سرنوشت رنگ‌ها در ‌شهر ‌شطرنجي

[Mohammad Aref 120452]

شهر موجود زنده‌اي است كه هر لحظه تغيير مي‌كند و در جلوه‌هاي تازه‌اش بر نوع نگاه و تعامل شهروندان اثر مي‌گذاردبزرگ‌ترين تأثير شهر بر ساكنانش از لحاظ بصري است. به همين دليل، امروز مهم‌ترين چالشي كه شهرهاي در حال توسعه ازجمله تهران با آن مواجهند آلودگي‌هاي بصري است. اينجاست كه اهميت و كاربرد رنگ در شهرسازي اهميت پيدا مي‌كند.

 

 

 

جاي خالي رنگ در سرعت ساخت و ساز

بزرگ‌ترين پروژه شهرسازي در منطقه ما كه حتي مي‌توان گفت منطقه 5 با اين پروژه شهري هويت پيدا كرد، شهرك اكباتان است؛ شهرك‌نماهاي سيماني و خاكستري. از همين يك مورد مي‌توان آغاز كرد و با نگاهي به ساخت و سازها و روند شهرسازي منطقه 5 طي 3 دهه اخير به اين نتيجه رسيد كه اين منطقه به لحاظ كاربرد رنگ فقير است.

اين موضوع البته تنها مربوط به منطقه ما نمي‌شود. نيازهاي ضروري‌اي كه طي 3 دهه اخير در توسعه شهري به تهران تحميل شده است با چنان سرعتي پروژه‌هاي شهري و توسعه كالبدي پايتخت را به اجراي اجباري واداشته كه بسياري از اصول شهرسازي در آن مغفول مانده و حالا تبديل پايتخت به شهري مطابق با اصول و معيارهاي شهرسازي مدرن كاري سخت و زمان‌بر شده است.

اما در اين ميان، منطقه 5 شرايط ويژه‌تري دارد. نگاهي به ساخت و سازها در منطقه 5 نشان مي‌دهد كه شكل‌گيري اين منطقه با چنين وسعتي طي 3 دهه عملياتي پرشتاب بوده است. در تمام اين 30 سال، منطقه 5 در حكم كارگاه بزرگ ساختماني و عمراني، پذيراي همه تحولات صنعت ساختمان بوده است.

به همين دليل، نمي‌توان در اين منطقه مثل نقاط مركزي شهر دوره‌هاي تاريخي را پيدا كرد. مثلاً نمي‌توان گفت دوره ساختمان‌هاي آجر بهمني، دوره ساختمان‌هاي سيماني يا دوره ساختمان‌هايي با نماي سنگ‌هاي گرانيت سياه. تحولات آنقدر سريع اتفاق افتاده كه شما در يك محله نماهايي مي‌بينيد كه هر كدام محصول يك دوره خاص در صنعت ساختمان است.

جالب اينجاست كه شرايط اقتصادي و نوع مصالح موجود در بازار ساختمان هم تأثيرگذار است. اما چرا حالا كه قرار است از رنگ در شهرسازي صحبت كنيم سراغ نماها مي‌رويم؟ پاسخ اين است كه بخش بزرگي از عرصه‌هاي شهري را نماهاي ساختمان به وجود مي‌آورند. نماهاي شهري بزرگ‌ترين پهنه‌اي است كه مي‌توان جلوه‌هاي رنگي در آن ايجاد كرد.

 

 

 

منطقه 5؛ خاكستري، اخرايي و 7 رنگ

در شهر زيبا به عنوان قديمي‌ترين ساختمان‌‌هاي منطقه 5، رنگ اخرايي آجرهاي مشبك غالب است. در كن هنوز رنگ سبز حاكم است. در شهرك اكباتان و آپادانا رنگ‌هاي خاكستري و طوسي غالبند. اما در مناطق شهري تازه‌تر، رنگ‌ها در هم و برهمند. بي‌نظمي حاكم بر رنگ‌هاي منطقه 5 شايد يكي از مهم‌ترين دلايلي است كه پارسال اداره زيباسازي منطقه را واداشت با اجراي 15 هزار مترمربع نقاشي ديواري، به جاي رنگ‌هاي سرد و خاكستري و اخرايي، تركيبات رنگي جالبي در منطقه ايجاد كند.

اما نقاشي‌هاي ديواري در قاب‌هاي خود محبوسند و نمي‌توانند در كل منطقه جلوه‌گري كنند. به همين دليل، به جاي آنكه در اين گزارش سراغ سازمان زيباسازي برويم ترجيح داديم با كارشناسان معاونت شهرسازي شهرداري منطقه به بررسي شيوه‌هاي كاربردي كردن رنگ در معماري شهري بپردازيم. «حميد سليمي» كارشناس عمران و رئيس واحد صدور پروانه در معاونت شهرسازي، با 20 سال سابقه فعاليت كسي است كه حكم نهايي را براي شكل‌گيري منطقه 5 صادر مي‌كند.

او درباره سابقه توجه به نماها و رنگ‌ها در معماري و شهرسازي مي‌گويد: «با نگاهي به ساخت و سازها در منطقه 5 و اصول استفاده از رنگ در شكل‌دهي به محيط شهري، درمي‌‌يابيم كه طي 2 دهه گذشته، آشفتگي محض بر روند ساخت و سازها حاكم است. در واقع، شهرداري در گذشته، كنترلي بر ساخت و سازها به لحاظ نماي ساختمان‌ها و جلوه‌هاي بصري نداشت.

به همين دليل، تركيب نماها در يك محله با رنگ‌ها و طرح‌ها و مواد گوناگوني كه به كار رفته سازگار نيست. اما يك سال و نيم پيش، به اين موضوع و تبعات آن توجه شد و اداره كل معماري و ساختمان كه در زيرمجموعه معاونت شهرسازي شهرداري تهران فعاليت مي‌كند، در اين حوزه مطالعاتي كرد و ضوابط و قوانين كلي‌اي را تدوين كرد كه سازندگان بناها بايد به آنها توجه نشان دهند.

ما هم طبق همين ضوابط، فعالان حوزه ساختمان‌سازي را به استفاده از نماها و تركيب‌هاي رنگي هدايت مي‌كنيم تا به مرور، بتوان آشفتگي بصري و بي‌نظمي در رنگ‌هاي شهر را جبران رد.»

 

 

گرانيت سياه ممنوع،

از مهندس سليمي مي‌پرسم: به نظر شما، سازمان زيباسازي در بهسازي بافت و تركيب رنگي منطقه تأثيرگذارتر است يا شهرسازي؟ و اساساً چه رابطه‌اي بين آنها برقرار است؟ او در پاسخ، به فعاليت‌هاي اداره زيباسازي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: «همان طور كه مي‌بينيد، الان زيباسازي منطقه پروژه‌هاي بسياري در منطقه در دست اجرا دارد، مثل رنگ‌آميزي مبلمان شهري، نقاشي‌هاي ديواري و نصب مؤلفه‌هاي شهري.

اما در شهرسازي، ما ارتباط مستقيم با مردم داريم، چرا كه نماهاي ساختمان بعد از آنكه ايجاد شود‌ به سختي قابل تغيير است. به همين علت، ما بايد كساني را كه در حوزه شهرسازي فعالند مجاب كنيم كه به اين موضوع توجه داشته باشند. اساساً نماهاي شهري به جلوه‌هاي رنگي شهر شكل مي‌دهند. شما اگر به ساختمان‌هايي كه در 10 سال گذشته ساخته شده‌اند نگاه كنيد، مي‌فهميد كه چطور نماهاي ساختماني رنگ سياه را در شهر حاكم كرده‌اند.

آن موقع، ناگهان استفاده از گرانيت سياه در نماهاي ساختماني شيوع پيدا كرد. اين البته به عادت‌هاي ما هم مربوط مي‌شود. شما در همان زمان، در دكورهاي برنامه‌هاي تلويزيوني هم رنگ‌هاي مرده و سرد مي‌ديديد. گوينده‌هاي تلويزيون هم لباس‌هايي با رنگ‌هاي سرد و بي‌روح مي‌پوشيدند.

خب، طبيعي است كه اين موضوع به نماي ساختمان‌ها هم سرايت كند. الان وضعيت تغيير كرده. پس مي‌بينيد كه فقط شهرداري در اين حوزه تأثيرگذار نيست. ما در خانه‌هايمان از رنگ‌هاي استخواني و فيلي زياد استفاده مي‌كنيم. انگار رنگ‌هاي شاد براي ديوارهاي اتاق پذيرايي جلف و سبك است.در لباس‌هايي كه مي‌پوشيم هم همين‌طور. بنابراين، ما در عرصه‌هاي خصوصي‌تر هم به رنگ اهميت نمي‌دهيم. اين مقولات فرهنگي است كه بايد تغيير كند و من در اين حوزه تخصص ندارم، اما در حوزه فني ما اقدامات وسيعي انجام داده‌ايم.»

 

 

تركيب رنگي نماها زير ذره‌بين

يكي از فعاليت‌هاي شهرداري در معاونت شهرسازي اجراي دستورالعمل تازه‌اي است مبني بر برنامه‌ريزي بلندمدت براي كنترل و ايجاد نماهاي شهري. اجراي اين دستورالعمل در حال حاضر، براي نماهاي بزرگ‌تر از 2500 مترمربع اجباري است و آن طور كه رئيس واحد صدور پروانه شهرسازي مي‌گويد، قرار است به تدريج اين دستورالعمل براي نماهاي 2500 متر مربع هم اجرا شود.

مهندس سليمي درباره سازو كار كنترل جلوه‌هاي بصري ساختمان مي‌گويد: «در حال حاضر، شورايي در معاونت شهرسازي تشكيل شده كه نماهاي پيشنهادي ساختمان را به لحاظ جلوه‌هاي رنگي و بصري بررسي و تأييد مي‌كند. در اين مورد، ما مالك يا مجري را ملزم مي‌كنيم تا معماري كه در حوزه‌ نماهاي ساختماني كار كرده چند طرح پيشنهادي ارائه دهد.

اين كار باعث مي‌شود كه توجه مالكان به نما جلب شود و طرح‌هايي را ارائه كنند كه جلوه‌هاي بصري خوبي داشته باشد. ما استفاده از نماهاي تيره را ممنوع كرده‌ايم. نماهاي آلومينومي را براي ساختمان‌هاي مسكوني تأييد نمي‌كنيم. همچنين، وقتي ساختماني ساخته مي‌شود، تركيب نماي آن را با ساير نماها به لحاظ رنگ و نوع مصالح به كار رفته بررسي مي‌كنيم تا تركيب مناسبي داشته باشد.»

واحد صدور پروانه در شهرداري منطقه 5 در حال حاضر، مالكان را از اجراي نماهاي شيشه‌اي منع كرده و آنها را با استفاده از سنگ‌هاي تراورتن رنگي تشويق مي‌كند كه رنگ اين سنگ‌ها مي‌تواند شادابي و طراوت به محيط‌هاي شهري بدهد. به همين دليل، سليمي اظهار اميدواري مي‌كند كه در سال‌هاي آينده استفاده از رنگ در نماهاي شهري متحول شود.

او درباره شيوه‌هاي استفاده از رنگ در نما و جلوه‌هاي ساختماني مي‌گويد: «فقط با رنگ نمي‌توان نماهاي رنگي ايجاد كرد. اگر دنبال رنگ‌هاي شاد، جذاب و زنده هستيم، بايد روي فضاي سبز بيشتر كار كنيم. شما در شهرهاي قديمي دنيا مي‌بينيد كه بدون تغيير در بافت ساختمان‌هاي قديمي، چه جذابيت‌هايي بوجود آورده‌اند.

الان ما روي فضاي‌سبز نماها كار مي‌كنيم. سازنده‌ها را مكلف كرده‌ايم كه حداقل 5 درصد از عرصه ساختمان را براي فضاي‌سبز در نظر بگيرند. خب، اين كار را مي‌توان روي ديوارها هم ايجاد كرد. اين كار مستلزم آموزش است شما با كمترين هزينه مي‌توانيد در لبه‌هاي پنجره گلدان‌هاي كوچكي بگذاريد كه در تركيب با رنگ مصالح جلوه‌هاي رنگي زيبايي ايجاد مي‌كند.

در كشورهاي پيشرفته، در نماي ساختمان از چيزهاي رنگي و ساده استفاده مي‌كنند. هيچ جا براي نما اين همه هزينه نمي‌شود، اما نماهاي شادي بوجود مي‌آيد. آنها به مرور در مورد استفاده از رنگ و تركيبات رنگي آموزش ديده‌اند. شايد آنها مثل ما اين همه امكانات از جمله معادن سنگ ندارند و به همين دليل، به مصالح ديگري رو آورده‌اند.»

 

 

شهرداري الگوسازي مي‌كند

مهندس سليمي درباره شيوه‌هاي الگوسازي براي استفاده از رنگ در شهر مي‌گويد: «ما احساس مي‌كنيم به رنگ‌هاي شاد و روشن و گرم احتياج داريم. رنگ‌هاي خاكستري و تيره حالت منفي ايجاد مي‌كند. وقتي بنايي مي‌خواستيم بسازيم، تأكيد شهردار اين بود كه به جلوه‌هاي بصري بي‌توجه نباشيم، چرا كه مي‌توان با همين كار به مردم الگو داد.

الان واحد عمران دارد ساختمان‌سازي مي‌كند. در ساختمان‌هاي نواحي هم مي‌بينيد در همه آنها استفاده از رنگ‌هاي شاد و مصالح رنگي توجه شده. يا رنگ‌آميزي پل‌ها، نماها و نورپردازي‌هاي رنگي نشان مي‌دهد كه به مقوله رنگ توجه مي‌شود.»از اين گذشته، امروز فناوري رنگ‌سازي هم با رنگ نماهاي شهري منطبق شده است.

تركيبات اپوكسي رنگ‌هايي در اختيار شهرسازان مي‌گذارند كه دوده و چربي را جذب نمي‌كند، گرد و خاك روي آن نمي‌نشيند و 600 مورد تنوع رنگي دارد. اگر اين فناوري‌هاي تازه كه در رنگ‌آميزي پل‌هاي بزرگراه شهيد باكري و مؤلفه‌هاي شهري دور ميدان آزادي به كار گرفته شده وارد استفاده عمومي شود، احتمالاً استفاده از رنگ در نماهاي شهري هم توسعه پيدا مي‌كند.

 

 

همشهری آنلاین

[Mohammad Aref 120452]

شهري براي آرامش

 

استفاده از رنگ در زيباسازي شهري يكي از دغدغه‌هاي مهمي است كه در اين سال‌ها در شهرداري تهران شكل گرفته و موجب رويكرد مناسب هنرمندان به طراحي فضاي‌شهري شده استاين امر علاوه بر ايجاد دلبستگي هنرمندان به محل زندگي‌شان، موجب ايجاد روحيه مناسب در شهروندان منطقه مي‌شود. به سراغ «بهزاد حسني ابهريان» مدير زيباسازي شهرداري منطقه، رفتيم و با او در مورد نقاشي‌هاي دواري و ورود رنگ به زندگي اهالي گپ زديم. به تازگي شهرداري در آراستن محيط شهري رويكرد ويژه‌اي پيدا كرده كه به وضوح مي‌توان آثار آن را در منطقه مشاهده كرد.

دليل اين رويكرد شهرداري چيست و آيا هزينه‌اي كه مي‌شود مفيد است؟ ببينيد، محيط شهري به دليل وجود ساختمان‌هاي متعدد و گاه مرتفع، فضايي سيماني و بي‌روح بوجود آورده. اين فضا در سال‌هاي گذشته، بر روحيه شهروندان تأثير مطلوبي نگذاشته بود، چرا كه اين فضاهاي زمخت ناخودآگاه يك نوع دلزدگي از محيط زندگي در هر شهروندي بوجود مي‌آورد.

در 2 سال گذشته، اين رويكرد فرهنگي ـ هنري در شهرداري بوجود آمد و وجهي هنري وارد زيباسازي شهري شد. در اين بخش، هنرمندان آمدند و با نظرهايي كه دادند توانستند طرح‌هايي را اجرا كنند، از جمله اين طرح‌ها اجراي نقاشي‌هاي ديواري است كه با استقبال شهروندان مواجه شده. نقاشي علاوه بر زيباسازي محيط، رنگ را هم وارد زندگي شهري مي‌كند.

تلطيف نماي سيماني و گذاشتن تأثير رواني مثبت براي شهروندان از نكات ديگري است كه در اين نقاشي‌ها وجود دارد. مي‌خواهم كمي صريح صحبت كنم. آيا اين اتفاق فقط به خاطر طرح كلاني است كه در تهران اجرا شده يا قرار بود بودجه‌اي وارد اين بخش شود تا هزينه شود. به هر حال، گاهي اوقات بعضي فعاليت‌هاي اقتصادي در قالب هنري مي‌رود تا بودجه‌ها از روال اداري خارج و جاي ديگري هزينه شود.

اين اتفاقي كه شما از آن صحبت مي‌كنيد هيچ‌وقت در شهرداري نيفتاده و نخواهد افتاد، چون ضوابط و قوانين هزينه‌كرد بودجه در شهرداري مشخص است. اما بگذاريد من هم صريح جواب بدهم. منطقه 5 به دليل وجود شاهراه‌هاي اصلي و بزرگ، پر از ديوارهاي سيماني و البته مستعدي است كه با يك نگاه هنري مي‌توان آنها را به محل‌هايي زيبا و مناظري چشمنواز تبديل كرد.

با اين حال، ما از طرح‌هايي تبعيت مي‌كنيم كه مصوب سازمان زيباسازي شهرداري تهران و شوراي نقاشي اين سازمان است. تا به حال، چند محور را در دستور زيباسازي قرار داده‌ايم. اگر به بزرگراه ستاري ـ ايرانپارس برويد، اين اتفاق را به خوبي مشاهده مي‌كنيد. در ضمن، سياست سازمان اين است كه بيشتر از خطوط منحني، رنگ‌هاي شاد و فضاهاي تخيلي در شهر استفاده شود تا مردم هنگام رانندگي و عبور و مرور احساس آرامش بيشتري كنند.

با توجه به اينكه منطقه 5 خوابگاهي است، چرا اين طرح‌ها در محله‌ها و محورهاي فرعي اجرا نمي‌شود؟ ببينيد، منطقه خوابگاهي به منطقه‌اي گفته مي‌شود كه اغلب مردم براي كار از آن محل خارج مي‌شوند و براي استراحت به آنجا برمي‌گردند. اين مسئله باعث مي‌شود رفت‌وآمد مردم يكنواخت و روزمره شود و اگر اين محيط‌ها جذابيت بصري نداشته باشد، هم ميزان مهاجرت را افزايش مي‌دهد، هم بر رفتار شهروندي تأثير مي‌گذارد و هم در شهروندان ايجاد كسالت از محيط زندگي‌شان مي‌كند.

خب، با توجه به اهميت زندگي شهري و فضاي خوابگاهي محله‌ها و مناطق، فضاي بصري اهميت فراواني دارد. چرا از نقاشي براي رنگ‌آميزي شهري استفاده مي‌كنيد، در حالي كه تجربه نشان داده نقاشي ديواري هزينه‌بر است. زود فرسوده مي‌شود و هزينه نگهداري‌اش هم زياد است؟

چون نقاشي بيشترين تأثير را بر بيننده مي‌گذارد. در ضمن، استاندارد عمر نقاشي 5 سال و بعد از اين مدت اثر يا بايد ترميم شود يا جايگزين، كه سياست سازمان جايگزين كردن نقاشي‌هاست تا فضا تنوع بيشتري بگيرد. در ضمن، شما اگر ميزان تأثيرپذيري روحي ـ رواني نقاشي‌ها را به پول تبديل كنيد، متوجه مي‌شويد سود زيادي عايد شهرداري مي‌شود.

نقاشي ديواري در تمام دنيا مرسوم است. در كشورهاي پيشرفته و حتي كشورهاي عقب مانده هم اين اتفاق مي‌افتد. آلباني كه يكي از كشورهاي عقب مانده است، بيشترين تعداد نقاشي ديواري را در دنيا دارد. هدف اصلي نقاشي ديواري هم همان‌طور كه گفتم، آوردن رنگ به زندگي و ايجاد شادابي در زندگي شهري است.

با اين حال، بعضي طرح‌هايي كه اجرا مي‌شود گاهي بار معنايي ضعيفي دارد و موجب تعجب اهالي منطقه مي‌شود. هر نقاشي ديواري يك پروسه را دنبال مي‌كند تا به اجرا برسد. ديوار،شناسايي مي‌شود، فراخوان مي‌دهيم تا هنرمندان طرح‌هايشان را ارائه كنند، طرح به شوراي نقاشي سازمان مي‌رود و كارشناسان خبره روي آن كار مي‌كنند، بعد از تصويب قرارداد بسته مي‌شود و هنرمند به انجام كارش تعهد مي‌دهد.

اگر نقاشي رؤياي كودكانه را در ساختمان طوبي در جنت‌آباد نگاه كنيد، متوجه مي‌شويد چقدر اين نقاشي با محيطش هماهنگي دارد. در واقع، نقاشي از الگوي ذهني هنرمند، الگوي محلي و محيط اجرا شدن آن تبعيت مي‌كند.