اسرار شهر زيرزمينى در كوير كاشان

[آریوبرزن 13,988]

اسرار شهر زيرزمينى در كوير كاشان

 

 

شهر تاریخى نوش آباد با وسعت ۲۰۰هكتار در شمال غربى استان اصفهان از توابع شهرستان آران و بیدگل است كه از قدیم مهد علم و فرهنگ بوده و در هشت كیلومترى شمال كاشان در دشت زیباى كویر آرمیده است. نوش آباد با حدود ۱۰۰ اثر باستانى برجا مانده از دوره هاى مختلف تاریخ یكى از كهن ترین شهرهاى خطه كویر فلات مركزى ایران است كه با پیگیرى انجمن دوستداران آثار تاریخى و مفاخر این شهر تاكنون ۲۱ اثر آن در فهرست آثار ملى كشور به ثبت رسیده و پرونده ۱۵ اثر دیگر تكمیل و به شوراى ثبت استان ارسال شده است.

بافت تاریخى این شهر كه عناصر ارزشمندى از معمارى دوران اسلامى تا پهلوى را در بر دارد به عنوان بافتى منسجم و پویا در كشور مطرح است. این شهر كوچك با مردمان بزرگ و سختكوش در جذب گردشگر حرف هاى زیادى دارد و از جاذبه هاى فراوانى برخوردار است كه یكى از آنها شهر زیرزمینى یا شهر «دست كند» است كه نوش آبادى ها به آن مى گویند اوئى ها. چرا اوئى مى گویند «اوى» همان آهاى در لهجه كاشانى است ، هنگام كندن شهر زیرزمینى وقتى سطل پر از خاك مى شده مقنى مى گفته اوى و از آنجا كه مسیر طولانى بوده شاگرد به محض شنیدن اوى سطل خاك را بالا مى كشیده است.

سالها بود كه پاى صحبت هر پیرمرد نوش آبادى مى نشستید همیشه قصه هایى راكه از پدر و مادربزرگ هایشان درباره شهرى تودر تو با بازار و اتاق هاى چند طبقه و دالان هاى دراز شنیده بودند، برایتان بازگو مى كردند، به طورى كه بعد از سال هاى متمادى این قصه ها، راز شهر زیرزمینى را گشود و منجر شد كه نوادگان همین پدربزرگ ها به نام انجمن دوستداران آثار تاریخى، مسئولیت پیگیرى قصه هاى قدیمى را برعهده بگیرند و باستان شناسان را دعوت كنند و بگویند «در زیر نوش آباد شهرى چند طبقه است كه در كنار هر چاه یك سنگ آسیاب قرار دارد كه وقت رفتن به طبقه پائین آن را روى چاه مى كشند واگر غریبه اى وارد این شهر شود دیگر بیرون رفتن او محال است.» یكى از قدیمى هاى نوش آباد مى گوید: شهر زیرزمینى را از نزدیك دیده ام از قدیم پدران ما درباره وجود شهرى با وسعت زیاد كه داراى بازار، دالان و اتاق هاى مختلف است گفته اند یك روز با طناب و رنگ به داخل یكى از دالان ها رفتم و بى آن كه انتهاى آن را پیدا كنم عصر آن روز برگشتم. وجود همین حفره ها و اعتقاد مردم به وجود شهرى در زیرزمین، باستان شناسان را به نوش آباد كشاند تا نخستین فصل كاوش خود را در ابتداى تیرماه سال ۱۳۸۳ در شهر نوش آباد آغاز كنند.‎/.»

 

[آریوبرزن 13,988]

اما براستى حكمت كندن شهرى زیرزمینى با این وسعت و عظمت چه بوده است براساس مدارك و مستندات تاریخى، مشخص شد منطقه كاشان و شهرهاى اطراف آن از دیرباز مورد حمله و یورش اقوام مختلفى قرار گرفته به طورى كه در كتب تاریخى از آن به عنوان منطقه اى ناامن یاد شده است و از همین رو ساخت چنین شهرى شاید جنبه پناهگاهى داشته است، به نظر مى رسد ساكنان نوش آباد براى حفاظت از جان خود و در امان بودن از حملات و یورش سلجوقى ها و مغول ها این شهر عظیم را به عنوان جان پناه ساخته اند. كشف بقایاى سنگ هاى آسیاب دستى در حین كاوش این حدس را تقویت مى كند.

ساخت چنین شهرى به یقین كار گروهى از ساكنان شهر بوده است كه توانسته اند چندین هزار تن خاك را از دل حفره ها بیرون بیاورند تا این شهر زیرزمینى را براى حفظ جان خود بسازند و از خاك ها براى ساخت باروى شهر، قلعه ها و برج هاى اطراف شهر براى ایجاد امنیت استفاده كنند.

پژوهش هاى باستان شناسى و مطالعات مردم شناسى نشان مى دهد كه از شهر زیرزمینى تا اواخر دوره قاجار استفاده شده است و مردم این خطه به خاطر گرماى سوزان كویر و در امان بودن از حملات نایب حسین مدت ها در این شهر زندگى كرده اند.

شواهد باستان شناسى همچنین مشخص مى كند كه این شهر زیرزمینى از ۱۰۰ سال گذشته تاكنون بلااستفاده باقى مانده است، به همین علت در این سال ها فاضلاب منازل بخش هایى از این اثر تاریخى را تخریب كرده و سیل بنیان كن نوش آباد وارد این مجموعه شده و تا ارتفاعى از آن با رسوبات سیل پر شده است. البته چندان جاى نگرانى نیست زیرا باستان شناسان بعد از سه فصل موفقیت آمیز بالاخره توانستند، دو نقطه از شهر زیرزمینى را بازگشایى كنند. فضاى نخست حدوداً ۲۰۰ متر در ضلع شرقى شهر و فضاى دوم در مركز شهر است، فضایى كه به طول ۴۰۰ متر آزادسازى و معابر هر دو فضا نیز با حفر تونل بازگشایى شده و هم اكنون براى بازدید مهیا است. وقتى مردم نوش آباد به هنگام حفر زمین براى چاه فاضلاب یا مصارف دیگر به شهر زیر زمینى برخورد كردند، باستان شناسان مطمئن شدند كه این معمارى باید در زیر همه سطح شهر نوش آباد پراكنده باشد به طورى كه همه دالان ها و راهروها به یكدیگر راه پیدا مى كنند و از طریق راه اصلى به بیرون شهر مى رسند.

شهرى با راهروها، اتاق ها و طاقچه ها كه هنوز هم مى توان جاى تیشه هاى سازندگان دیرینه را بر دیوارهاى آن مشاهده كرد. دالان ها و فضاهاى تودر تو كه خود معمایى هستند و هر چه در آنها بیشتر پیش روى باز هم پیش رویت گسترده اند. این دالان ها كار تهویه هوا را انجام مى دهند و به همین علت نیز مشكل تنفسى وجود ندارد.

.

[آریوبرزن 13,988]

عمر شهر زیرزمینى چقدر است ؟

 

باستان شناسان در فصل نخست كاوش خود توانستند علاوه بر كشف بقایاى معمارى، قطعات سفالین و دو پى سوز كه براى روشن كردن فضاها از آنها استفاده مى شده است را نیز كشف كنند. سفال هاى یافت شده مربوط به دوران تاریخى (ساسانى) تا دوران اسلامى و صفویه است. بررسى ها نشان مى دهد كه این اثر تاریخى در دوران ساسانى كنده شده و استفاده از آن در دوران اسلامى گسترش یافته وتا دوره صفویه هم كندن آن ادامه داشته است. تاكنون در محوطه هاى باستانى كشور، معمارى دست كن با این وسعت و عظمت یافت نشده است، این سازه هاى معمارى مى تواند در سطح جهان منحصر به فرد باشد و نكات بسیار جالبى را كه از نوع معمارى خاص كه در سطح جهان به معمارى دست كن معروف است روشن كند و حتى كارشناسان جهانى را كه به كاوش در معمارى هاى دست كن علاقه دارند، به ایران بكشاند.

نظر به اینكه شهر زیرزمینى قابلیت ویژه اى براى نوش آباد و كاشان در امر توسعه گردشگرى دارد از آن مى توان به عنوان محور توسعه گردشگرى یاد كرد. بر همین اساس برداشتن موانع و مشكلات آن آینده اى روشن را براى نوش آباد ترسیم مى كند. در حال حاضر یكى از خطرات اصلى كه شهر زیرزمینى را تهدید مى كند ریزش فاضلاب شهرى به داخل این اثر ملى است به طورى كه حتى در سومین فصل كاوش براى باستان شناسان نیز مشكلات فراوانى را ایجاد كرد و موجب توقف حفارى شد. كارشناسان معتقدند نشست فاضلاب به درون فضاها موجب افزایش رطوبت، آسیب دیدن دیوارهاى دالان ها و محلى براى رشد حیوانات و حشرات مختلف شده است.

چه باید كرد.‎/‎/

براى حفاظت این شهر زیرزمینى حفر چاههایى با عمقى پائین تر از آن براى منازل مسكونى كه در مسیر كاوش هستند از ضرورى ترین كارها براى ادامه كاوش است.

همچنین لازم است طرح مرمت اضطرارى براى حفاظت شهر زیرزمینى ازسوى كارشناسان خبره تهیه شود.

به تازگى با پیگیرى انجمن دوستداران، زمینى از سوى شهردارى نوش آباد آزادسازى شده كه در خروجى شهر زیرزمینى براى اسكان موقت گردشگر ساخته شود كه با این منظور ورودى و خروجى جدا باشد تا از ترافیك در زیرزمین جلوگیرى شود.

جلوگیرى از تردد ماشین هاى سنگین در مناطق كاوش این ترددها موجب شكاف در سقف اوئى ها شده است و ادامه كاوش به طرحى جامع كه نیاز اصلى این شهر زیرزمین است نیاز دارد.

به گفته كارشناسان در ورودى هاى شهر زیرزمینى، مخزن هاى آب انبار وجود دارد كه از این فضا براى نشست موقت گردشگر به عنوان سالن انتظار استفاده مى شود كه لازم است مرمت شود و فنس و تورى زیر آجرها نصب شود كه چنانچه آجرى از سقف جدا شد براى گردشگران خطرى نداشته باشد