پنبه ی نسوز چیست؟

[Astraea 25,351]

هزاران سال است که بشر پنبه ی نسوز را شناخته از آن استفاده می کنددر حالیکه هنوز بسیاری از مردم گمان می کنند که پنبه ی نسوز یک اختراع جدید است.

در معبد های قدیمی فیتیله مشعل ها را از پنبه ی نسوز می ساختند و نیز برای روشن نگاه داشتن چراغ بر فراز محراب ها از آن ها استفاده می شد . در دو هزار سال پیش رومیان نیز آن را به نوعی به کار می بردند. آنها خاکستر مرده هایی را که سوزانده بودند در لفافی از پنبه ی نسوز می پیچیدند و از آن نگهداری می کردند.

در افسانه ها آمده است که «شارلمانی » سفره ای از جنس پنبه ی نسوز داشت. آنرا در آتش می گذاشتند تا لکه های آن از بین برود و تمیز شود.

پنبه ی نسوز را به زبان یونانی « آسبستوس » می گفتند یعنی «خاموش نشدنی» یا «دایم الاحتراق» .

اما امروزه ما این لفظ را به گروهی از مواد معدنی الیاف دار اطلاق می کنیم که از خاصیت مقاومت در برابر آتش برخوردارند .

موادی که پنبه ی نسوز را به وجود می آورند همه با هم یکسان نیستند و از لحاظ سختی یا نرمی و همچنین سودمندی با هم دیگر فرق دارند . از نظر علم شیمی پنبه ی نسوز معمولاً از موادی مانندسیلیکاتهای آهک و اکسید منیزیم تشکیل گردیده است . گاهی در آن آهن هم یافت می شود.

پنبه ی نسوز الیاف است . به همین جهت شبیه پشم و پنبه ی معمولی است . منتها که در برابر آتش مقاومت می کند در حالیکه پشم و پنبه این خاصیت را ندارد.

پنبه ی نسوز به خاطره نسوز بودن آن در صنعت بسیار با ارزش است . دانش بشری هنوز جانشینی برای آن پیدا نکرده است.

از پنبه ی نسوز استفاده های زیادی می کنند . آنرا ریسیده نخ درست می کنند . از پنبه ی نسوز پارچه و ملافه نیز فراهم می آورند.

هیچ یک از مواد معدنی که ما می شناسیم خواص پنبه ی نسوز را ندارند . کارگرانی که در کارخانه ها کار می کنند وبا خطر آتش سوزی روبرو هستند لوازم - کلاه خود - دستکش - لباس و چکمه هایی از پنبه ی نسوز دارند.

پنبه ی نسوز حرارت را از 100-1 تا 600-1 درجه ی سانتیگراد تحمل می کند . بعضی از آن حتی در برابر 800-2 درجه حرارت نیز مقاومت دارد.

[Astraea 25,351]

در ساخت حدود ‪ ۲۰درصد از خانه‌هاي ژاپن يعني۵ميليون واحد پنبه نسوز بكار رفته است كه سلامت ساكنان آنها را به خطر مي‌اندازد.

نتايج تحقيقات جديدي كه نشان داده است مرگ صدها كارگر ناشي از قرار گرفتن در معرض پنبه نسوز در كارخانه‌ها بوده است نگراني در مورد مصرف پنبه نسوز را افزايش داده است.

به گزارش خبرگزاري كيودو از اوزاكا، پنبه نسوز يك الياف معدني طبيعي است كه باعث بروز بيماريهايي مانند سرطان ريه و يك نوع سرطان نادر موسوم به مزوتليوما مي‌شود. زماني كه كاشي‌هاي حاوي پنبه نسوز آسيب ببينند يا كاشي‌هاي قديمي خراب شوند ذرات پنبه نسوز را در فضا مي‌پراكنند.

حدود ‪ ۲۰درصد كاشي‌هاي سيماني برخي كارخانجات كاشي‌سازي ژاپن حاوي پنبه نسوز بوده است كه در حال حاضر فقط كاشي‌هاي فاقد پنبه نسوز توليد مي‌كنند.

دو شركت ژاپني حدود ‪ ۶۰۰ميليون متر مربع كاشي حاوي پنبه نسوز براي مصرف ‪ ۶ميليون خانه فروخته‌اند كه حدود ‪ ۴تا ‪ ۵ميليون واحد از اين خانه‌ها هنوز مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

معمولا به هنگام تخريب ساختمانهاي قديمي ذرات پنبه نسوز در هوا پراكنده مي‌شود.

به كانيهايي كه داراي بافت اليافي هستند آزبست يا پنبه نسوز گفته مي‌شود.

به نوشته پايگاه ملي داده‌هاي علوم زيستي ايران، آزبستها دستكم در ‪۳ هزار نوع فرآورده متفاوت كاربرد دارند و بر اساس طول الياف، انعطاف پذيري و رنگ به درجات مختلف تقسيم مي‌شوند. حدود ‪ ۶۵تا ‪ ۷۰درصد آزبستها در ساخت انواع محصولات آزبست سيماني به مصرف مي‌رسد. از آزبست در بافت لباسهاي نسوز ، نمدها و ديگر محصولات نسوز استفاده مي‌شود.

اين كاني در ساخت ظروف شيميايي ، پوششهاي سبك حرارتي ، پوشش لوله‌ها و بلوكهاي منيزيتي و سيمان ، كاربرد دارد.

از كاغذهاي آزبستي براي پوشش لوله‌ها و عايقهاي الكتريكي استفاده مي‌شود.

همچين پنبه نسوز در ساخت صفحه كلاچ ، لنت ترمز ، انواع واشر ، در آسفالت ، رنگ شيميايي ، كاشي ، پلاستيك استفاده دارد.

ميزان توليد آزبست در جهان در سال ‪ ۱۹۹۷در مقايسه با سال ‪۱۹۷۹ حدود ‪ ۵۰درصد كاهش يافته است كه به دليل ارتباط بيماريهاي مختلف با الياف آزبستي بوده است.

از صنايع عمده مصرف‌كننده در ايران مي‌توان صنايع لوله و سيمان آزبستي ، صنايع لنت ترمز و صفحه كلاج و كاشي و كفپوش را نام برد .

مصرف عمده آزبست در ايران در توليد لوله و ورقهاي سيمان آزبستي است.

بيشترين ميزان مصرف آزبست در جهان مربوط به آزبست سيمان و كارهاي عمراني است.

به دليل مخالفت هاي روز افزون جهاني و رشد آگاهي هاي عمومي و نيز به خاطر بيماري‌زا بودن اين ماده معدني، روند جهاني عرضه و تقاضا كاهش قابل ملاحظه‌اي خواهد يافت.

تعطيلي بسياري ازمعادن آزبست دنيا را مي‌توان مويد اين مطلب دانست .

به طور كلي مي‌توان گفت در مناطقي كه آگاهيهاي عمومي در مورد ضررهاي آزبست بالا باشد ميزان تقاضا و به طبع آن عرضه نيز كم خواهد بود

[Astraea 25,351]

آزبست نوعی سنگ معدنی می باشد که ظاهری شبیه پنبه و یا چوب پوسیده دارد و با دست به صورت رشته رشته در می آید. در سال 1820 یک دانشمند ایتالیایی برای اولین بار لباس ضد آتش را با استفاده از الیاف آزبست تولید کرد. از این ماده معدنی به عنوان عایق حرارتی استفاده می شود اما باید توجه داشت که این ماده سرطان زا می باشد.

اولین بار تئوفراستوس (Theophrastus) که از شاگردان ارسطو بود در کتاب خود بنام درباره سنگها به ماده بدون نامی، شبیه چوب پوسیده که در اثر اختلاط با نفت می سوزد، بدون آنکه آسیبی ببیند در 300 سال قبل از میلاد اشاره کرده است که بعد ها این ماده آزبست نام گرفت. در ساختمان آزبست، پنبه کوهی یا پنبه نسوز عناصری مانند سیلیس، منیزم و آهن وجود دارد. آزبست در طبیعت به رنگهای سفید، قهوه ای و آبی به چشم می خورد.

در سال 1820 یک دانشمند ایتالیایی برای اولین بار لباس ضد آتش را با استفاده از الیاف آزبست تولید کرد. در اوایل قرن بیستم یک مهندس اتریشی بنام لودویک هاچک از ترکیب الیاف این ماده با سیمان، موفق به اختراع سیمان نسوز شد که با استقبال جهانی روبرو شد. هم اکنون در صنعت از آزبست برای مصارف زیر استفاده می شود:

- عامل افزایش مقاومت سیمان در لوله های سیمانی و قطعات پوششی سقفی.

- عامل افزایش دهنده نقطه اشتعال در منسوجات و محصولات کاغذی.

- عامل افزایش مقاوت لنتهای ترمز و کلاچ در برابر سایش.

الیاف آزبست توسط استخراج از معدن، اره کشی، عملیات تخریب ساختمانهایی که در عایق سازی آنها از آزیبست استفاده شده، و بطور کلی تخریب هر فرآورده آزبست دار به محیط زیست وارد می شوند. در شهرهای بزرگ یکی از مهمترین راههای ورود آزبست به هوا از طریق لنت ترمز و کلاچ خودرو است.

[Astraea 25,351]

بیماری های ناشی از استنشاق آزبست عبارتند از:

- ضایعات ریوی.

- سرطان ریه.

- سرطان حنجره.

- سرطان لوله گوارشی و اعضای دیگر.

آزبست در طبیعت وجود دارد و می تواند وارد آبها شود، مدارک علمی موجود بیانگر این واقعیت است که با وجود اینکه آزبست در شبکه آبرسانی وجود دارد، مخاطرات بهداشتی از آن مشاهده نمی شود و بررسی ها موید آنست که میزان آزبست موجود در آب آشامیدنی از نظر سلامتی، زیان آور نیست.

در کشورهای در حال توسعه به طور گسترده ای از لوله های آزبست سیمان استفاده می شود، بطوری که 30 درصد لوله های انتقال رسانی آب شهری در هندوستان را شامل می شود و 19 درصد از شبکه آبرسانی کانادا نیز از جنس آزبست سیمان است.

◄ آزبست و محیط زیست:

از دید تولید کنندگان محصولات آزبست، از آنجا که صنعت آزبست سیمان، نیاز به انرژی کمتری در مقایسه با محصولاتی که از پتروشیمی و استخراج فلزات بدست می اید، دارد، دوستدار محیط زیست است.

این در حالی است که در سال 1996 نخست وزیر فرانسه فرمانی مبنی بر قدغن کردن استفاده از آزبست صادر کرد. این فرمان شش ماده ای مقرر کرده بود که استفاده از آزبست در کلیه محصولات تا سال 2001 محدود و سپس بطور کامل قطع گردد تا از آلودگی زیست محیطی ناشی آزبست جلوگیری گردد.

بطور کلی اروپائیان معتقدند که آزبست سمی است و اثرات مخرب آن کاملا شناسایی شده است ولی کانادایی ها اعتقاد دارند که به صورت کنترل شده و با احتیاط می توان از آن استفاده کرد.از این درگیری تحت عنوان جنگ آزبست یاد شده است. روسیه، چین و کانادا 65 درصد تولید آزبست در جهان را در اختیار دارند و کانادایی ها در حال گسترش فعالیتهای خود هستند.

عمده ترین کشورهای مصرف کننده آزبست در سال 1994 به ترتیب عبارتند از:

 

1- کشورهای مشترک المنافع

2- چین

3- ژاپن

4- برزیل

5- تایلند

6- هندوستان

7- کره جنوبی

8- ایران

9- فرانسه