن آلگوريتم‌هاي فعال پرداخت. امنيت سخت‌افزارهايي نظير کارت‌هاي هوشمند. تاييد هويت ديجيتالي. فعال نمودن عمليات بانک‌ها و تجارت.

مقايسه چک الکترونيکي و ساير ابزارهاي پرداخت:

از آن‌چه تاکنون گفته شد مي‌توان به قابليت‌هاي چک الکترونيکي در مقايسه با چک‌هاي کاغذي معمولي پي برد. اما آن‌چه در مقايسه سيستم خدمات کارت با چک الکترونيکي مي‌توان گفت از اين قرار است: کارت‌ها به وسيله اشخاص حقيقي و در وسعت کسب و کار کوچک‌تري به کار مي‌روند تا پرداخت‌ها را در مکان‌هاي فروش و يا ترمينال‌هاي نزديک به مشتريان مقدور سازند. سيستم امنيتي که در اينترنت براي کارت به کار مي‌رود مي‌تواند در سطح Offline نيز به کار گرفته شود. چک‌هاي الکترونيکي مي‌توانند امنيت پرداخت‌ها را نه تنها در پرداخت‌هاي جزيي محلي بلکه در سراسر سطح اينترنت برقرار کنند.

برخلاف کارت، چک الکترونيکي مي‌تواند براي اشخاص حقوقي مانند وصول پرداخت‌هاي تجاري به کار گرفته شود. در واقع مي‌توان به جاي چک‌هاي معمولي در تجارت از آن استفاده نمود.

به سبب ريسک‌هاي وابسته به کارت، برخي صادرکنندگان کارت‌ها يک محدوديت روزانه روي مبلغي که مي‌تواند در يک کارت شارژ نمود قرار داده‌اند. در حالي که چک‌ الکترونيکي در اختيار مشتري است نه بانک، هم‌چنين هيچ تبصره مشاهبي براي اين‌گونه محدوديت‌ها تعريف نشده است.

کلام آخر:

چک‌هاي الکترونيکي:

قابل استفاده براي تمام دارندگان حساب، کوچک و بزرگ، است؛ در جايي که ساير راه‌حل‌هاي پرداخت الکترونيکي با ميزان ريسک بالا و يا نامناسب باشند. امن‌ترين ابزار پرداخت فعال تا به امروز به شمار مي‌روند. فراهم نمودن سرعت و امنيت تسويه‌هاي مالي لازم. تواما با حساب‌هاي چک‌هاي معمولي موجود قابل استفاده است. قابل جريان به کمک دمنه متنوعي از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي کاربردي است.

منبع: روزنامه عصر ارتباط