بیماری صرع: علایم و درمان

[Mohammad Aref 120452]

صرع یک اختلال عصبی حاد است که با تشنج‌های مجدد و غیرقابل تشخیص – ناپایداری الکتریکی در مغز – مشخص می شود، از حواس پرتی‌های کوتاه مدت گرفته تا حرکات عضانی سریع و تشنج‌های طولانی مدت. بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، تقریبأ ۵۰ میلیون نفر در سراسر دنیا مبتلا به صرع هستند و تقریبأ ۹۰% از این افراد در مناطق در حال توسعه زندگی می کنند. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری برآورد می کنند که ۲ میلیون نفر در ایالات متحده صرع دارند و این اختلال هر ساله تقریبأ در ۱۴۰ هزار آمریکایی، پیشرفته می شود. بر اساس آمار حدود یک درصد افراد جامعه در ایران یعنی حدود ۷۵۰ هزار ایرانی به بیماری صرع مبتلا هستند.

 

علایم و علل

دکتر ژاکلین فرنچ، عصب‌شناس و متخصص صرع در مرکز پزشکی لانگون NYU در نیویورگ گفت که صرع به چهار دستۀ اصلی طبقه‌بندی می شود. صرع ذاتی (که همچنین صرع ایدیوپاتیک یا ابتدایی نامیده می شود) با بیماری‌های عصبی دیگر همراه نیست و بجز مبنای ژنتیکی هیچ علت شناخته شده ای ندارد. صرع اکتسابی (یا ثانویه) می تواند ناشی از عوارض دوران بارداری، آسیب تروماتیک مغز، سکته مغزی، تومور و بیماری‌های مغز و اعصاب باشد. در این دو گروه، صرع عمومی یا ترکیبی قرار دارند که شامل ناپایداری های الکتریکی در بسیاری از نواحی مغز هستند و همچنین صرع کانونی شامل ناپایداری در یک ناحیه است.

 

در هر دو مورد، علایم صرع بخاطر سیگنال‌دهی نرمال بین سلول‌های عصبی رخ می دهند و مغز احتمالأ بخاطر ناهنجاری در سیم‌کشی مغز یا عدم تعادلِ مواد شیمیایی سیگنال‌دهی عصبی به نام انتقال دهنده‌های عصبی یا ترکیبی از این دو مختل می شود. به گفتۀ فرنچ، گاهی اوقات صرع چندین سال پس از آسیب به مغز ایجاد می شود. محققان بسیار تلاش کرده‌اند تا قبل از شروع شدن بیماری راهی برای مداخله پیدا کنند، اما هیچ راهی در آن لحظه وجود ندارد. درحالیکه علامت اصلی صرع تشنج است، تشنج کردن ضرورتأ به معنای صرع داشتن نیست. و تعریف صرع تغییر کرده است.

 

فرنچ گفت: «برای تشخیص صرع، به دو تشنجِ تحریک نشده نیاز است. اکنون از اپیدمیولوژی می دانیم که اگر یکبار تشنج کنید و فاکتور خطر داشته باشید، مثل آسیب شدید به سر، سکتۀ مغزی قبلی یا ناهنجاری‌هایی در EEG [اسکن مغز]، این عوامل برای تشخیص صرع پس از یکبار تشنج کافی هستند.» بر اساس گزارش کلینیک مایو، علایم آنی و موقتی مثل گیجی، حرکت تند و سریع عضله، از دست دادن آگاهی و اختلالات در خلق و خوی و عملکرد ذهنی می توانند در حین تشنج رخ دهند. به طور کلی، تشنج‌ها را می توان به بسته به جایی که اختلال در مغز شروع شده، میزان انتشار آن و شدت علایم به انواع فرعی تقسیم کرد.

 

تشخیص و آزمایشات

از آنجاییکه افراد مبتلا به صرع اغلب الگوهای ناهنجاری از امواج مغزی را نمایش می دهند، حتی وقتی دچار تشنج نمی شوند، مانیتورینگ EEG ظرف ۲۴ ساعت پس از اولین تشنج می تواند به تشخیص فعالیت های ناهنجار مغز کمک کند. مانیتورینگ EEG همراه با نظارت ویدیویی در دوره‌های بیداری و خواب نیز می تواند به از اختلالات دیگر مثل نارکولپسی (حمله خواب) که ممکن است علایمی مشابه با صرع داشته باشد جلوگیری کند. بر اساس گزارش کلینیک مایو، اسکن‌های مغزی مثل PET، MRI، SPECT و CT اسکن‌ها برای مشاهدۀ ساختار مغز و ترسیم نواحی آسیب یا ناهنجاری‎ها مثل تومور و کیست سودمند هستند زیرا ممکن است این ناهنجاری‌ها یا آسیب‌ها منشأ تشنج‌ها باشند.

 

درمان و دارو

داروهای ضد تشنج پرکاربردترین داروهای تجویز شده برای صرع می باشند. فرنچ گفت: «درمان اصلی که هر بیماری ضرورتأ دریافت می کند دارو است.» به گفته محققان بیش از ۲۰ داروی صرع در بازار موجود است، از جمله کاربامازپین (کاربوترول، اکاتررو و تگروتول نیز نامیده می شود)، گاباپنتین (نورونتین)، لوتیراستام (کپرا)، لاموتریژین (لامیکتال)، اکس کاربازپین (تریلپتال)، پره گابالین (لیریکا)، تیاگابین (گابریتیل)، توپیرامات (توپامکس)، والپروات (دپاکوت، دپاکن) و غیره.

 

به گفته فرنچ، برای رایج‌ترین انواع صرع، تقریبأ دو سوم از بیماران به هر نوع دارویی واکنش نشان می دهند، درحالیکه یک سوم از بیماران مقاوم به دارو هستند. بسیاری از اشکال صرعِ مقاوم در برابر دارو در کودکان رخ می دهند. وی گفت: «وقتی آنها در برابر دارو مقاوم هستند، احتمال واکنش به هر نوع دارویی کمتر می شود – اما صفر نیست.» فرنچ افزود، بیشتر عوارض جانبی داروهای ضد انعقاد نسبتأ کم هستند، از جمله خستگی، گیجی، دشواری در تفکر یا مشکلات خلق و خوی. در پرونده‌های نادر، داروها می توانند واکنش آلرژیک، مشکلات کبد و پانکراس داشته باشند.

 

اما سازمان غذا و دارو در سال ۲۰۰۸ اعلام کرد که تمام داروهای صرع باید برچسب هشدار افزایش خطر افکار و رفتارهای خودکشی را داشته باشند. مطالعه سال ۲۰۱۰ تعداد ۶۲۰ بیمار جدید که با داروهای ضد انعقاد درمان شده بودند را بررسی کرده و اعلام کرد: داروهای خاصی مثل گاباپنتین، لاموترژین، اکسکروبازپین و تیاگابین می توانند با خطر بالای اعمال خودکشی یا مرگ خشونت‌آمیز همراه باشند.

 

بر اساس گزارش کلینیک مایو، اگر بیماری دستۀ خاصی از صرع را تجربه کرده باشد، مثل تشنج کانونی که در آن تشنج‌ها از کوچک شروع می شوند و به بقیه مغز می رسند، جراحی می تواند یک گزینۀ درمانی قابل اعتماد باشد. در این پرونده‌ها، جراحی با حذف بخش‌هایی از مغز که منجر به تشنج می شوند می تواند علایم را برطرف کند. هرچند، بر اساس بررسی MINDS، جراحان معمولأ از جراحی نواحی مغز که برای عملکردهای حیاتی مثل گفتار، زبان یا شنیدار لازمند خودداری می کنند.

 

هیئت مشاورۀ FDA اخیرأ درمان تحریک عمقی مغز را برای بیمارانی که نمی توانند فراوانی تشنج‌هایشان را از طریق دارو کنترل کنند توصیه می کند. این درمان که اخیرأ برای مدیریت بیماری پارکینسون تأیید شده از یک محرک عصبی استفاده می کند که با جراحی کاشته شده و با باتری کار می کند – همانند دستگاه تنظیم ضربان قلب – تا شبیه‌سازی الکتریکی را برای نواحی هدف در مغز انجام دهد. فرنچ گفت که این دستگاه برای مدیریت صرع در اروپا تأیید شده اما FDA آن را تأیید نکرده است. هرچند، این موسسه درمانی را تأیید کرده که شبیه‌سازی هدف را برای نواحی خاصی از مغز به نام تحریک عصبی واکنشی(RNS) ارائه می دهد.

 

مقابله و مدیریت

بر اساس بررسی کلینیک مایو، بیماران مبتلا به صرع به تنظیم عناصر خاصی از سبک زندگی‌شان نیاز دارند، مثل فعالیت‌های تفریحی، آموزش، اشتغال یا حمل و نقل تا به ماهیت غیر قابل پیش‌بینی تشنج هایشان عادت کنند. به گفتۀ فرنچ، صرع می تواند زندگی را تهدید کند. مثلأ ممکن است بیمار بیفتد، به سرش ضربه وارد کند یا در حین شنا غش کند. در موارد نادر، ممکن است افراد مبتلا به صرع در هنگام خواب در اثر SUDEP (مرگ ناگهانی غیر قابل توضیح در صرع) فوت کنند. در نهایت، صرع (و اختلالات خلق و خوی مربوطه) می توانند باعث خودکشی شوند.

 

با این وجود، ممکن است بسیاری از بیماران مبتلا به صرع هنوز زندگی سالم و فعالی داشته باشند، به ویژه با آموزش دیگران و افراد نزدیک آنها درباره حقایق، سوء برداشت‌ها و داغ این بیماری. وقتی کسی دچار تشنج می شود، باید او را به یک طرف بچرخانید تا مانع از خفگی او شوید و زیر سرش بالشت بگذارید تا از ترومای سر جلوگیری کنید. هیچ چیزی درون دهان او نگذارید زیرا می تواند باعث خفگی شود و جلوی حرکت او را نگیرید مگر اینکه چیزهای تیز در اطراف او باشد. یقه و کراوات سفت را در صورت لزوم باز کنید. باید مدت زمان و علایم تشنج را ثبت کنید تا بیمار این جزئیات را در ملاقات بعدی به دکتر بدهد.

 

ترجمه: سحر الله‌وردی - بیگ بنگ