فرهنگ اصطلاحات علوم گیاهی

[amir.d 1211]

انولوکر

Involucre

 

مجموعه براکته هائی را گویند که در پایه اشعه چتر اصلی گیاهان تیره جعفری و یا در قاعده کاپیتولهای گیاهان تیره کاسنی (compositae) و غیره دیده می شود.

[amir.d 1211]

اسپات

spathe

 

براکته بزرگ و برگ مانند یا نازک و غشائی است که پوشش کاملی برای برخی گل آذین ها، نظیر گل آذین اسپادیس بوجود می آورد مانند گل شیپوری.

[amir.d 1211]

آپو کارپی

Apocarpie

 

حالت جدا بودن برچه هاست که بصورت مادگی مرکب از برچه های پیوسته به هم تشکیل نشده باشند مانند Ranunculus و بطور کلی گیاهان تیره آلاله.

[amir.d 1211]

صمغ ها

Gomnes

 

به موادی اطلاق می شود که مانند صمغ غربی و صمغ درخت گیلاس (انگم) از اعضا گیاه به خارج ترشح می گردد و این عمل نیز بطور خود به خود و یا بر اثر ایجاد شکاف و زخم در اعضاء گیاهان انجام می گیرد. ضمناً صمغ ها همیشه بر اثر از بین رفتن غشاء سلولزی بوجود می آیند. صمغ‌ها طعم بدون مزه و حالت چسبنده دارند. در الکل، اتر و مواد چرب غیر محلول اند. با مشابهتی که صمغ ها و موسیلاژها با یکدیگر دارند پیدا کردن حد فاصل قاطعی که این دو دسته را از یکدیگر متمایز سازد، مشکل بنظر می رسد. در تفاوت آن دو باید گفت که موسیلاژها بر اثر ایجاد زخم در اعضا گیاه به خارج ترشح نمی گردند و بعلاوه همیشه نیز بر اثر از بین رفتن غشاء سلولزی حاصل نمی شوند بلکه از فعالیت پروتوپلاسم نتیجه می گردند در حالیکه صمغ ها ترکیبات در هم گلوسیدی می باشند که به حالت طبیعی و یا بر اثر ایجاد شکاف از اعضای مختلف بعضی از گیاهان به خارج ترشح می شوند صمغ ها مواد غیر قابل تبلور و فاقد بو می باشند اگر در آب قرار گیرند در آن حل می شوند و یا مانند کتیرا با آن به صورت توده ژلاتینی در می آیند با قرار دادن انواع مختلف صمغ در آب تمام مراحل حد واسط بین دو حالت مذکور را می توان در آنها دید. صمغ ها اگر هیدرولیز شوند بر حسب نوع صمغ ایجاد آرابینوز ، گالاکتوز ، گاهی گزیلوزو غیره می نمایند.

[amir.d 1211]

پرسیتوم

peristome

 

مجموعه دندانه هائی است که در کناره آزاد کپسول باز شده بعضی از خزه ها دیده می شود دندانه های مذکور که شامل یک یا دو ردیف می باشند چون در مواقع رطوبت هوا به سمت داخل بر میب گردند، مانع خروج هاگ از کپسول می شوند در حالکیه در هوای خشک دندانه ها به سمت خارج خمیدگی حاصل می کنند و با این وضع ها گلها از درون کپسول خارج می شوند.

[amir.d 1211]

مان

Manne

 

موادی با طعم کمی شیرین و ملایم هستند که به طور طبیعی یا بر اثر گزش حشرات یا با ایجاد شکاف از تنه درختان و یا از برگ گیاهان گوناگون به خارج ترشح می شود. این مواد دارای قندهای گوناگون یا الکلهای پلی مورف مشابه مانیت است. مانها دارای انواع گوناگون و اثر درمانی متفاوت می باشند. گیاهان مولد آنها هم در تیره های گوناگون جای دارند بعضی از مانهای ایران شامل شیر خشت ، بید خشت. ترنجبین، گز خوانسار و گز علفی می باشد.

[amir.d 1211]

پرچم

Etamine

 

اندام نر گیاه است که در بساک آن دانه های گرده تشکیل می شود. در گلهای نر – ماده پرچم ها در اطراف مادگی که خود وسط گل واقع است، جای دارند.

[amir.d 1211]

تالامیفلورها

Thalamiflorae

 

گیاهانی را گویند که تخمدان و فوقانی و واقع بر روی نهنج گل دارند.

[amir.d 1211]

درون بر

Endocarpe

 

بخش داخلی میوه است که ممکن است به صورت لایه نازک غشائی در آید و یا سخت و محکم گردیده هسته را بوجود آورد.

[amir.d 1211]

دو رگه

Hybride

 

گیاهانی را گویند که از آمیزش دو گونه یا واریته و حتی دو جنس مختلف نتیجه شده باشند.

[amir.d 1211]

رافه

Raphe

 

خط برجسته ای است که از مجموعه دسته های آوندی در تخمک خمیده بوجود آمده موجب ارتباط ناف به شالاز می شود.

[amir.d 1211]

ساقه آغوش

Amplexicaule

 

معمولاً برگهایی را گویند که قاعده پهنک آنها ساقه را کاملاً فرا می گیرد مانند برگ papaver somniferum.

[amir.d 1211]

سیاتیوم

Cyathium

 

نوعی گل آذین گرزن مخصوص و چند سویه است که در Euphorbia ها دیده می شود.

[amir.d 1211]

شکوفا

Dehiscent

 

میوه ای است که خود به خود باز می شود و دانه ها را بیرون می ریزد مانند میوه شب بو و خاکشی.

[amir.d 1211]

فلس

Ecaille

 

هر یک از قطعات کوچک و چرمی و یا گوشتدار اعضای گیاهان است که مانند پیاز معمولی همدیگر را می پوشانند و یا بنحو فشرده بر روی هم قرار می گیرند. این حالت در جوانه انتهایی ساقه که برگهای جوان و اولیه آن درون فلسهایی پوشیده می باشد و در کاپتیول برگهای تیره Compositae که انولوکر آنها شامل براکته های فلس مانند است بخوبی مشاهده می گردد.

[amir.d 1211]

کلومل

Columelle

 

میله باریک یا قسمت تیغه مانندی است که در ناحیه مرکزی کپسول خزه های اصلی دیده می شود و تا ناحیه رأس کپسول نیز ادامه پیدا می کند (مانند Brayales ها) و یا آنکه تا وسط کپسول ادامه داشته و به انتهای آن نمی رسد.(مانند sphagnumها) در تمکن محوری از به هم پیوستن کناره برچه ها میله ای بوجود می آید که کلومل نامیده می شود در کپک ها نیز قسمتی از پایه هاگدان که به درون آن نفوذ می نماید به کلومل موسوم است.

[amir.d 1211]

ناحیه ایرانی تورانی

 

ناحیه ایرانی تورانی از شمال به نواحی مدیترانه ای واروپ سیبری، از مشرق به ناحیه سیناژاپونی (seJapane-Sino )

از جنوب به ناحیه صحارا - سندی محدود می گردد و از سواحل غربی اقیانوس آرام تا سواحل شرقی اقیانوس اطلس ادامه می یابد و به علت وسعت زیاد و اختلافات توپوگرافیک به نواحی فرعی چندی تقسیم می شود. کمی مقدار بارندگی و طولانی بودن فصل خشک معمولاً این ناحیه را از سایر نواحی ممتاز می سازد. نوسان حرارت در آن خیلی زیاد است . شدت حرارت تابستان در این ناحیه با شدت حرارت در صحاری آفریقا مشابه است، در صورتیکه سرمای زمستان آن از سرمای ناحیه مدیترانه بیشتر است. فعالیت حیاتی در این ناحیه به علت نوسان شدید حرارت در دو فصل یکی به علت سرما و یخ بندان و ادامه فصل زمستان و دیگری به علت طول مدت خشکی در فصل تابستان متوقف می گردد. رستنی های ناحیه ایرانی تورانی به علت نوسان شدید حرارت غالباً همی کریپتوفیت (cryptophytaiHem ) و کامنیت (chamaephyta) می باشد و وجود جنسهای مختلف خاصی مانند گون ها، کلاه میرحسن ها، چوبک ها و یا بسیاری از گونه های علفی چند ساله و خاردار قابل توجه می باشد. این ناحیه در حدود سه ربع خاک ایران را اشغال نموده و 60 درصد فلور ایران را عناصر همین ناحیه تشکیل می دهند. تعداد درختان و درختچه های آن از 300 گونه متجاوز می باشد و بسیاری از گونه های آندمیک اعم از درختی و یا علفی در آن دیده می شود.

این ناحیه در ایران شامل نواحی فرعی مانند جنگلهای مناطق نیم مرطوب و نیم خشک و استپ های کوهپایه و مرکزی ایران می باشد.

[amir.d 1211]

احیه هیرکانین ( Hyrcanin )

 

خزری از نواحی فرعی اروپ سیبری می باشد که در جنوب دریای خزر قرار گرفته و از سواحل دریای خزر تا دامنه های البرز و مراتع و چراگاههای کوهستانی آن و از آستارا تا گرگان امتداد می یابد و از غرب تا ارسباران و از مشرق تا گلی داغ و جنگلهای گلستان پیش می رود و جنگلهای مرطوب و انبوه شمال کشور را تشکیل می دهد. طول این جنگلها از آستارا تا گلی داغ در حدود 800 کیلومتر و عرض آن در دامنه های شمالی البرز در حدود 20-70 کیلومتر و مساحت آن با در نظر گرفتن جنگلهای ارسباران به سه میلیون هکتار تخمین زده می شود.

بطور کلی سواحل دریای خزر دارای آب و هوای معتدل گرم و نیم تروپیکال مخصوص خود می باشد و از اینرو هیرکانین نامیده شده است. میزان بارندگی آن معمولاً از غرب به شرق تقلیل می یابد. اگر چه فقط حدود 5 درصد فلور ایران را که در ناحیه هیرکانین و سواحل دریای خزر انتشار یافته اند از عناصر اروپ سیبری تخمین می زنند با این وجود تعداد درختان آن از 80 و تعداد درختچه های آن از 50 گونه متجاوز می گردد.

[amir.d 1211]

اسانس سیترونل

Citronelle Essencede

 

اسانس سیترونل لا oil Citronella

رنگ زرد تیره یا زرد مایل به قهوه ای و بوی دلپذیری شبیه بوی لیمو دارد. از تقطیر گیاه Andropogon nardus و نوع Cymbopogon citratus (مارتیندال) یا واریته ها و دورگههای آنها به دست می آید. ماده اصلی تشکیل دهنده آن، ژرانیول و سیتوونل لال Citronellal می باشد.

بعلاوه دارای مواد دیگر مانندکامفن ( به مقدار 10 تا 15 درصد) دیپافتن و به مقدار کم از لینالول، بورنئول و فارنه سول Farnesol است. در بازارهای داروئی، دو نوع از این اسانس یافت می شود. که از نظر بو و ترکیب شیمیایی با هم تفاوت دارند. مانند آنکه اسانس سیترونل سیلان به طوریکه در Martindale منعکس است. به وزن مخصوص 895/. تا 900/. دارای 10 درصد سیترونل لال و در حدود 8% درصد ژرانیول می باشد. در صورتیکه اسانس سیترونل جاوه به وزن مخصوص بین 880/. تا 895/. دارای 35 درصد سیترونل لال و در حدود 18 درصد ژرانیول می باشد.

اسانس سیترونل باید در جای سرد، در ظروفی با دهانه مسدود به حالت مملو و دور از نور نگهداری شود.

[amir.d 1211]

لیمونن

Limonene

 

سی نن ecinen

کاژپوتن cajeputene , kautschin

به فرمول C10H16 و به وزن ملکولی 23/138 است. در اسانس های لیموترش، پرتقال، Anethum Graveolemsیا شوید و زیره Carum Carvi .Lیافت میشود. استخراج آن از لیمونن راست ( دکستروژیر) حاصل از پوست خارجی میوه نارنگی، توسط Kovats,kugle صورت گرفته است. لیمونن دارای فرمهای راست، چپ و راسیمیک است.

نوع راسیمیک آن که لیمونن غیرفعال ( Intactive Limoneme، دیپانتن dipentene) نامیده می شود، به حالت مایع و دارای بوع مطبوع لیمو است. در آب تقریباً حل نمی شود ولی با الکل، قابلیت اختلاط دارد نوع راست گرد ( دکستروژیر) و چپ گرد( لووژیر) آن، هر دو به حالت مایع اند و بوی مطبوع دارند.از لیمونن به عنوان حلال ودر ساختن در رزین ها استفاده می شود. لیمونن اثر سمی و تحریک کننده پوست بدن دارد و ماده تلخ لیمو و مرکبات دیگر می باشد. استخراج آن از میوه گیاهان citrus Limonum توسط Bernays نیز صورت گرفته است. لیمونن را در ساختن ویتامین A، معطر ساختن مواد آرایشی مانند ادوکلن و در عطر سازی و ساختن صابون های رنگی و غیره مصرف دارد.