جهان خاک در کشاورزی ارگانیک

[masi eng 47,044]

چنانچه در مقاله های پیشین گفته شد، کشاورزی ارگانیک نوعی مدیریت تولید محصول است، که بدون عوامل شیمیایی و با رعایت حفظ سلامت محیط، بخاطر استفاده از نهاده های داخل مزرعه و به صورت طبیعی باعث تقویت و توسعه سلامت اکوسیستم های زیستی و خاک می شود.

البته کشاورزی ارگانیک صرفا جایگزین نمودن نهاده های آلی به جای عوامل شیمیایی نیست، زیرا استفاده غیر صحیح و غیر متعارف مواد آلی نیز باعث اختلال در سیستم چرخه های زیستی می گردد. بطور کلی، اساس کشاورزی بیولوژیک یا ارگانیک بر زنده بودن سیستم خاک و در حالت کلی مزرعه استوار است که با تقویت خاک باعث قوت میکروارگانیسم های مفید نیز می شود.

 

خاک یکی از اجزای مهم تشکیل دهنده بسترهای کشاورزی می باشد که به عنوان زیربنای مهم رشد گیاهان محسوب می شود و تغییرات فیزیکی و شیمیایی به وجود آمده در خاک که با دخالت انسان باعث بروز اختلال در سیستم خاک و آب گردیده است و بدون در نظر گرفتن عواقب منفی و خطرناک فقط سعی در کسب درآمد و برآورده نمودن نیازهای غذایی جامعه بوده است.

در روش كشاورزی ارگانيك به خاك اهميت به سزايی داده می شود. استفاده از روشهایی چون کودهای بیولوژیک، کمترین شخم، تناوب در کشت، تقویت و بهبود جانواران مفید خاک و تخمیر مواد آلی و افزایش مواد مغذی خاک، باعث بهبود بافت خاک گردیده و استفاده از کمپوست ها و کودهای آلی و حیوانی باعث باروری بیشتر خاک می گردد و به همین سبب فرسایش خاک به میزان قابل توجهی کاهش می یابد. جدا از بخش مواد معدنی، خاك حاوی مواد ارگانيک و هوموس است كه در نتيجه تجزيه بيوماس بوجود می آيد. در اغلب خاك های كشاورزی در مناطق گرم اين ماده فقط درصد كمی را شامل می شود و دركل 1% كل مواد جامد خاك را تشكيل می‌‌ دهد كه اين امر برای باروری خاك بسيار مهم است.

[masi eng 47,044]

ارگانیسم ها و میکرو ارگانیسم ها

 

يك قاشق چايخوری از خاك فعال حاوی ميليون ها موجود زنده است که بعضی منشاء حيوانی و بعضی ديگر منشاء گياهی دارند. ارگانيسم‌ ها از نظر اندازه بسيار متفاوت هستند . بعضی از آنها با چشم غير مسلح نيز قابل دیدن هستند مانند كرم خاكی، دم فنری، كنه دامی. اكثر آنها بسيار كوچک بوده و فقط با ميكروسكوپ ديده می شوند بنابراين ميكروارگانيسم ناميده می شوند. مهمترين ميكروارگانيسم ها باكتری‌ها، و پروتوزوآها هستند. ميكروارگانيسم ها عناصر كليدی كيفيت و باروری خاك هستند اما برای ما انسان ها بطور غير قابل دیدن اين كار را انجام می دهند. آنها دارای گونه های زيادی هستند و هر چه تعداد آنها بيشتر باشد، بیشتر باعث حاصلخيزی طبيعی خاك می شوند. به طور مثال برخی از ارگانيسم های بزرگ خاک عبارتند از: کرم خاکی، عنکبوت، حلزون، لیسه، سوسک، دم فنری ها، کنه ها و هزارپا.

 

بعضی از ميكروارگانيسم های خاک عبارتند از: باکتری ها، جلبک ها، قارچ ها، پروتوزوآها و اکتینومیست ها.

 

 

اكثر كشاورزان همه ميكروارگانيسم ها را به ديد آفت نگاه می‌ كنند و فکر می كنند كه چگونه می توانند آنها را از بين ببرند. درحالیکه فقط تعداد كمی از ميكروارگانيسم ها می توانند به محصول خسارت وارد كنند. و اصلی ‌ترين و مهم‌ ترين كاركرد اغلب آنها در خاك، بارورسازی خاك است.

[masi eng 47,044]

تأثیرات مهم ميكروارگانيسم های خاک:

1- به تجزيه مواد ارگانيك كمك كرده و باعث توليد هوموس (ماده ی بیوشیمیایی مفید حاصل از ترکیب مواد آلی و معدنی) می شوند. 2- باعث مخلوط شدن مواد ارگانيك با ذرات خاك شده و اين امر باعث توليد ذرات پايدار خاك می شوند. 3- با ايجاد تونل‌هايی در خاک، باعث تشويق ريشه دوانی گياهان و نیز تهويه بهتر خاك می شوند و همچنين باعث آزاد شدن مواد غذايی از ذرات معدنی می‌‌‌ گردند. 4- باعث كنترل آفات و ارگانيسم های بيماريزا كه روی ريشه گياهان اثر می‌ گذارند، می شوند. 5- اغلب ارگانيسم های خاك به تغييرات رطوبت و دمای خاك خيلی حساس هستند. از آنجا كه ريشه گياهان و ارگانيسم های خاك از هوا استفاده می كنند جريان هوای خوب در خاك برای توسعه و رشد آنها بسيار مهم است. فعاليت ارگانيسم های خاك هنگامی كه خاک خيلی خشك، خيلی مرطوب و يا خيلی گرم باشند كاهش می يابد. ميكرو ارگانيسم ها بيشترين نقش را در تعادل هوای گرم و مرطوب خاك و وجود مواد غذايی دارا هستند.

 

ساختار خاک

افزون بر مواد معدنی و ارگانيك موجود در خاك، تعدادی منافذ (خلل و فرج) در خاك وجود دارد كه توسط آب و يا هوا پر می‌ شود. اين طريقه قرار گيری فضايی ذرات ومنافذ را بعنوان "ساختار خاک" می‌ نامند. منافذ كوچك برای نگهداری آب مناسبند و منافذ بزرگ باعث نفوذ آب باران و آب آبياری می‌ گردد و به زهكشی و تهويه كمک می كند. در خاك‌هايی با ساختار خوب ذرات مواد معدنی و مواد آلی دارای قسمت‌های نرم باثباتی هستند. مواد ارگانيك مانند يك چسب عمل كرده و باعث چسبيدن بخش‌های مختلف خاك به يكديگر می‌ شوند که اين فرايند توسط موجودات زنده خاك (ارگانیسم ها و میکروارگانیسم ها) مانند كرم خاكی، باكتری‌ها و قارچ‌ها حمايت می‌ شود. البته اين شرایط می‌ تواند با مديريت نادرست خاک، مانند شخم زنی خاك در شرايط مرطوب مزرعه، باعث تراكم خاك شود.

[masi eng 47,044]

بررسی و آزمايش خاک

روش مشاهده ساده: آزمايش خاك با بيل يك روش ساده است برای اینكه حاصلخيزی خاك را با توجه به ساختار خاك مشاهده و ارزيابی كنيم. با كمك بيل تخت باغی، يك قالب از خاك براحتی جدا می‌ شود تا آنجا كه ممكن است از فشرده شدن يا تغيير شكل بافت خاك پرهیز كنيد. برای اين منظور بيل را بصورت عمودی داخل خاك كنيد و حفره ای به اندازه روی بيل بكنيد. بيل را به اندازه 15 سانتيمتر در چاله فرو ببريد. حالا شما می‌ توانيد لايه های مختلف خاك را مشاهده كنيد. توزيع هوموس، تعداد منافذ (خلل و فرج) يا درجه فشردگی خاك، تراكم و عمق ريشه ها، علائم حضور كرم خاكی و ساير ارگانيسم‌ های خاك و همچنين وجود خاك نرم را در آن بررسی كنيد.

 

روش آزمایشگاهی: اكثر افراد اعتقاد زيادی به كارهای علمی دارند. بنابراين وقتی به باروری خاك میرسيم ممكن است كشاورزان بخواهند خاك خود را در آزمايشگاه مورد تجزيه قرار دهند. اگر چه آزمايشهای شيميايی خاك ممكن است اطلاعات خاصی را در مورد بعضی از سوالات به ما بدهند اما كشاورزان نبايد انتظار زيادی از اين آزمايشات داشته باشند. برای مثال، بيشتر مشكلات به آناليز خصوصيات مواد غذايی مربوط می شود، درحالیکه هميشه محتويات كلی از مواد غذايی ضروری برای گياهان در نمونه كاملاً آشكار نيست. مثلاً ممكن است جذب مواد غذايی توسط مواد معدنی به اندازه ای زياد باشد كه ريشه گياهان قادر به استفاده از آن نباشند. همچنین بعضی از آزمايشات با حل كردن نمونه ها، آنها را در معرض تهديد قرار می دهند. بعبارت ديگر مواد غذايی قابل دسترس گياهان را كاهش می دهند كه اين می تواند يك محرك واقعی برای كشاورزی رايج به شمار رود.

 

بررسی مواد غذايی ديگر، مانند نيتروژن، شدیداً به زمان نمونه برداری بستگی دارد. در بعضی از موارد، هنوز تجزيه شيميايی خاك مثلاً ميزان اسيديته خاك و يا تعيين كمبودهای مواد غذايی (مانند روی و پتاسيم) مفيد است.

 

كشاورزان توليد كننده محصولات ارگانيک مخصوصاً بايد اطلاعاتی را در مورد محتويات خاک بدست اورند و آنرا اندازه گيری كنند. تجزيه شيميايی بافت خاك برای مطالعه اثرات باقيمانده آفت كش‌ها بسيار پيچيده بوده و مهم‌ترين قسمت آن، اين است كه بايد در جستجوی كدام آفت كش بود كه البته روش بسيار پرهزينه ای خواهد بود. آزمايش‌های فيزيكی ارتباط نزديكی به پتانسيل نگهداری آب يا بافت خاك دارد و نمونه ها بايد بسيار دقيق جمع آوری گردند. تجزيه بيولوژيكی كه نمونه ای از فعاليت ارگانيسم های فعال خاك است بايد با تجهيزات آزمايشگاهی مخصوصی انجام گيرند كه البته بسيار پرهزينه است. اگر چه استفاده از تجزيه خاك سطح مزرعه با توجه به روش‌های علمی بدليل وجود آزمايشگاه‌های مناسب و هزينه آن محدود می شود. اگر از آزمايش خاك استفاده می‌ كنيد مطمئن شويد كه در مورد جنبه های بارز آن تحقيق شده است يا نه و اینکه نتايج آزمايش بطور جدی مورد بحث و بررسی قرار گيرد.

 

پس از ارائه این تعاریف در مقالات بعدی به روش مقابله با فرسایش خاک و کمک به حاصلخیزی بیشتر آن توسط کشاورزی ارگانیک می پردازیم.

 

منابع:

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام

برای مشاهده این محتوا لطفاً ثبت نام کنید یا وارد شوید.

• ورود
• یا
• ثبت نام