پوشش گیاهی مناسب برای طراحی فضای سبز مناطق خشک به عنوان باد شکن

[sushianess 714]

ویژگی های گیاهان مقاوم به خشکی مناسب گیاهان مناسب لزوماً،استفاده کننده های ثابت بانیازآبی کم نیستند.یک گیاه مناسب،گیاهی است که چرخه رشدآن بایک الگوی اقلیمی فصلی ویژه، که در آن کاشته شده است و ممکن است شامل دوره های کوتاه خشکی شدیدیابارندگی باشد،به خوبی سازگارشده باشد.درواقع،هنگامی که این گیاهان کاشته می شوند،رطوبت تکمیلی درطول چرخه«خشکـ»می تواندبه پوسیدگی وبیماری منتج شود.گیاهانی که درمنطقه بومی شده اند،بهترین سازگاری راخواهندداشت وقادرخواهندبودازخشکی ودرجه حرارت های شدیدفصلی جان سالم بدرببرند،ولی بسیاری ازگیاهان غیربومی ازاقلیم های مشابه،نیزمناسب می باشد.هنگامی که ازگیاهان غیربومی استفاده می کنید،ازگونه های مهاجم مجرب،پرهیزکنبد

گیاهان سازگارشده به اقلیم های خشک می تواننددارای ریشه های عمیق یاسطحی،بسته به سازگاری های قسمت هوایی گسترش یافته گیاه باشند.اکثرجوامع گیاهی طبیعی خودتقویت هستند؛گونه های گیاهی متحدشده یکدیگررازمانی که باهم رشدمی کنند،ت قویت می کنند.

بسیاری ازگیاهان می توانندخشکی را تحمل کنندی ،ولی بعضی ازآنهاچنین کاری راباورودبه رکود،تازمانی که باردیگررطوبت موردنیازتأمین گردد،انجام می دهند.دیگرگیاهان دارای راهبردهای سازگاری هستندکه به آنهااجازه می دهدتادرطول دوره های خشکسالی،سالم جذاب به نظرآیند.

رفتاربالقوه گیاهان،درزمانی که آنهادرمعرض تنش خشکی،هنگام کاشته شدن درمنظرهستند،رامدنظرقراردهید.آبیاری درطول سال های اولیه کاشت گیاهان جدید تعیین کننده می باشد،ولی آبیاری برای ادامه سلامت گیاهان،درزمانی که بالغ شده وبه خوبی برای محل جدیدشان انتخاب شده باشند،غیرضروری وحتی زیان آورمی باشد.

گیاهان جایگزین برای مناطق خشک درحال حاضرتوجه بسیارزیادی به انتخاب گیاهان،جایگزین برای مناطق خشک ونیمه خشک برای کاربردهای گوناگون ازجمله:منظرسازی،تولیدفرآوردهای غذائی ویااستفادهازگیاهانی که توانمندی تولیدموادداروئی،شیمیائی،الیاف ویاروغن گیاهی راداشته باشند،شده است.

گیاهان شورپسندچنانچه امکان تبدیل مناطق خشک به اراضی مولدفراهم می گردید،شرایط تأمین موادغذائی وتغذیه میلیون هاانسان نیزامکان پذیرمی باشد.هرچنداقدامات لازم جهت تأمین موادغذائی برای آینده ازطریق بالابردن راندمان های آبیاری وبهینه نمودن سییستم های کشت وکاردرجریان می باشد،لیکن این واقعیت همیشه باقی است که حدود98 درصدآب های موجوددرسطح کره زمین به صورت دریا ویخچال های طبیعی می باشند.درحال حاضربیش از32200کیلومترمناطق خشک وبیابانی ساحلی خالی ازسکنه است.لیکن چنانچه اقداماتی برای تبدیل این نواحی به مناطق مولداعمال گردد،اغلب این مناطق مکان هائی مناسب ودلپذیربرای اقامت می باشند.

گیاهان داروئی اغلب نسخه های داروئی تجویزبه وسیله پزشکان ویاداروهای موجودبرروی پیشخوان داروخانه هادارای بنیان گیاهی (مستقیم یافرآوری شده)می باشند.اکثرترکیبات مصنوعی که امروزه دردسترس هستند،مقدمتاًازگیاهان بومی مناطق وجنگل های نواحی حاره ای منشاءیافته اندکه منبع تأمین آب برای رشدونموآنهارابارندگی تشکیل می دهدواقلام معرفی شده گیاهان داروئی که رشگاه آنهامناطق خشک وبیابانی به دلیل آنکه ازنظرمحیطی تحت تنش می باشند،نوعی موادشیمیائی تولیدمی نمایندکه آنهارادرمقابل جانوران،میکروب هاوحتی گیاهان بومی مناطق خشک دارای پادزهرهای متوقف کننده فعالیت های ویروسی ازجمله عامل انتقال و اشاعه بیماری ایذرمی باشند

سایرگیاهان جایگزین برخی گیاهان جایگزین قبلاًموردتوجه قرارگرفته وپژوهش های عملی وکاربردی درموردآنهابه انجام رسیده است که ازآن جمله جوجویا(هوهوبا)وگوایل رامی توان نام برد.گیاهان دیگری که محتوی ترکیبات شیمیائی خاص می باشند.مانندچپا،گواروتارویدنیزموردتوجه هستند.گیاهی به نام هسی پارالوئی نوعی گیاهی لیفی است که احتمال تولیدکاغذباکیفیت بسیارمطلوب ازآن وجوددارد.گیاهان دیگری ازجمله لس کوالاوورونیا،ازنظرامکان استحصال بعضی انواع روغن بسیارموردتوجه قرارگرفته اند.

[sushianess 714]

منظرسازی باگیاهان خشکی پسند

منظرسازی باگیاهان خشکی پسندیکی ازروش های طراحی کاشت گیاهان است باحداقل نیازبه آبیاری ویاهیچ گونه آبیاری،دراین طراحی،گیاهانی بانیازهای آبی کم رابازیبائی منحصربه فردگیاهان سازگاربامنطقه آمیخته اند.دراقلیم های خشک،اهمیت گیاهانی که باشرایط محلی سازگارشده اند،به خوبی شناخته شده است،تقریباًتمام مناطق کشوردربعضی ازدوره های خشکی سالانه که به آبیاری تکمیلی چمن هاوبسترهای کاشت گیاهان نیازدارنددراین مواقع شهرداری هاازکمبودآب رنج می برنداحتی درطول دوره های کوتاه خشکسالی،آبیاری شهری درمقیاس بزرگ،می تواندمنابع آب شرب راتهدیدکند.

هفت محدوده مربوط به طراحی های منظرباگیاهان خشکی پسند،که توسط مجمع ملی منظرسازی خشک مشخص شده است،به شرح زیرمی باشد:

1)برنامه ریزی وطراحی

2)ایجادمحل هایی که باگیاهان پوششی مناسب پوشانده شوند

3)انتخاب گیاهان دارای نیاز آبی کم

4)استفاده ازاصلاح کننده های خاک

5)استفاده ازمالچ

6)آبیاری مناسب

7)نگهداری فضای سبز

[sushianess 714]

فرسایش بادی

حرکت خاک توسط بادپدیده ئ پیچیده ای است کهتحت تأثیرشرایط آب وهوائی وژئومرفولوژی وسایرعوامل قراردارد.تخریب وحمل دراثرفرسایش بادی ناشی ازواکنش های متقابل چندین عامل است که برخی درجهت حرکت خاک وبرخی درنگه داری آن مؤثرند.لازمه فرسایش بادی جدابودن ذرات خاک است وبه محض آنکه این وضعیت بوجودآمدبادقادرخواهدبودذرات خاک رابلندکرده وبه حرکت درآورد.

خاکهای مناطق خشک درمقابل عوامل فرساینده به دلیل کمبودموادآلی وکلوئیدی آسیب پذیرند.باافزایش میزان خاک درطی زمان،میزان فرسایش درمکان نیزافزایش می یابد.بنابراین وقتی منطقه کشاورزی درمعرض فرسایش بادی قرارمی گیردبزودی گسترش یافته وسطح وسیعی راشامل می شود.نکته قابل توجه اینکه میزان فرسایش درسطح زبروباخاکدانه های درشت ترعملاًمی بایدکمترازمیزان فرسایش درسطح صاف باشد،امادرعمل این وضع صادق نیست.یک سطح صاف که ازموادریزدانه تشکیل شده عملاًقادراست درسرعت های شدیدبادنیزپایداربماند.

مقایسه قطرذرات باسرعت لازم جهت به حرکت درآوردن آنهانشان می دهدکه میزان سرعت باکاهش قطرکاسته شده لیکن این مقدارپس ازرسیدن به یک حداقل مجدداًصعودمی کند.

تمام عناصری که به حرکت درمی آیند،پس ازطی مسافتی بجاگذاشته می شوند،رسوب گذاری ذرات همانند بزرگی که حرکت دانه هاازقطرآنهاتبعیت می کند،ذرات درسرعت های بالاوبه صورت خزشی به حرکت درمی آیندباکاهش سرعت بادر سوب می نمایند.

رسوب گذاری ذرات متوسط که عموماًدارای حرکت جهشی بوده وبیشترین حجم خاک جابه جاشده راتشکیل می دهنداغلب پس ازبرخوردبه مانع باکاهش نسبتاًزیادسرعت بادصورت گرفته ومیزان موادبجاگذاشته درپشت دیوارحصارها،نهرهاوموانع،مؤمیزان جابجائی فراوان ذرات خاک به این صورت است.

برای کاهش فرسایش بادی ازبادشکن استفاده می کنندکه به دوصورت زنده وغیرزنده است.بادشکن های زنده شامل چندردیف درخت،درختچه وبوته هستندکه به طورعمودنسبت به جهت بادغالب قرارمی گیرند.به طوری که بادباسرعت معینی به بادشکن برخوردنموده،مقداری ازسرعت ازانژری خودراازدست داده وموادمحموله به ترتیب ریزی ودرشتی رسوب می نمایندولی پس ازطی مسافتی بتدریج سرعت بادافزایش یافته تا اینکه به سرعت اولیه خودبرسد.

شبکه بادشکن به عنوان جلوگیری ازبادفقط می تواندمنطقه محدودی رابپوشاندوازخطرات فرسایش بادی مصون دارد.بنابراین اگربتوانیم درایران این روش راجایگزین نمائیم دارای محاسن زیادی خواهدبودازآن جمله:

- باتوجه به اینکه دراغلب مناطق بیابانی ایران زمینهای مرغوب وحاصلخیزدرمعرض تخریب می باشندلذامی توان هم زمین های زراعی راحفظ نمودوهمدرفواصل بین شبکه های بادشکن جهت کشاورزی استفاده کرد.

– پس ازچندسال ازاجرای طرح،تراکم درختان آنقدرنخواهدشدکه بتواندمشکلات بعدی راایجادکند،چون منطقه مورداستفاده کشاورزی قرارمی گیرد

.

– مشکل آبیاری وهزینه های مربوطه رانیزدربرندارد.

– استفاده بهتروبیشترازاراضی وجلوگیری ارکوچ روستائیان .

– چون مبارزه درمنطقه برداشت صورت می گیردلذاهم یک کاربنیادی صورت گرفته وهم از نظر هزینه قابل مقایسه باکاردرمنطقه رسوب گذاری نمی باشد.

[sushianess 714]

ویژگی های بادشکن

 

هرشبکه بادشکن به وسیله ی عوامل زیرمشخص می گردد:

- ارتفاع بادشکن:فاصله بادشکن رابطه د مستقیمی باارتفاع آن دارد.به طوری که هرچه ارتفاع بادشکن بیشترباشد،منطقه وسییع تری رامی پوشاندولی بسته به شرایط اکولوژی محل ونوع درخت،درختچه ویابوته،ارتفاع بادشکن متفاوت می باشد،بنابراین برای ایجادبادشکن بایدباتوجه به شرایط اقلیمی ونوع پوشش گیاهی اقدام نمودبهتراست درهرمنطقه ازگیاهان بومی استفاده نمودکه دارای سازگار ی بیشترهستند.

–فاصله بین ردیف های بادشکن:فاصله بین ردیف های بادشکن علاوه برارتفاع درختان به عوامل دیگری ارتباط دارندکه عبارتندازحداکثرسرعت بادومیزان درصدکاهش سرعت باد.

–ضخامت بادشکن:بررسی های انجام شده به وسیله نگلی نشان دادکه عرض بادشکن هادخالت چندانی درتقلیل سرعت بادندارد،بلکه میزان تراکم آنهاست که درمیزان کاهش سرعت بادمؤثرمی باشد.

[sushianess 714]

گیاهان مناسب برای طراحی فضای سبز

در اینجا نیز اجمالاً به تعدادی ازگیاهانی که برای طراحی فضای سبزمناسب می باشند اشاره می شود:

درختان مقاوم به گردوخاک:عرعر-زالزالک-ژینکو-چنار-لیلکی آمریکائی-ماگنولیا-بیدمجنون-اقاقیا-داغداغان

گیاهان جاذب پرنده:یاس وحشی –زیتون-زغال اخته-امین الدوله-پیروکانتا-خاس-اسپیره-یاس خوشه ای-انگورزینتی-

درختان دارای بافت خشن:عرعر-ماگنولیا-انجیر-خرمالو-نخل زینتی-شاه بلوط هندی-

درختان دارای بافت نرم:ابریشم-لیلکی-ابریشم مصری-بید-

گیاهان معطر:سروناز-برگ بو-گل یخ-سنجد-یاس خوشه ای-اقاقیا-نمدار-پائولونیا-ماگنولیا-

گیاهان دارای رشدکم:کریپتومریا-زیتون معمولی-ماگنولیا-برگ بو-انجیر-زالزالک-سوفورا-

درختان سریع الرشد:سرونقره ای-عرعر-دم موشی- زیتون تلخ – چنار- سدروس- افراسیاه-

اقاقیا- چائولونیا- توت آمریکائی- لاله- ابریشم-

گیاهانی که درزمستان جلوه دارند:بیدمرجانی- بیدفری- فندق- گیلاس- سوزنی برگان مانند: سروکوهی رونده- سروسیمین- یاسمن زمستانی- انواع کاجهاوسروها-

پهن برگان همیشه سبزمانند : ما گنولیا تابستانه- آکاسیا- گل یخ-

درختان برگ سبز:افرای ژاپنی- افرای چناری برگ قرمز- گوجه گل- فندق- زرشک- انجیلی درپائیز- توری درپائیز-

گیاهان الوان:ارغوان- سیب گل- میموزا- طاووسی- توری- ماگنولیازمستانه- ماهونیا- پیراکانتا- دوتسیا-

درختان مقاوم به سایه:سرخدار- دوگلاس- سکویا- نوئل- ممرز- هدرا- راش- شمشادخزری-

درختان مقاوم به بادهای دریائی وآب شور:کاجها- ایلان- گل ابریشم- زبان گنجشک- توت- صنوبر- سپیدار- اقاقیا- گز

گیاهان مقاوم به سرما:سرونقره ای- کریپتومریا- چینی- به ژاپنی- ابریشم مصری- ماگنولیا-

گیاهان مناسب کاشت درشیب ها:ارغوان- سنجد-

گیاهان مناسب جلوگیری ازفرسایش خاک:توسکاقشلاقی- چنار- بیدمجنون- اقاقیا- توت آمریکائی- سرونقره ای-

درختان آبدوست: چنار- توسکا- بیدمجنون- درخت لاله-

درختان بادشکن:توت آمریکائی- سرونقره ای- سروخمره ای- اقاقیا- زالزالک- نمدار- سدروس- گردو-

درختان مناسب خاک آهکی:زیتون معمولی- زربین- سروخمره ای- چنار- زبان کنجشک-

گیاهان مناسب خاک اسیدی:عرعر- لیلکی آمریکائی- توسکاقشلاقی- اقاقیا-

[sushianess 714]

شناسائی وانتخاب گونه های مقاوم به خشکی برای فضای سبزشهری

گونه های گیاهی که برای فضای سبزشهری درمناطق خشک ونیمه خشک مورداستفاده قرار ندازتنوع بالائی برخوردارنیستندوبسیاری ازآنهابه خشکی حساس بوده ونیازآبی آنهابالااست.لذااین مطالعه به منظورشناسائی وانتخاب گونه های مقاوم به خشکی براساس میزان پتانسیل آب برگ(lwp)جهت کشت درفضای سبزشهری ویاجنگل کاری اطراف شهرهای مناطق خشک ونیمه خشک به خصوص شهراصفهان پایه گذاری گردید.گبق مطالعات انجام شده گونه هائی مثل افدرا،کیکم،آلبالووحشی،بلوط غرب،زالزالک،ون وشیرخشت باداشتن پائین ترین پتانسیل آب برگ مقاوم ترین گونه هابه خشکی بودندوگونه های شالک،داغداغان وبارانک نسبت به سایر گونه های مطالعه دراین آزمایش دارای نیازآبی بیشترومقاومت کمتری به خشکی دارند.باتوجه به این مطالعات می توان گونه هائی که پتانسیل مقاومت به خشکی با لا دارندراانتخاب کردوبرای فضای سبزشهری ویاجنگل کاری درمناطق خشک ونیمه خشک معرفی نمود.ازجمله گیاهان مناسب برای ایجادفضای سبزدرمناطق خشک عبارتنداز:

1)اکالیپتوس آبی:جنبه زیبائی این درخت برگ وحالت رشدآن است ومی توان آن رابه جهت بادشکن،پوشاننده وکنترل فرسایش خاک،درفضای سبزکاشت نمود.

2)اکالیپتوس کویری:جنبه های زیبائی این درخت علاوه بربرگ هاحالت رشدآن است و می توان آن رابه عنوان سایبان،بادشکن پوشش ودرخیابان کاشت نمود.این درخت رطوبت هوارا می پسندد و در نواحی ساحلی رشد خوبی دارد و در شرایط کویری هم می تواند به خوبی رشد کند.

 

4)اکالیپتوس لیموئی:این درخت به دلیل جنبه های زیبائی برگ،حالت رشدوپوسته ی تنه ی آن وهمچنین برای ایجادبادشکن،پوشش وکاشت به صورت تک درخت وهمچنین جنگل کاری وصنعتی نظرمدطراحان فضای سبزاست.این درخت به سرماحساس بوده ودرشرایط ساحلی می روید

.

5)بلوط همیشه سبز:تنهازیبائی این درخت حالت رشدآن است ومی توان رابه عنوان سایبان،تک درخت،سطح چمن وجهت کنترل فرسایش خاک درفضای سبزکاشت نمود.بلوط درختی بزرگ وگسترده وبهتراست درمناطق وسیع کاشته شود

.

6)کازوارینا(دم اسب درختی):شاخه هاتنهاویژگی زیباشناختی این درخت است.که می تواندبه عنوان پرچین،بادشکن،پوشش،پوشش سریع وکنترل فرسایش خاک درفضای سبزکاربردداشته باشد

.

7)آکاسیا:این درخت به خاطرجنبه ی زیبائی گل وبرگ وهمچنین پوشش سری ،مناسب کاشت درپاسیو،گلدان وهمچنین کنترل فرسایش خاک مناسب کاشت درفضای سبزمی باشداین نگیاه حالت طبیعی خوبی نداردوبایددرسال های اول هرس فرم شدیدشده تامناسب کاشت درفضای سبزشود.

8)میموزاساقه سیاه:حالت رشددرخت،شکل برگ وپوسته تنه اززیبائی های این درخت است.این درخت جهت سایبان،پرچین،بادشکن،پوشش سریع،کنترل فرسایش خاک وهمچنین درخیابان هاکاربری دارد

.

9)درمنه دشتی:ازجمله بوته های بسیار سازگاربه شرایط سخت بیابان محسوب می شودکه علاوه برمصرف علوفه ای،بوته ای بسیارمقاوم درمقابل فرسایش بادی ونقش ارزنده ای رادرحفاظت خاک این نقاط برعهده دارد

.

10)اسکنبیل:درختجه ای است سازگاربه شرایط بیابان،درشنزارهای بعنوان گونه ای شاخص ومقاوم به خشکی وکم آبی زندگی می کند.فعالیت رشد سیستم ریشه ای دراین درختچه بسیارفعال بوده که این سیستم ریشه ای علاوه برنقش فیزیولوژیک برای گیاه ابزاری می باشدکه گیاه درمقابل بادهای سنگین وطوفان های شنی حفاظت می کند.

11)کهور:درخاکهای نسبتاًمرطوب ونقاطی که آبخوان کم ژرفائی داردبه خوبی می روید.یکی ازعنا صرعمده ی تشکیل دهنده ی جنگل های نیمه گرمسیری است.باتثبیت ازت جوی خاک راتقویت کرده وموجب افزایش محصولات زراعی می شود.به عنوان باشکن وکمربندسبزهم استفاده می شود.

12)گز:اغلب آنهامخصوص نواحی استپی وشوره زارمی باشد.جزءگیاهان آبدوست است وازسرشاخه هابه عنوان بادشکن استفاده می کنند.

13)زیتون تلخ:دراکثرمناطق گرمسیری،نیمه گرمسیری ومعتدل دیده می شود.نسبتاًکم زی ،روشنی پسندومیانه است.برای کاشت درخیابان ها وپارک ها ونیزایجادکمربندسبزوبادشکن درمناطق خشک ونیمه خشک نیزاستفاده می شود.

14)سمر:وجود این درخت به سبب تثبیت ازت جوی درخاک موجب تقویت آن می شود.موارداستفاده سمرکاربردآن درجنگلکاری اراضی استواروپارکهای جنگلی مجاور جاده ها وایجادبادشکن نام برد.

15)داغداغان:گرماپسند،قادربه زندگی دراقلیم خشک وخاک ناتوان ،بیذارارخاک های بسیارسبک وبسیارمرطوب .به علت مقاومت به خشکی ازآن درمناطق خشک برای جنگلکاری وایجادبادشکن وکمربنهای سبزاستفاده می شود

.

16)اقاقیای معمولی:درختی است پرنیازکه طالب خاک های سبک،نمناک امازهکشی شده وغنی می باشد.باانواع آب وهواوخاک خودراتطبیق می دهدکاقاقیارابرای مقاصدزینتی،ایجادبادشکن واصلاح خاک نیزمی کارند

.

17)سروبندبند:مقاومت خارق العاده به خشکی وگزندهای گوناگون ازقبیل زخم وبریدگی دارد.قابلیت رویش درخاک های ناتوان دارد.قابل مصرف درمبارزه بافرسایش خاک است

.

18)سروآریزونا: توان رستن رابرروی انواع خاک ها حتی ،خاک های خشک وسنگلاخی دارد.به خشکی محیط مقاوم است وازنظرتحمل سرمابین گونه های سروسرآمداستوکاربردوسیعی درمناطق خشک ونیمه خشک دارد.درایجادبادشکن وکمربندسبزمحافظکاربرددارد.

19)لیلکی آمریکائی: خاک های آبرفتی،بارخیز،عمیق،خنک،زهکشی شده باph خنثی.خاک های سبک شنی نسبتاًخشک سازگاری وشوری خاک راتاحدی متحمل می شود.بسیارمقاوم به خشکی است.درایجادبادشکن وکمربندسبزمحافظ کاربرددارد.

20)کاج ایرانی:کم نیاز،قادربه رویش درخاک های آهکی وحتی کمی شور،امادرخاک های باتللاقی یارای زیستن ندارند.مقاوم به خشکی،سرماوگرما.دارای ریشه های عمیق است درنتیجه باعث محافظت درخت دربرابربادمی شود

[123456z 11]

thanks