کیفیت زندگی یا Quality of Life

[Mohammad Aref 120,438]

اصطلاح کیفیت زندگی یا Quality of life‏، برای ارزیابی نیک‌بود عمومی افراد و جوامع استفاده می‌شود. این اصطلاح در طیف وسیعی از زمینه‌ها، از جمله حوزه‌های توسعه بین‌الملل، بهداشت، و سیاست مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت زندگی نباید با مفهوم استاندارد زندگی که عمدتاً بر درآمد استوار است، اشتباه گرفته شود. در عوض، شاخص‌های استاندارد کیفیت زندگی نه‌ تنها شامل ثروت و استخدام هستند، بلکه شامل محیط زیست، سلامت جسمی و روانی، تحصیلات، تفریح و اوقات فراغت و تعلق اجتماعی نیز می‌شوند.

 

در حالی که کیفیت زندگی از دیرباز هدف سیاست‌گذاری‌های صریح یا ضمنی بوده اند تعریف و اندازه‌گیری مناسب آن امری دشوار بوده است. شاخص‌های متنوع «عینی» و «ذهنی» در سراسر طیف رشته‌ها و مقیاس‌ها، و کارهای اخیر پیرامون نظرسنجی‌های نیک‌بود ذهنی (subjective well-being) و روانشناسی شادی موجب باز رویکرد به آن شده است. کیفیت زندگی یکی از مهمترین حوزه های مطالعات در کشورهای مختلف است و به دلیل اهمیت روزافزون مطالعات ، شاخص کیفیت زندگی در پایش سیاست های عمومی و تبیین جایگاه آن به عنوان ابزاری کارآمد در تحقیقات مورد توجه می باشد. کیفیت زندگی شهری معمولاً از طریق شاخص های ذهنی حاصل از پیمایش و ارزیابی ادراکات، رضایت شهروندان از زندگی شهری و یا با استفاده از شاخص های عینی حاصل از داده های ثانویه ( و به ندرت با استفاده از هر دو نوع) اندازه گیری می شود.

 

مردم در کشورهای توسعه‌یافته به رفاه اقتصادی خوبی دست یافته‌اند اما بعضا احساس عمومی حاکی از عدم احساس بالا بودن کیفیت زندگی می باشد. پس رشد شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP) که معرف رشد اقتصادی است، نمی‌تواند معیار بهبود کیفیت زندگی مردم تلقی شود. از این رو، برای نخستین بار، در سال ۲۰۰۵ میلادی، واحد اطلاعات اکونومیست (EIU)، شاخص اقتصادی و اجتماعی جدیدی را به منظور رتبه‌بندی کشورهای جهان ارائه کرد. این معیار رتبه‌بندی کشورها را شاخص کیفیت زندگی (QLI) ، نام‌گذاری کرده‌اند.

 

مقیاس (پرسشنامه) فرم كوتاه كيفيت زندگي سازمان بهداشت جهاني (WHOQOL- BREF)، فرم كوتاه شده و مختصر پرسشنامه كيفيت زندگي به صورت 100 سئوالي به نام WHOQOL- 100 مي‌باشد كه كيفيت زندگي را در چهار حيطه مرتبط با سلامت مورد بررسي قرار مي‌دهد:

 

الف- حیطه سلامت جسمانی(فیزیکی) Physical Health Domain

 

ب- حيطه روانشناختي Psychological Domain

 

ج- حيطه روابط اجتماعي Social relationship Domain

 

د- حيطه محيط زندگي Environmental Domain

عوامل نه‌گانه کیفیت زندگی و شاخص‌های به‌ کار گرفته شده در نمایش چنین عواملی عبارتند از:

 

1. تعالی مادی: سرانه تولید ناخالص ملی

 

2. سلامتی: امید به زندگی در بدو تولد

 

3. ثبات سیاسی و امنیت: نرخ ثبات سیاسی و امنیت

 

4. زندگی خانوادگی: نرخ طلاق در هر هزار نفر

 

5. زندگی اجتماعی: نرخ حضور در اماکن مذهبی یا عضویت در سندیکاها

 

6. اقلیم و جغرافیا: عرض جغرافیائی، شرایط اقلیمی بین گرمتر و سردتر را مشخص می سازد.

 

7. امنیت شغلی: نرخ بیکاری

 

8. آزادی سیاسی: متوسط شاخص‌های آزادی‌های مدنی و سیاسی

 

9. برابری جنسیتی: نسبت متوسط درآمد مرد و زن، بر اساس آخرین داده‌های در دسترس

 

کیفیت زندگی شهری دارای دو بعد اساسی عینی و ذهنی بوده و مفهومی بین رشته های روانشناسی، جغرافیای انسانی، مطالعات توسعه، اقتصاد و جامعه شناسی است و از دیدگاه پژوهشی مفهومی چندبعدی می باشد. نگاه ذهنی به کیفیت زندگی شهری را می توان محصول ادراکات فردی و رضایت شهروندان از زندگی دانست. اما نگاه عینی که از داده های ثانویه به دست می آید قابل لمس تر بوده و با آثار و نتایج کیفیت در زندگی اجتماعی قابل شناسایی است. به طور مثال خصوصیاتی که خانوارها به عنوان سبک زندگی به خود می گیرند یا میزان تحصیلات افراد یک محله، نمودی عینی از وضعیت کیفیت زندگی شهری است. بطور کلی دو سنّت کاملاً مجزا در رابطه با کیفیت زندگی وجود دارد که عبارتند از:

 

الف) رویکرد اسکاندیناویایی کیفیت زندگی: این رویکرد در اکثر کشورهای اروپایی طرفدار داشته و توسط “جان درینوسکی” و”ریچارد تیتموس” بوجود آمده است. در این رویکرد بر شرایط عینی زندگی و مؤلفه های مرتبط با آن تاکید شده است.

 

ب) رویکرد آمریکایی: محققان در این رویکرد بیشتر به تجارب ذهنی افراد از زندگی شان توجه کرده و بر معرف های ذهنی تاکید نموده اند. از اثرگذاران بر این رویکرد می توان به “دبلیو. آی. توماس” اشاره نمود. در این رویکرد رضایتمندی و خوشبختی به عنوان مولفه های اصلی سنجش استفاده می شوند.

 

در کنار دو رویکرد بالا، رویکردهایی نیز وجود دارند که هم بر ابعاد ذهنی و هم بر ابعاد عینی تاکید می نمایند که از جمله می توان به روشهای اقتصادی – اجتماعی ارزیابی کیفیت زندگی اشاره نمود. “زاف” کیفیت زندگی را ترکیبی از شرایط عینی و ذهنی افراد و گروهها تعریف می نماید وی معتقد است که در ارزیابی کیفیت زندگی باید شرایط عینی زندگی افراد را با ارزیابی ذهنی آنها در خصوص شرایط زندگیشان بطور همزمان در نظر گرفت. از دیدگاه “زاف” رضایت از زندگی به عنوان مولفه اصلی کیفیت زندگی مورد تایید است و بطور کلی در چهار دسته طبقه بندی می شود:

 

نوع 1 : رضایت ناشی از داشتن و برخورداری،

نوع 2 : رضایت ناشی از ارتباط که معطوف به روابط اجتماعی است،

نوع 3 : رضایت ناشی از بودن که دلالت بر کنترل زندگی دارد،

نوع 4 : رضایت ناشی از اقدام و عمل که بیشتر ناشی از زمان اوقات فراغت است.

 

یکی از عوامل مهم در رتبه بندی شهرها، شاخص کیفیت زندگی می باشد. شاخص های مربوط به کیفیت زندگی طیف وسیعی را در بر می گیرند که از تغذیه و پوشاک گرفته تا مراقبت های بهداشتی، محیط اجتماعی و محیط مادی پیرامون را شامل می شود. اگر چه کیفیت زندگی در بعضی از منابع به سطح زندگی ترجمه شده است اما سطح زندگی و پیشرفت مادی تنها یکی از پایه های کیفیت زندگی را شامل می شود. در واقع مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب می باشد که متأثر از چندین متغیر مستقل و وابسته می باشد. تغییر در سطح درآمد مردم، شرایط زندگی، وضع سلامت، محیط، مسائل روحی- روانی، فراغت، شادمانی خانوادگی، روابط اجتماعی و چندین متغیر دیگر نظیر آن به شکل مرکب کیفیت زندگی و تغییرات آن را تعیین می کنند.

 

طبق آمار موسسه “مرسر”، شهر تهران از لحاظ رتبه کیفیت زندگی شهری در رده 178 دنیا (2009) می باشد و این در حالی است که شهر وین رتبه اول را از آن خود ساخته است. یکی از شاخص های کیفیت مطلوب زندگی برخورداری از هوای پاک می باشد و بر اساس برنامه چهارم توسعه می بایست هوای شهر تهران در طول این برنامه به کیفیت مطلوب می رسید، اما شاخص ها عدم تحقق آن را نشان می دهند و این خود یکی از عوامل سقوط این شهر در رده بندی جهانی از نظر کیفیت زندگی شهری می باشد. راهکارهای بسیاری از جمله کاهش رفت و آمد اتومبیل ها برای حل این معضل پیشنهاد شده است، برای مثال شهروندان سئول حدود 500 نوع ازخدمات مورد نیازشان را در منزل از طریق دنیای مجازی یعنی اینترنت دریافت می کنند که این موضوع، آلودگی هوا، ترافیک، مصرف سوخت و تصادفات رانندگی را در این شهر ده میلیون نفری به شدت کاهش داده است. همه تاکسی ها و بیشتر خودروها در شهر سئول به نقشه الکترونیکی مجهزند و با شناسایی وضع خیابان ها و شرایط ترافیکی مسیر مناسب را انتخاب می کنند.

 

منابع:

ویکی پدیا انگلیسی و پارسی

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار