نظام کنترل و هدایت فضای شهری

[Mohammad Aref 120452]

محصول نهایی فرایند طراحی فضای شهری، منحصر به ارائه تعدادی نقشه یا پرسپکتیو نمی‌گردد یا به قول پیترهال تولید ترسیماتی خوب برای چسباندن روی دیوار نیست. آنچه نهایتاً از کل فرایند باید حاصل شود، نظام کنترل و هدایت فضای شهری مورد طراحی می‌باشد. در واقع نقشه‌ها و پرسپکتیوها بیان تصویری نظام کنترل و هدایت هستند و دلیلی ندارد آنچه به تصویر کشیده می‌شود، عیناً نیز اجرا گردد.

 

اهمیت نظام کنترل و هدایت طراحی فضای شهری از ماهیت خود طراحی شهری ناشی می‌شود. چرا که در طراحی فضای شهری، فضا در طول زمان و به تدریج دچار تغییر می‌شود و در دراز مدت، مطلوب نظر طراح را احراز می‌نماید. لذا اهمیت تغییرات فضای شهری در خلال زمان و با عنایت به ارگان های دخیل در آن، با ارائه یک طرح مقطعی امکان پذیر نمی‌باشد و نیاز به نظامی هست که بتوان ضمن تعیین یک چارچوب کلی، شرایط زمان را نیز ملحوظ داشت.

 

نظام کنترل و هدایت در طراحی فضاهای شهری کنونی ابزارهای متنوعی را در سطوح مختلف بکار می‌گیرد که اگر چه بر سر تعریف آنها توافق کاملی وجود ندارد، لکن می‌توان آن‌ها را در چهار گروه عمده از ارکان این نظام تحت عناوین چارچوب طراحی شهری (Framework)، رهنمود یا راهنمایی طراحی شهری (Guideline)، دستورالعمل طراحی شهری (Brief) و ضوابط طراحی شهری (Code) دسته بندی نمود.

 

چارچوب طراحی شهری بازخوردی از نحوه اجرای سیاست‌ها است که عمدتاً چشم اندازی از آینده طراحی بازخوردی از نحوه اجرای سیاست‌ها است که عمدتاً چشم اندازی از آینده طرح را به نمایش می‌گذارد و در واقع بازتابی از تمام اصولی است که شکل فیزیکی توسعه فضای شهری را در آینده رقم می‌زنند. چارچوب طراحی شهری چنانکه از عنوان آن و موقعیت مکانی تحقق سیاست‌ها را معلوم می‌کند و از میان ارکان نظام هدایت و کنترل کلی‌ترین و عینی‌ترین شکل راه حل است. چرا که برای ترسیم چشم انداز مورد بحث نیازمند بکارگیری ابزارهای بیان تصویری است اما از فرم تنها برای تجسم نظر طراح بهره می‌گیرد بدون آنکه تأکیدی بر آن داشته باشد.

 

در واقع استفاده از چارچوب برای طراحی فضاهای شهری گرچه لازم است اما لحاظ نمی‌باشد. زیرا معمولاً چارچوب طراحی شهری نحوه رسیدن به چشم انداز ترسیم شده معلوم نگردیده است. از این رو نیاز به راهنمای طراحی هست تا هدایت به سوی چارچوب تعیین شده را به عهده بگیرد. لذا اگر در نظام کیفیت و هدایت، چارچوب ابزاری برای کنترل اقدامات صورت گرفته یا در دست انجام با آینده نهایی طرح باشد. راهنمای طراحی، ابزار هدایت است و به همین لحاظ این دو لازم و ملزوم یکدیگر در رساندن طرح به سر منزل مقصود هستند. راهنمایی طراحی بیان می‌دارد که برای حرکت در چارچوب تعیین شده چه مواردی باید مورد توجه دقیق قرار گیرد و بصورت مشخص مورد مطالعه و طراحی قرار گیرد، اما خود مستقلاً طرح نهایی برای این موارد ارائه نمی‌دهد بلکه ارائه این طرح را به عهده دستورالعمل یا ضابطه واگذار می‌کند.

 

ضوابط در واقع تصمیم‌گیری نمی‌کنند اما به تصمیم گیرندگان کمک می‌کنند تا به ویژگی‌ها و کیفیاتی که برای ارزیابی یک پروژه ضروری است توجه خاص مبذول داشته و آنها را به طرح منتقل کنند. ضابطه، کوتاه‌ترین، صریح‌ترین و بدون تفسیر‌ترین عبارتی است که بایدها و نبایدها را در فضای شهری مورد طراحی مشخص می‌کند. مفهوم ضابطه به نوعی ناظر به آینده نیز هست چرا که این بایدها و نبایدها می‌بایست در دراز مدت مد نظر قرار گیرند. به همین خاطر مدت و دوام و پایداری ضوابط بستگی به میزان تطابق آنها با شرایط خاص متنوعی که در طول زمان با آن مواجه می‌شوند دارد.

 

منبع: پژوهشکده شهرسازی و معماری سپیدار