مقاله مطالب‌ علمی ویکیپدیا تا چه حد قابل‌اعتماد است؟

[sun-shine 7,672]

مطالب‌ علمی ویکیپدیا تا چه حد قابل‌اعتماد است؟

بسته به این‌که چه روزی در ویکیپدیا به جستجو بپردازید، ممکن است «گرمایش جهانی» را موضوعی کاملا دروغ و غیرواقعی بداند یا بر اساس نظر اکثریت آن را در نتیجه فعالیت‌های انسان معرفی کند. البته این نوع تغییرات پی در پی در ویکیپدیا غیرمعمول نیست. طبق بررسی‌های جدید، معلوم شده صفحات ویکیپدیا در باره مسائل مهم، همچون گرم شدن کره زمین یا تکامل، نسبت به صفحاتی که چندان بحث‌انگیز نیست، ممکن است بارها تغییر کند. این یافته این سوال را مطرح می‌کند که به کدام یک از صفحات علمی ویکیپدیا می‌توان اعتماد کرد.

 

بررسی اعتبار ویکیپدیا

ویکیپدیا دائره المعارف اینترنتی است که به خرد جمعی تکیه دارد و به هر کاربر اینترنت اجازه ایجاد یا ویرایش صفحه ای در آن را می دهد. دیگران هم می توانند آن صفحه را مرور کنند، مطالب را تغییر داده به روز کرده یا حذف کنند.

سال 2005 در یک بررسی شانه به شانه مشخص شد اطلاعات فراهم شده در ویکیپدیا تقریبا به اندازه دائره المعارف بریتانیکا قابل اعتماد است. سال 2011 نیز در تحقیقی دیگر درخصوص صحت مطالب مراقبت های بهداشتی مشخص شد در مجموع بیشتر این مطالب توسط حرفه ای های این رشته ویرایش می شود؛ مانند پرس وجوی اطلاعات پزشکی. اما تمام صفحات علمی ویکیپدیا به یک اندازه قابل اعتماد نیست.

در بررسی فعلی که نتیجه آن در نشریه پلاس وان منتشر شد، آدام ویلسون، جغرافیدان از دانشگاه بوفالو در نیویورک و یکی از همکارانش جین لیکنز، استاد مطالعات اکوسیستم دانشگاه کانکتیکات، سه موضوع داغ را در ویکیپدیا از جمله فرگشت، گرمایش جهانی و باران اسیدی بررسی و آنها را با چهار سوژه دیگر مانند رانش قاره ای، نسبیت عام، مدل استاندارد و نظریه خورشید مرکزی (نظریه چرخش زمین و سیاره های دیگر به دور خورشید) که کمتر مورد توجه بودند، مقایسه کردند.

محققان دریافتند صفحات بحث انگیز ویکیپدیا نسبت به سوژه هایی که کمتر مورد توجه قرار دارند بیشتر ویرایش می شوند. به طور مثال صفحه گرمایش جهانی (Global Warming) روزی دو تا سه بار ویرایش می شود. همچنین آنها متوجه شدند گاهی کاربران بخش های زیادی از متن در مورد گرم شدن کره زمین را حذف می کنند. در مقابل، هر چند هفته یکبار، حدود 10 کلمه از صفحات مربوط به مدل استاندارد و مدل فیزیک ذرات تغییر می کند.

بنابه گفته ویلسون، محتوای برخی صفحات ویکیپدیا کاملا پویاست. به این معنا که روزانه چندبار تغییر می کند. حتی گاهی اوقات تغییرات بسیار زیادی رخ می دهد و مردم ممکن است تمام یک پاراگراف از متن را پاک یا به آن اضافه کنند. بعضی مواقع هم تغییرات چندان ملایم نبوده و مثلا ممکن است کل مبحث گرم شدن کره زمین را حذف کنند و به جای آن بنویسند گرم شدن کره زمین دروغی بیش نیست. هرکس چنین چیزی ببیند، به نظرش مسخره خواهد آمد و کاملا معلوم است که این یک خرابکاری در ویکیپدیاست. ویلسون می افزاید، بسیاری از ویرایش کننده ها متعصب، بدجنس یا فقط در اشتباه هستند و البته آنها را نمی توان براحتی از هم تشخیص داد.

واقعا غیرقابل اعتماد؟

با این حال صفحات پویاتر به دلیل این که افراد بیشتری به آن علاقه مند و از آن آگاه هستند، ضرورتا غیرقابل اعتماد نیست. همچنین افراد بسیاری به اصلاح محتوای این صفحات به اندازه کافی اهمیت می دهند. درواقع علاقه افراد به موضوعی در ویکیپدیا تعداد ویرایش ها را نشان می دهد. مثلا بسیاری از مردم صفحات مربوط به تغییر آب و هوا را بیشتر از صفحات مربوط به رانش قاره ای باز می کنند. علاوه برآن ویکیپدیا برای متوقف کردن جنگ ویرایش و ثابت نگهداشتن صفحات مربوط به سوژه های بحث انگیز ابزارهای مناسب ندارد. شاید داشتن ابزارهایی مانند ثابت کردن موقتی ویرایش یا ممانعت از ویرایش کاربران ناشناس راهکار بهتری برای رفع این اشکال باشد.

کاترین ماهر و ژولیت باربارا، مسئولان ارتباطات بنیاد ویکیمدیا، که گرداننده های ویکیپدیا هستند، در واکنش به این تحقیق به نفع بنیاد بیانیه ای منتشر و به موجب آن اعلام کردند فرآیند ویرایش در دائره المعارف های منبع باز به همین ترتیب بوده چنین روندی از ویژگی های چنین دائره المعارفی است. در ضمن با برخی نتایج این تحقیق نیز موافق نبودند. طی این بیانیه آنها گفتند وقتی شنیدیم مقالات بحث انگیز بارها ویرایش می شود، هرگز تعجب نکردیم. طبیعت موضوعات بحث انگیز به گونه ای است که به موجب گفت وگو و توجه مردم می شود. متاسفانه صرفا براساس نتایج فوق اعتبار ویکیپدیا مورد تردید قرار گرفته است. درحالی که در ارائه نتایج اغراق شده و حقایق مطرح شده بر مبنای شواهد نبوده است. در این بررسی فقط از چند نمونه واقعه نگاری از خطاها استفاده شده و نشان نمی دهد مقالات بحث انگیز که بارها ویرایش شده اند صحت کمتری دارند. در واقع بررسی های گذشته نشان داده است هر قدر مقاله ای بیشتر ویرایش شود به کیفیتش نیز افزوده می شود.

محتوای پراکنده یا فنی

در هر حال بیشتر صفحات علمی نه تنها توجه زیادی به آنها نمی شود، بلکه افراد بسیار کمی از آنها دیدن می کنند و بنابرگفته آمر ووتا، فیزیکدان اتمی در دانشگاه تورنتو، گاهی اوقات صفحات ویکیپدیا درخصوص موضوعات علمی، چنان کم است که توجه کسی را جلب نمی کند. برخی مواقع هم درحد متنی کوتاه و مورد علاقه دانشجویان بوده که ممکن است آنها با استفاده از ویکیپدیا موضوع محرمانه ای را که از آن آگاهی دارند فاش کرده باشند و به این منظور کل صفحه را یک نفر نوشته باشد.

 

مشکلی که اینجا وجود دارد این است که مخاطب اغلب این نوشته ها، دانشمندان دیگر هستند و متون در قالب ژورنالیستی و بسیار خلاصه ایجاد می شود. آنها تصور می کنند چون مطالبشان را صرفا در ویکیپدیا می گذارند، می توانند مثلا از ارائه یکسری معادله ها چشمپوشی کنند.

ووتا و تعدادی از فیزیکدانان اخیرا در برنامه ویژه نحوه ویرایش و اداره صفحات ویکیپدیا در یک جلسه عمومی با موضوع فیزیک در آمریکا به منظور بهبود کیفیت صفحات مربوط به فیزیک اتمی شرکت کردند. این گروه با صرف سه ساعت، 51 سوژه از مهم ترین موضوعات حوزه فیزیک اتمی از جمله سرعت نور و شبیه ساز کوانتومی را به روز رسانی کردند. همچنین چهار صفحه کاملا جدید مانند سرمایش زیردوپلر به وجود آوردند. به اعتقاد ووتا این تجربه ممکن است طرز تفکر اولین ویرایش کننده های ویکیپدیا را تغییر داده باشد و مثلا 20 یا 30 نفری که در این جلسه حضور داشته اند، هربار چیزی غلط را در ویکیپدیا ببینند، بدون تردید آن را اصلاح کنند.

تشخیص صفحات قابل اعتماد

 

وجود مراجع متعدد و پیوندهایی به صفحات دیگر ویکیپدیا می تواند علامتی مبنی بر دقیق نوشته شدن یک صفحه باشد. در چنین شرایطی آن مطلب حداقل با سبک مناسب ویکیپدیا مطابقت دارد و صحت و درستی آن می تواند به آسانی بررسی شود. اما بهترین روش استفاده از ویکیپدیا، صرفا نقطه شروع تحقیق و جستجو ست و نباید برای نتیجه گیری و پایان موضوعات مورد نظر از آن استفاده کرد. ویلسون تصدیق می کند اگر چه چنین کاری خوب و مطلوب است، با این حال در هر سناریویی عملی نیست. زیرا اغلب مردم درباره هر موضوعی از بیماری لیتوپدیون (سنگی شدن جنین در بدن مادر) گرفته تا پاپوآ گینه نو سراغ ویکیپدیا رفته و گرفتارش می شوند.

از آنجا که جستجو در ویکیپدیا بسیار راحت و بدون نیاز به توجه و دقت صورت می گیرد و تحقیقی جدی لازم ندارد، مردم هنگام جستجو برای یافتن پاسخ های صحیح تر و ارضای کنجکاوی خود خیلی وقت صرف نمی کنند.

منبع: Live Science

مترجم: نادیا زکالوندجام جم