رفتن به مطلب

پايان نامه: بهسازي و نوسازي محله چهل اختران قم نيمه اول سال 1386


ارسال های توصیه شده

طرح مسئله:

محله مورد نظر يكي از محلات قديمي شهر است كه ساختار اصلي آن مبني بر همان ساختار آشنايي است كه در شهرهاي كويري مشاهده شده است.اين ساختار


كه مطابق شرايط زندگي گذشته ساخته شده است در زمان خود بسيارمناسب بوده و جوابگوي تمام نيازهاي ساكنان خود بوده است . علاوه بر كالبد مناسب با شرايط زمان خود، داراي يك انسجام فضايي مستحكمي بوده است كه روابط پايدار و درهم تنيده بسيار قوي اجتماعي در آن موج مي زند .
گويا بافت فشرده محله كه به علت شرايط اقليم كويري ايجاد شده است باعث ايجاد چنين روابط تنگاتنگ اجتماعي است كه سازمان فضايي – اجتماعي قوي را ايجاد كرده است . چنين شرايطي كه از محله ذكر شد با گذشت زمان و ورود تكنولوژي از داخل يا خارج ، يا با به همراه داشتن فرهنگ خود ويا بدون فرهنگ خود ، با ورود تدريجي ويا ورود يكباره ، به هر حال به زندگي مردم وارد شده است و نمي توان مردمي كه در اين نوع محلات زندگي مي كنند را از اين شرايط روز جدا كرد و به آنان گفت: محله اي كه شما زندگي مي كنيد در ساليان گذشته با شرايط زمان خود ساخته شده است و به اين دليل شما حق نداريد شرايط زندگي امروز را به آن وارد كنيد .

پس اولين مشكلي كه براي اين محله به وجود آمده است عدم تطابق با زندگي امروز وعدم بهره مندي از خدمات شهري ( زمين بازي كودكان ، مكان ورزشي ، خدمات رفاهي ، فضاي سبز ، امكانات بهداشتي ) است كه امروزه در شهرها به شهروندان ارائه مي شود .
مشكل اصلي دوم اين است كه كالبد به علت گذشت زمان دچار فرسودگي دروني و ظاهري شده است . كه بايد به حل اين مسئله اقدام كرد كه علاوه بر ايجاد چهره زشت براي محله و پاين آوردن سطح زندگي شهري و بهداشتي براي ساكنان محل ، مي تواند خطرات جاني نيز براي ساكنين محله ايجاد شود . از سوي ديگر اين خرابه ها مكاني براي تجمع معتادان مي شود كه باعث پايين آمدن سطح اجتماعي محله مي شود .
در مورد روابط اجتماعي و سازمان اجتماعي حاكم در محله و روابط اجتماعي بين ساكنين آن همچنان قوي باقي مانده است كه همانند كالبد محله فرسوده نشده است . تنها عاملي كه باعث خلل در نظام اجتماعي محله شده است سكونت خانوارهاي افغاني در محله است كه به علت تفاوت هاي فرهنگي و اختلاف در نوع زندگي اجتماعي اين افراد احتمال بروز مشكلات و مسائل مختلف در نوع زندگي اجتماعي ساكنين محله بسيار زياد است همچنان كه اهالي محل نيز خود به بروز اين مشكلات اشاره دارند و يكي از معضل هاي محله حود را حضور افغاني ها مي دانند كه در پي بررسي و تفكر بيشتر ، علت ايجاد اين معضل را مي توان در فرسودگي زياد خانه هاي مسكوني يافت . به علت مشكلات كه بر سر راه نوسازي خانه هاي فرسوده موجود است ؛ اعم از مسائل مالي ،عدم دسترسي مناسب سواره ،
خلل قانوني ؛ صاحبان خانه ها قادر به نوسازي خانه هاي خود نيستند و با توجه به فرسودگي خانه هاي مسكوني تنها افرادي كه حاضر به زندگي در آنجا هستند افغاني هاي مهاجر هستند كه خيلي از آن ها به صورت غير قانوني به ايران مهاجرت كرده اند كه شمار اين گروه به خصوص در شهر قم ارقام قابل توجهي را نشان مي دهد .
اكثر فعاليت هاي موجود در محله دچار فرسودگي نشده است اما برخي از آنها دچار فرسودگي نسبي هستند كه تعدادشان بسيار كم است و برخي از فعاليتها نياز به تقويت و بازسازي دارند تا منبع درآمدي براي محله شود.
از توضيحات فوق ميتوان به اين نتيجه رسيد كه در محله با فرسودگي نسبي كالبد مواجه هستيم و فعاليتها اكثراً سالم و بدون فرسودگي است وگاه به ترميم و تقويت نياز دارد ، درضمن سازمان فضائي - اجتماعي قوي است و نياز به تغيير ندارد و تنها بايد حفظ شود.
پس ميتوان اين سؤال را مطرح كرد :
چگونه ميتوان برنامه و طرحي را براي از بين بردن فرسودگي كالبدي محله ايجاد كرد كه هم كمبود خدمات شهري را جبران كند و هم باعث تقويت فعاليتهايي شود كه ميتوان براي محله و ساكنانش درآمد زايي داشته باشد درضمن بايد برنامه و طرح پيشنهادي به گونه اي باشد كه لطمه اي به سازمان اجتماعي حاكم وارد نشود و خللي در روابط اجتماعي بين ساكنان محله ايجاد نشود.
البته نكته قابل توجه آن است كه هر طرح و برنامه اي بايد نحوه اجراي آن و شرايطي كه ميتوان برآن اساس طرح را به اجرا در آورد بررسي و مهيا شود از طرف ديگر نيزامكان اجرائي شدن طرح مورد بررسي و تجزيه تحليل قرار گيرد.
يكي از مواردي كه مي توان از آن براي به اجرا در آوردن طرح و تحقق برنامه پيشنهادي ، استفاده كرد مشاركت مردم ساكن در محله است و اگر واضحتر بيان كنيم به علت مسائل مالي و كمبود بودجه براي اجراي طرح، مشاركت مردم لازم و ضروري است و جزئي غيرقابل چشم پوشي در مرحله اجراي طرح است .
پس در نهايت مي توان سوال اصلي را به اين گونه بيان كرد :
چگونه و چطور مي توان طرح و برنامه اي را پيشنهاد كرد كه فرسودگي كالبد را بر طرف كند و در كنار آن كمبود خدمات شهري را جبران كند و فعاليت هايي كه قابل درآمدزايي براي محله است ترميم و تقويت كرد در ضمن به سازمان اجتماعي فعلي خدشه اي وارد نشود و سپس امكان اجرايي شدن آن مورد بررسي قرار گيرد و در آخر نحوه اجراي برنامه و طرح بيان شود به گونه اي كه از مشاركت ساكنين كمك گرفته شود .


اهداف :
1- هماهنگي كالبد با فعاليت هايي كخ سالم مانده اند و دچارفرسودگي نشده اند
2- هماهنگي فعاليت با كالبدهايي كه سالم مانده اند و يا فرسودگي اندكي دارند
3- هماهنگي محله با شرايط زندگي امروز
4- حفظ به بافت تاريخي ارزشمند محله
5- تحقق مفهوم محله


اهميت و ضرورت :
برنامه ريزي صحيح براي محله هاي قديمي شهر و سامان دادن به آن ها باعث روانه شدن جمعيت به آن ها شده و و مانع از خالي شدن محله از جمعيت مي شود و محله هاي قديمي در ضمن حفظ هويتشان كارآيي بيشتر و بهتري خواهند يافت و به مكان هايي خالي از جمعيت و فرسوده ( از نظر كالبدي و فعاليتي ) تبديل نمي شود چون در آن ها زندگي جريان دارد.

جمع بندي و نتيجه گيري مباني نظري :
پس از مطالعه و بررسي نظريات ، تجارب جهان و ايران ، و آنچه از مفاهيم ، اهداف و راه حل هايي كه تا كنون بيان شد ميتوان به جمع بندي رسيد كه آن را تحت جدول ارائه مي شود . بر اساس آنچه در اين جدول آمده است در تطبيق با اهداف اصلي كه براي تحقيق تعيين شده است و بر اساس مسائل مطرح شده به نتيجه اي رسيده ايم كه ميان آن معيارهايي حاصل شده است كه بر اساس آن هم مي توان وضع موجود را تحليل كرد و هم آلترناتيوهايي طرح كرد كه از بين آلترناتيوهاي مطرح شده بر اساس معيارهاي به دست آمده مي توان آلترناتيو نهايي را تعيين كرد .

معيارها:
اين معيارها بر اساس مصاحبه ها با اهالي ،درجه اهميت و قابل اجرا بودن از بين تمام آنچه در اين فصل به آن پرداختيم انتخاب شده است.معيارها بدون اولويت به شرح زير است:
1-استفاده از پتانسيل اقتصادي محله :
شاخص ها :كاربري-نوع فعاليت ها- ارزش معماري بنا- تحولات تاريخي
در تطبيق وضعيت محله در حال حاضر با نگاهي بر وضعيت اقتصادي شهر و نحوه رشد اقتصادي آن در گذشته مي توان دريافت كه پتانسيل هاي اقتصادي محله چيست و چگونه ميتوان از آن استفاده كرد.
الف) پتانسيل زيارتي – گردشگري
اين پتانسيل به علت وجود امام زادۀ چهل اختران در مركز محله و تكيه اي به همين نام است.اين دو هم از نظر تاريخي و هم از نظر شهرت و مقبوليت بين اهالي شهر و حتي مسافران و گردشگراني كه به شهر قم مي آيند ،بسيار معروف است و مردم بسياري براي زيارت و بازديد به آنجا مي آيند.
در محله چند خانه زيبا با معماري سنتي وجود دارد كه اكنون داراي سكنه و يا حتي خالي از سكنه هستند كه مي توان اين خانه ها را در اختيار ميراث فرهنگي قرار داد كه پس از احيا و مرمت اين خانه هاي قديمي كه داراي ارزش معماري هستند به صورت مكانهائي براي بازديد گردشگران ويا قراردادن فعاليت هايي درآمدزا در آن ها ،كه هماهنگ با كالبد باشند استفاده اقتصادي كرد.
ب)توليد كالاها و صنايع دستي:
با توجه به مهارت ساكنين و علاقه آنها به اين امر مخصوصاً بانوان ،مي توان مكانهايي را در اين زمينه به توليد صنايع دستي پرداخت .براي اين امر ميتوان از خانه هاي سنتي كه زير نظرميراث فرهنگي قرار مي گيرند؛ براي امر توليد و فروش صنايع دستي استفاده كرد.در ضمن مي توان اين امكان را ايجاد كرد كه بانوان يكي از اتاق هاي خانه مسكوني خود را به امر توليد اختصاص دهند و كالاي توليدي را در يكي از خانه هايي كه براي بازديد گردشگران قرار داده است ،بفروش رساند.علت استفاده از اين خانه ها اين است كه گردشگراني كه براي بازديد از خانه هاي سنتي مي آيند بهترين مشتري ها براي صنايع دستي هستند.
2-استقرار كاربري هاي محلي:
شاخص ها :كاربري - سرانه ها- نوع فعاليتها – مكان هاي اجتماع جمعيت در محله- ميزان هماهنگي كالبد و فعاليت
دكتر اسماعيل شيعه در كتاب "مقدمه اي بر مباني برنامه ريزي شهري"(1379)
در ارتباط با استانداردهاي شهري چنين بيان مي كند:
«فضاهاي مسكوني 50% سطح زمين
فضاهاي سواره و پياده 25% سطح زمين
فضاهاي سبز و اماكن ورزشي 15% سطح زمين
ساير فضاهاي سرويس دهنده 10% سطح زمين »(صفحه 173)
سرانۀ آموزشي :كودكستان در سطح محلۀ كوچك 8% مترمربع و دبستان در سطح محله حدود 5/1 مترمربع مي باشد.
سرانه تجاري:خرده فروشي 6% متر مربع و مشاغل خدمات عمومي 2% متر مربع و هتلها و سالنهاي غذا خوري 25% متر مربع مي باشد.
سرانه درماني و بهداشتي :درمانگاه 15% مترمربع وداروخانه ها 2% متر مربع مي باشد.
سرانه هاي تأ سيسات شهري : كتابخانه 4% متر مربع، پارك و فضاي سبز در سطح محله كوچك و محيط بازي كودكان 2/1 متر مربع مي باشد.
البته دقت شود كه اين سرانه ها بر اساس متر مربع براي هر فرد است واينجا تنها سرانه هاي محلي آورده شده است و سرانه هاي ديگركه سطح ناحيه و شهر بيان مي شود در نظر گرفته نشده است.
براي استقرار كاربري هاي محلي دو حالت ايجاد مي شود اول كمبود سرانه هاي موجود در تطبيق با استانداردهاست . دوم استقرار مكاني نامناسب كاربري ها در سطح محله است در مورد مكان مناسب استقرار اكثر كاربري ها بايد بيان داشت كه مركز محله بهترين مكان است هم براي فروشندگان كالا و خدمات و هم براي خريداران . در حالي كه باعث افزايش كيفيت فضاي شهري شده و رفاه ساكنين محله را فراهم مي سازد البته برخي از كاربري ها به علت ماهيتشان در مكاني
ديگر بايد استقرار يابند كه در سطح محله اين نوع كاربري ها به چشم نمي خورد . اما از محدوديت هاي مكاني كه براي استقرار كاربري ها داريم نبايد غافل شويم .

3- هماهنگي با ساختار تاريخي محله
شاخص ها : توده و فضا – ارزش معماري بنا – ساختار تاريخي محله – مكان هاي اجتماع جمعيت در محله – ميزان هماهنگي كالبد و فعاليت
پس از ساده كردن محله و نمايان شدن ساختار تاريخي و اصلي محله ، شروع به كامل كردن و قدرتمند كردن اين ساختار مي كنيم به اين صورت كه اكر يكي از عناصر اين ساختار از بين رفته و يا كم رنگ شده است را ترميم مي كنيم .

4- دسترسي سواره ( ضروري و روزمره )
شاخص ها : عرض معبر – تراكم جمعيتي – كاربري - مكان هاي اجتماع جمعيت در محله – دسترسي سواره و پياده
در چنين محلاتي كه در زمان شكل گيري و ساخت آن ها دسترسي سواره به معناي امروزي وجود نداشته است نمي توان تمام استانداردهاي سواره را ايجاد كرد مگر آن كه تمام محله را خراب كرد و از نو ساخت .
در چنين وضعيتي مي توان محله را بر اساس دسترسي پياده شكل داد . در مورد دسترسي سواره به صورت روز مره مي توان نفوذ دسترسي سواره را تا حد معيني
در محله ايجاد كرد و از پاركينگ هاي جمعي استفاده كرد . در ضمن مي توان از وسائل نقليه كوچك و يا موتور سيكلت استفاده كرد . اما براي دسترسي به صورت ضروري مثل آمبولانس و آتش نشاني بايد دقت داشت كه تمام گذر ها به جز گذرهاي كوچك بن بست منتهي به واحد هاي مسكوني ؛ بايد به گونه اي باشد كه حركت اين گونه وسائل نقليه ضروري مختل نشود . در اين باره بايد به عرض معابر و يا موانعي كه مانع حركت هستند توجه كرد .

5- مقاومت ابنيه
شاخص ها : مصالح اصلي بنا – نوع سازه بنا – ايمني در برابر حوادث – نماي بنا – كيفيت بنا – قدمت بنا
براي تحقق هر چه بيشتر و بهتر اين معيار مي توان شرايط را ايجاد كرد كه ساكنان گذشته محله در حال حاضر از محله رفته اند را به محله باز گرداند و به مرمت و نوسازي بنا هاي خود تشويق كرد .
شرايطي كه بايد ايجاد شود از قبيل موارد زير است :
الف ) كمك هاي مالي دولت براي مرمت و نوسازي بناها
ب ) قوانين و مقررات مناسب براي مرمت و نوسازي بناها
ج ) شرايط رفاهي در محله ، براي زندگي روزمره
علت استفاده از مردم مخصوصا اهالي اصلي محله براي تحقق اين معيار اين است
كه ، اولا دولت از نظر مالي قادر به انجام چنين امري نيست و يا بهتر است بگوييم اين امر براي دولت به صرفه نيست . دوما با مشاركت اهالي اصلي محله ، به علت حس تعلق به محيط ، با تمايل و انگيزه بيشتري به اين امر مي پردازند .

جمع بندي تحليل (( SWOT ))
قوت :
+ حضور زائران در امام زاده و تكيه (‌ چهل اختران )‌
+ وجود سرانه مناسب مذهبي ، آموزشي ، ورزشي در محله
+ حفظ شدن ساختار اصلي محله و هماهنگي با ساختار تاريخي
+ وجود خيابان اصلي در جنوب محله و خيابان فرعي در شمال به منظور تامين دسترسي سواره بين محله و ساير نقاط شهر
ضعف :
+ عدم استفاده ار پتانسيل اقتصادي محله
+ فضاي سبز و پارك كودك و پاركينگ و درمانگاه در محله وجود ندارد
+ مركز محله و فضاي شهري به معني واقعي وجود ندارد
+ كاربري تجاري متناسب با حضور زائران و گردشگران وجود ندارد
+ فرسودگي كالبدي نيمي از بنا ها
+ عدم عرض مناسب براي حركت سواره با توجه به وجود ترافيك عبوري درون محله
فرصت :
+ وجود پتانسيل هاي اقتصادي (‌زيارتي و گردشگري – توليد صنايع دستي )
+ امكان هماهنگ كردن با ساختار تاريخي ، با حداقل مداخله
+ وجود بناهاي مخروبه و يا تخريبي جهت تامين زمين براي كاربري ها در سطح محله
+ امكان جلوگيري كردن از ترافيك عبوري در محله
+ امكان استفاده از مشاركت مردم

تهديد :
+ عدم استفاده از پتانسيل هاي اقتصادي محله باعث از رونق افتادن محله مي شود و در نهايت جلوگيري از افزايش فرسودگي اجتناب ناپذير است .
+ عدم استقرار مناسب كاربري هاي محلي و تامين نيازهاي روزمره ، باعث مهاجرت ساكنان اصلي محله و ساكن شدن اقشار كم درآمد مي شود كه باعث افول محله و فرسودگي هر چه بيشتر آن مي شود .
+ در صورت عدم فراهم شدن دسترسي سواره در مواقع ضروري ، خطرات جاني و مالي حاصل مي شود .
+ در صورت عدم اقدام در ارتباط با مقاوم سازي بناها ، فرسودگي نسبي كالبدي موجود به فرسودگي كامل كالبدي تبديل مي شود . در ضمن در صورت بروز حوادث خسارات جبران ناپذير حاصل مي شود .


منابع :
- تيز دل ؛ استيون و همكاران – چالشهاي اقتصادي محله هاي تاريخي شهري – مجله هفت شهر – شماره 1 – وزارت مسكن و شهرسازي – سازمان عمران و بهسازي – 1379
- حبيبي ؛‌سيد محسن – مقصودي ؛ مليحه – مرمت شهري – انتشارات دانشگاه تهران – تهران – 1381
- نجاري ؛ امير عباس – تسهيل مشاركت مردم با استفاده از فناوري GIS در طراحي سه بعدي بافت قديم كاشان – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – 1382
- فلامكي ؛ محمد منصور – فردايي براي يك ربع قرن تجربه مرمت شهري در ايران – مجله هفت شهر – شماره 2 – وزارت مسكن و شهرسازي – سازمان عمران و بهسازي – 1380
- علوي تبار ؛ عليرضا – بررسي الگوي مشاركت شهروندان در اداره امور شهر ها – جلد اول – سازمان شهرداري هاي كشور – تهران – 1382
- فلامكي ؛ محمد منصور – باززنده سازي بناها و شهرهاي تاريخي – چاپ سوم - انتشارات دانشگاه تهران – تهران – 1375
- حدادان يزدي ؛ كيميا – ساماندهي فضاي دو گذر تاريخي در بافت قديم كاشان – پايان نامه كارشناسي – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – تهران – 1383
- مشار زاده مهرابي ؛ زهرا – طراحي شهري محله ميدان قلعه – پايان نامه كارشناسي ارشد شهر سازي – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – تهران – 1381
- خليلي ماهاني ؛ محمدرضا – مرمت و باززنده سازي محله بازار ميدان ... قلعه كرمان – پايان نامه كارشناسي شهر سازي – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – تهران – 1381
- پارسي ؛ حميدرضا – فضاهاي شهري و حيات مدني و نيروهاي اجتماعي و فرهنگي – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – تهران – 1376
- رضوي ؛ حامده – روانبخشي بافت كهن كاشان – پايان نامه كارشناسي شهر سازي – دانشكده هنرهاي زيبا – دانشگاه تهران – تهران – 1382
- توسلي ؛ محمود – ساخت شهر ومعماري در اقليم گرم و خشك ايران – انتشارات پيام – تهران – 1381
- قباديان ؛ وحيد – بررسي اقليمي ابنيه سنتي معماري ايران – انتشارات دانشگاه تهران – تهران – 1377
- Kurpate E.- people in cities – Cambridge university press – 1985
- لينچ ؛ كوين – سيماي شهر – ترجمه منوچهر مزيني– انتشارات دانشگاه تهران – چاپ ششم – تهران – 1383

- Downs A.- Neighbor hoods and urban Develop ment –Booking insture – 1981




- PHiline Gaffron , Ge Huismans, Franz Skala – Ecocity – Book 1-A Better Place to Live – Facaltas Verlags – aund Buch handles AG , Vienna – 2005

 




- برك پور ؛ ناصر – پايداري هويت در محله هاي مسكوني – گفتگو با كامران ذكاوت – مجله شهرداري ها – شماره 25 – تهران – 1380
- مشهيد يزاده دهاقاني ؛ ناصر – تحليلي از ويژگي هاي برنامه ريزي شهري در ايران – انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران – تهران – 1383
- آمار هاي اداره كل هواشناسي استان قم
- حبيبي ؛ سيد محسن – از شار تا شهر – انتشارات دانشگاه تهران – تهران – 1380
- سعيد نيا ؛ احمد – شهر قم ( در شهرهاي ايران تهيه محمد يوسف كياني ) – وزارت قرهنگ و ارشاد اسلامي – 1366
- قمي ؛ حسين بن محمد بن حسن – تاريخ قم به تصحيح جلال الدين تهراني – نشر توس – تهران – 1361
- مهندسين مشاور باوند – طرح توسعه و عمران و حوزه نفوذ شهر قم ( طرح جامع ) – وزارت مسكن و شهر سازي – 1368
- مركز آمار ايران – نتايج تفضيلي سرشماري عمومي نفوس و مسكن شهرستان قم – تهران – 1375
- مركز آمار ايران – آمارنامه استان قم – تهران – 1378
- دهخدا ؛ علي اكبر – لغت نامه – جلد 25 – انتشارات دانشگاه تهران – تهران – 1379
- شيعه ؛ اسماعيل – مقدمه اي بر برنامه ريزي شهري – انتشارات دانشگاه علم و صنعت ايران – تهران – چاپ يازدهم – 1383
لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...