بررسی فرآیند ادراک و پیوند انسان با محیط در منظر طبیعی استان سیستان و بلوچستان

[Mohammad Aref 120452]

بیان مسئله

انسان در وهله اول از طریق حواس خود با محیط و محرکها و شرایط محیطی، ارتباطی فیزیولوژیکی برقرار می کند که این ارتباط تابعی از مجموعه سیستم حواس پنجگانه است. حواس، بیشترین تاثیر را در خاطره انگیزی و پیوند با محیط برای انسان ایجاد می کنند. بر خلاف محیط های شهری، مناطق بکر و روستایی در برانگیختن حواس انسان و ایجاد پیوند بین انسان و محیط تواناتر هستند. حضور طبیعت و حیات بومی در این مناطق از مهمترین دلایل برانگیختگی حواس است که موجب شکل گیری ذهنیتی خوانا از محیط شده و به تعامل و تعلق خاطر نسبت به آن محیط می انجامد. بنابراین برای ایجاد فضایی مؤثر که ارتباطی مطلوب میان انسان و محیط برقرار کند، لازم است نحوه دریافت محیط از طریق سیستم حواس مورد توجه قرار گیرد. حواس انسان به ندرت به طور جداگانه از یکدیگر مورد استفاده قرار می گیرند، زیرا اغلب در ارتباط با یکدیگرند و این موضوع در دریافت تصویر کاملی از محیط اطراف اهمیت فراوانی دارد. بنابراین در این گزارش سعی شده تا به نقش حواس پنجگانه در ادراک محیطی روستاهای استان سیستان و بلوچستان پرداخته شود.

 

معرفی مکان

فرآیند احساس، ادراک و شناخت محیطی، یکی از ضروری ترین ابعادی است که «حس مکان» را برای انسان میسر می کند. از طرفی ارزش ادراکی یک محیط بر اساس مقدار داده های دریافتی از آن محیط سنجیده نمی شود، بلکه به تنوع و درجه تضاد اطلاعات حسی و چگونگی تفکیک آنها بستگی دارد. پدید آوردن غنای حسی در محیط، می تواند موجب افزایش قابلیت و کیفیت دعوت کنندگی در محیط شده و فرد را به تأمل، خودسنجی، خود ارزیابی و خودشکوفایی دعوت کند.

 

روستای جود، واقع در جنوب سیستان و بلوچستان و در سواحل مکران از روستاهای بکر و زیبای گردشگری است که علاوه بر مردمی مهربان و مهمان نواز، از چهار نمونه ساحل صخره ای، ماسه ای، شنی و مرجانی در فاصله نزدیک به هم برخوردار است. در این روستا مجموعه ‌ای از درختان چش، کرت (انجیر معابد)، تپه های رمل سفید، نخل سبز رنگ و دریای نیلگون آبی در کنار هم قرار دارند. دَرَک جایی است که در چند متری دریا، انواع درختان گرمسیری به ثمر نشسته اند و با حفر چاه دو متری، آب شیرین و زلال وجود دارد که ساکنان محلی انواع هندوانه، ذرت، نخیلات وغیره را کشت و برداشت می کنند. تجربه تمامی این عناصر منظرین در کنار هم، تجربه کردن حسی جدید و لذت بخش است.

 

در یک سمت نرمی و لطافت آب در کنار سختی سنگها و در سمت دیگر داغی شنها تجربه و لمس می شود و این خود باعث برانگیختن تمامی حواس و شکل گیری ذهنیتی از یک فضای بکر می شود. اما چنین فضایی تنها باعث برنگیختن حواس پنجگانه ما نمی شود. بلکه احساس و ذهنیت متفاوتی نیز به مخاطب القاء می کند. حضور مردمان مهربان، مهمان نواز و خونگرم آنجا که با فرهنگی خاص در آنجا زندگی می کنند و با توریست همراه می شوند، خود باعث ایجاد حس امنیت و آرامش در توریست می گردد.

 

یافته ها

در روستا جد، محیط طبیعی بکر، به صورت سلسله مراتبی از کویر به دریا می رسد. بنابراین «تجربه حواس» در کنار هم باعث ایجاد حس خاطره انگیزی بین انسان و محیط می شود. حس خنکی آب در کنار داغی شن و یا تجربه لطافت آب و سختی سنگ درون آن، مشاهده همنشینی آسمان، کویر و دریا و شنیدن امواج و نسیم، همه و همه مجموعه ای منظرین را پدید می آوردند که با لمس حواس آدمی، ذهنیتی منحصربفرد از طبیعت را برای فرد ایجاد می کنند.

 

 

از دیگر موارد ایجاد حس خاطره انگیزی، خود «مردم» روستا هستند.کودکان روستا در عین سادگی و مهربانی، پا به پای گردشگران در روستا سیر می کنند و خود را در تجربه ها و حس آنان از محیط شریک می کنند و در شادی آنان سهیم می شوند. آنان از همراهی گردشگران خوشحال شده و تجربه های خود را با آنان به اشتراک می گذارند. و بدین گونه، فضا پیوندهای عمیقی بین افراد با فرهنگهای مختلف ایجاد می کند و زمینه ساز تعامل آنان با یکدیگر و همچنین با طبیعت بکر روستا می شود.

 

نتیجه گیری

تمام اطلاعاتی که انسانها از جهان پیرامون خود دارند، از طریق حواس به دست می آورند و همه این اطلاعات کمک می کنند تا انسانها فرآیندهای پیچیده تری چون ادراک و شناخت داشته باشند. در واقع بدون حواس، این فرآیندها نیز اتفاق نخواهد افتاد و نم یتوان توانایی های دیگر ذهنی را به کار گرفت. انسان با کمک حواس پنجگانه، خودآگاه یا ناخودآگاه مسیری را طی کرده و درکی از محیط کسب می کند.

 

در فرآیند ادراک محیط، رابطه‌ ای دو طرفه میان ویژگیهای محیط و ادراک، شناخت و ارزیابی و رفتار انسان وجود دارد. در مرحلۀ ادراک، محیط ویژگیهای محسوس خود مانند کیفیات بصری، صوتی، لمسی و بویایی را در معرض حواس انسان قرار می‌ دهد که بدین منظور می‌ توان از لفظ «منظر حسی» استفاده کرد که شامل منظر عینی، منظر صوتی، منظر بویایی، منظر چشایی و منظر لمسی محیط خواهد بود.

 

در روستاهای درک و جد نیز چنانچه در مشاهدات میدانی دیدیم، حضور جدی و پررنگ طبیعت به برانگیختن هر چه بیشتر حواس و شکل گیری ذهنیتی عمیق و شفاف از محیط کمک کرده و بین افراد حاضر در محل نیز پیوند ایجاد کرده است. در واقع می توان چنین نتیجه گرفت که غنای حسی مکان، علاوه بر ادراک محیط، می تواند زمینه ساز تعامل انسانها و تعلق خاطر آنان به محیط نیز باشد.

 

نویسندگان: مریم طاهری، فائزه کاویانی

منبع: معمار منظر