راهنمای داوری مقاله‌های علمی

[Mohammad-Ali 9729]

مقاله‌های علمی-‌پژوهشی را  پیش از انتشار متخصصانی از همان رشته ارزیابی می‌کنند. به این کار ارزیابی همتایان (peer-review) گفته می‌شود. اغلب، برای سادگی، این کار را داوری می‌نامیم. داوران به‌ طور معمول آموزش کافی برای این کار نمی‌بینند. به همین دلیل مجله‌ٔ نیچر چندی پیش یک راهنمای داوری به شکل کاربرگ (worksheet) منتشر کرد که از اینجا قابل دریافت است. توضیحات تفصیلی آن را اینجا ببینید. اگر حوصلهٔ هیچکدام را ندارید می‌توانید نگاهی به خلاصهٔ زیر بیندازید. این راهنما نه‌تنها برای داوری مقاله که برای تصحیح پایان‌نامه‌ها و ارزیابی گزارش‌ها نیز به‌کار می‌آید. 

برای داوری مقاله باید سه بار آن را خواند و هر بار به جنبه‌های متفاوتی توجه کرد.

* مطالعه‌ٔ بار اول برای به‌دست آوردن یک دید کلی از مقاله و اهداف آن است. هنگام خواندن یادداشت برداری کنید. اطمینان حاصل کنید که موضوع مقاله در قلمرو مجله است. به بخش‌هایی از مقاله توجه کنید که در حوزه‌‌ٔ تخصص شماست. ویراستار مجله انتظار ندارد که شما در همه‌‌ٔ جنبه‌های مقاله متخصص باشید.
پس از مطالعه‌ سعی کنید برداشت خود را با جزئیات بنویسید. ممکن است مقاله اشتباهی مهلک داشته باشد و شما در همین مطالعهٔ اول متوجه ‌آن بشوید. در این‌ صورت ایرادهای جزئی را فراموش کنید و مقاله را در همین مرحله رد کنید.

* اگر مقاله اشتباه مهلکی ندارد، مطالعه‌ٔ بار دوم را شروع کنید. در این مرحله به جزئیات فنی توجه کنید: روش، تحلیل و نتیجه‌گیری. فراموش نکنید که ایرادهای اساسی و جزئی را از هم تفکیک کنید.
▪️آیا چکیده و مقدمه به روشنی نیاز به این پژوهش و اهمیت آن را نشان می‌دهند؟
▪️آیا روشی که در پژوهش به کار گرفته شده  برای پاسخ به سؤالات اساسی آن مناسب است؟
▪️آیا نتایج به روشنی بیان شده‌اند و با داده‌ها سازگارند؟ توضیح شکل‌ها روشن و کامل است؟
▪️در بخش نتیجه‌گیری مقاله، سؤالات مطرح شده در مقدمه باید به‌درستی پاسخ داده شده‌ باشند. 

* در مطالعه‌ٔ بار سوم به نحوه‌ٔ نگارش و ارائه توجه کنید. ممکن است محتوای مقاله خوب باشد ولی نحوه‌ٔ ارائه پیام اصلی مقاله را مخدوش کرده باشد. اگر در مورد نگارش نظر می‌دهید، نظرتان مستدل و روشن باشد. فقط نگویید بد نوشته شده. برای بهبود نگارش مقاله پیشنهاد مشخص داشته باشید. حتی در مورد پاراگراف‌بندی و استفاده از علائم اختصاری هم می‌توانید نظر بدهید. قرار نیست شما متن مقاله را ویرایش کنید اما برخی از این نظرها و پیشنهادها می‌تواند به بهبود کیفیت مقاله کمک کند و بنابراین بخش مهمی از فرایند داوری است.

اکنون  فهرستی از نکات و اصلاحات پیشنهادی خود برای یک ارزیابی کامل تهیه کنید که شامل بخش‌های زیر باشد:
۱. مقدمه؛ برداشت خود از مقاله را بنویسید و بگویید که آیا مقاله قابل چاپ هست یا خطای مهلکی دارد.
۲. نکات اساسی و کلی
۳. نکات کوچک
۴. نکات پراکنده و پیشنهادهای نهایی

متن داوری خود را بخوانید —ترجیحاً با صدای بلند. اگر هنگام خواندن نوشتهٔ خودتان دچار مشکل شوید، به احتمال زیاد خوانندگان دیگر هم همین مشکل را خواهند داشت. خواندن به این شکل می‌تواند توجه شما را به این نکته هم جلب کند که نقدهای شما چه‌ اثری روی شنونده می‌گذارد. نقد باید سازنده و کمک‌کننده باشد نه آزاردهنده. داوری می‌تواند جدی و خشن باشد ولی نه بی‌ادبانه. قانون طلایی داوری را همیشه به یاد داشته باشید: 

مقاله‌ٔ دیگران را چنان داوری کنید که دوست دارید مقالهٔ شما را داوری کنند.