بررسی انواع کارکردهای فضاهای شهری

[Mohammad Aref 120,438]

یک فضای شهری می تواند متناسب با نیازهای زمانی و مکانی افراد جامعه، خصلت مطلوب یا نامطلوب پیدا کند. به عنوان مثال در گذشته قهوه خانه ها، چارسوق ها، بازارها و راسته ها، میدان گاهی ها و گورستان ها و امامزاده ها جز فضاهای اصلی شهری محسوب می شدند. این فضاها هر چند مستقیماً تحت سلطه عرصه حکومتی نبودند، اما به شکل های مختلف کنترل و مراقبت می شدند، هم چنین از فضاها عمدتاً مردان استفاده می کردند و زنان جز در مواقع خاص (اوقات عزاداری، خرید) قانوناً و عرفاً مجاز به استفاده از آن ها نبودند. اما اکنون فضاهای عمومی شهری معاصر به دلیل تلاش و کوشش گروهی و تحولات سال های اخیر مشترکا توسط زنان و مردان مورد استفاده قرار گرفته است و منع و کنترل شدیدی که در گذشته برای استفاده از فضاهای عمومی اعمال می شد، تا حدودی برطرف شده است.

 

پاتوق در مفهوم جدید، یکی از شکل های مهم کارکردی فضاهای عمومی شهری است. این فضاها متناسب با گروه استفاده کننده و مشخصات و ویژگی های آن گروه تعریف می شوند، پاتوق دوستداران طبیعت، فوتبال دوستان، شطرنج بازان و …. پاتوق از نظر عملکردی، بیشترین تأثیر را در ایجاد و تقویت مشترکات گروه استفاده کننده دارد و در نهایت می تواند به ایجاد هسته تشکل های مختلف نیز بیانجامد.

 

فضای شهری در عین دارا بودن ارزش های اجتماعی و فرهنگی جامعه، ظرف فعالیت های شهری و ضرورت های مترتب بر آن نیز محسوب می گردد. این فعالیت ها در حالت کلی سه طیف متفاوت را شامل می شود : دسته اول فعالیت های ضروری و با اهمیت که تحت هر شرایطی اتفاق می افتد و ارتباط خاصی با ویژگی های منحصر به فرد اجتماعی ندارند. فعالیت هایی نظیر رفتن به محل کار یا مدرسه، انجام خرید، انتظار در ایستگاه اتوبوس و سایر فعالیت های عمومی و روزمره در این دسته جای می گیرند. این طیف از فعالیت ها درجات متفاوت از مشارکت اجتماعی را می طلبد. دسته دوم از فعالیت هایی که در فضای شهری انجام می شوند را فعالیت های گزینشی و انتخابی تشکیل می دهند که در شرایط مناسب و وضعیت دلخواه افراد ضرورت پیدا می کنند.

 

قدم زدن در هوای آزاد، توقف و مکث در مکان های تفریحی، نشستن و استراحت در مکان های جذاب و دیدنی جزء فعالیت های انتخابی و موردی به شمار می آیند. دسته سوم از فعالیت هایی که در فضای شهری رخ می دهند، فعالیت های اجتماعی هستند که بسته به ویژگی های فضای شهری طیف گسترده ای از روابط متقابل افراد را دربر می گیرد. این فعالیت ها به دلیل تأثیر پذیری از سایر فعالیت ها و فضای اجتماعی، فعالیت های نهایی نیز خوانده می شوند. شرایط خاص فضاها جهت ایستادن، نشستن، خوردن، بازی کردن، این فعالیت ها را تحت تأثیر خود قرارمی دهند. در فضاهای شهری که فاقد جنبه های لازم جهت تقویت روابط اجتماعی هستند، تنها مقدار کمی از این فعالیت ها امکان ظهور پیدا می کند که بسته به شرایط افراد نیز متفاوت خواهد بود. در مقابل در فضاهایی که از این ابعاد غنی هستند، سطح و مقدار بالایی از فعالیت های اجتماعی شکل می گیرد.

 

لوفور (lefeuvre) معتقد است که هر جامعه ای در تاریخ خود فضای اجتماعی مشخصی را ایجاد کرده که در این فضاها به کلیه نیازهای متنوع جامعه از تولیدات اقتصادی تا محصولات اجتماعی پاسخ داده می شده است. این توجه آشکار می سازد که چگونه فضای عمومی از طریق فرآیندهای اجتماعی تولید می شود و چگونه به رفتار سیاسی و جمعی و اجتماعی ما شکل می دهند. ما فضا را با دیگران تقسیم می کنیم و از این طریق با افرادی که دارای نژاد، مذهب، عقیده و سیاست و فرهنگ های متنوعی هستند، همزیستی می کنیم. علاوه بر این که استفاده از فضاهای عمومی ارزش های متعالی اجتماعی نظیر فستیوال های مردمی، اجتماعات، وقایع فرهنگی، تظاهرات سیاسی و مکانی را نیز نشان می دهند.

 

منابع:

 

• فضاهای عمومی شهری جایگاه تعامل اجتماعی، کیومرث مسعودی، شهرداری ها، سال سوم، شماره ۲۶
  
• شناخت محتوای فضای شهری، پایان نامه حمید رضا پارسی، مجله هنرهای زیبا شماره ۱۱
  

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار