انسان و ادراک محیط پیرامون

[Mohammad Aref 120452]

ادراک اشیا به طور کلی ، رفتار یا پاسخی است که همواره به دنبال اثر محرک داخلی یا خارجی (فرستنده) از انسان (گیرنده) سر میزند. موضوع ادراک شامل بحث و بررسی خصوصیات فیزیکی محرک یا فرستنده و چگونگی پاسخ انسان به آن است. از طرفی خصوصیات روانی، آموخته ها، تجربه ها و انگیزه های فرد (گیرنده و معانی ذهن او) در موقعیت های اجتماعی و برداشت او را شامل می گردد.

 

 

ادراک فرد یک مرتبه انجام نمی گیرد . افراد در وهله ی اول متوجه می شوند که شی ای در خارج آنها وجود دارد که از محیط توسط زمینه اطراف آن کاملا جدا شده است. در وهله ی دوم این شبح از شی دارای شکل به نظر می رسد بدین معنی که ابتدا خط بیرونی شی ادراک شده و سپس قسمت های داخلی آن به نظر رسیده و رنگ و روشنایی آن نیز در این هنگام ظاهر می شود. در مرحله ی بعدی طبقه بندی و تشخیص هویت شی انجام می گیرد. شی مورد نظر را شخص ممکن است لمس کند، آن را بچشد و یا در دست خود وزن کند تا آن را باز شناسد .در مورد اشیائی که فرد خود به خود از آنها اطلاع حاصل می کند، مرحله طبقه بندی در اثر تجربه بدون فکر کردن صورت می گیرد. هنگامی که فرد شی را به طور روشن می بیند و با آن آشنا می شود یک تصویر ذهنی از آن تشکیل می دهد که در اثر گذشت زمان و عدم رجوع به آن ناپدید می شود و به صورت مبهم در می آید. تصاویر ذهنی وقایع مهم، به طور استثنایی تا مدت ها در ذهن باقی می مانند. باید دانست که تصاویر ذهنی ممکن است بصری نباشند، مثلا ممکن است سمعی باشند. افراد از صداهای آشنا تصویرهای سمعی در ذهن دارند که می توانند به کمک آنها صداهای تازه را بازشناسند.

 

به همین ترتیب تصاویر ذهنی از چیزهای مربوط به لامسه و حس چشایی نیز وجود دارد و به کمک اینها است که می توان خاطرات را به یاد آورد. در بسیاری از اوقات تصاویر ذهنی برای لذت بردن از تجربیات گذشته به خاطر آورده می شوند در همین حال موقعی که شخص این تصاویر ذهنی را بخاطر می آورد هویت اشیا را می شناسد. در طراحی شهری ایجاد تصاویر ذهنی بصری از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

 

 

منظور از ادراک وضع اشیا در فضا ادراک محل اشیا و ارتباط آنها از نظر فضایی نسبت به یکدیگر است. انسان تمایلش به این است که محل اشیا را خوب درک کند، در غیر این صورت به هنگام راه رفتن با اشکال رو به رو می شود و دائما تصور می کند که با اشیا در تصادف است. علت اینکه افراد به دوام و ثبات اشیا مطمئن هستند آن است که اشیا را نسبت به یک زمینه فضایی درک می کنند اشیا در مکان های مختلف و با فواصل معین در فضا قرار گرفته اند.

 

ادراک فرد از محیط همواره تابع شرایط خاص و تاثیر گذار بر حواس فرد می باشند. اطلاعات ارسالی یک محیط در تمامی شرایط یا در حالات متفاوت برای فرد ناظر قابل دریافت نمی باشند زیرا فرد توسط حواس خود است که قادر به ادراک می گردد و در شرایطی که نتوان از حواس بهره مناسب و کافی برد، روند ادراک کامل نمی گردد. به طور مثال در شب هنگامی که حس بینایی با تمام توان خود قادر به دریافت اطلاعات ارسالی از محیط نیست یک فضا آن گونه که در روز و با حداکثر توان حواس ادراک می گردد درک نمی شود. پس ادراک محیط تابعی است از امکان دریافت گیرنده های حسی که خود به طور مستقیم تبعیت از شرایط محیطی موثر بر حواس، همچون نور، دما، رطوبت، باد، سر و صدا، بو و … می کند. این شرایط محیطی را که تاثیر مستقیم بر ادراک فرد دارند «شرایط ادراک» می نامند.

 

ظرفیت ادراک و شرایط ادراکی تعیین کننده عواملی هستند که یک ناظر می بایستی شرایط مشخص را ادراک کند اما اینکه واقعا او چه ادراک می کند، وابسته به آن است که وی چقدر آمادگی ادراک دارد. لذا آمادگی ادراک را می توان آمادگی ذهنی استفاده کننده برای ادراک قلمداد کرد. این موضوع به نوبه خود تابعی است از ارزش ها، معیارها، اولویت ها، تجارب، اهداف و در نهایت استعدادها و حالت روحی ناظر، آمادگی ادراک را می توان ادراکات ذهنی و آمادگی ناظر برای ادراک قلمداد کرد. در این رابطه امکان فرد برای ادراک بستگی به تجربه، استعداد و موقعیت ناظر دانسته و آمادگی وی وابسته به حالت روحی، انگیزه، ارزش و معیارهای وی دارد. آمادگی ادراک وابسته به فرد ناظر است و معلوم می کند که وی در طی یک مسیر یا حتی بخشی از آن ، تحت شرایط ادراکی خاص چه ادراک می کند. محیط موجود (شرایط ادراک) نیز نقش به سزایی در این فرآیند دارد زیرا محیط موجود امکان می دهد که ناظر اصولا چیزی را ببینند یا خیر، حتی اگر ناظر مشتاق ادراک باشد مطالعات اجتماعی – روانی طرح می بایستی پاسخگوی این بخش از مطالعه بوده و تعیین نماید که استفاده کنندگان این فضا معمولا به چه موارد محیطی توجه نموده و چه مواردی برای آنان بی اهمیت اند.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار