گنبد کاووس یا گنبد قابوس یک بنای تاریخی متعلق به بیش از هزار سال پیش است که در شهر گنبد کاووس،از استان گلستان، شمال شرقی ایران قرار دارد.
این بنای معروف که یکی از بلندترین بناهای آجری جهان بهشمار میآید، بر فراز پشتهای خاکی که قریب پانزده متر از سطح زمین بلندتر است، قرار دارد و در سال 397ق/375 ش و در زمان فرمانروایی شمس المعالی قابوس بن وشمگیر بنا گردیدهاست. این برج در شمار بزرگترین مفاخر معماری سده چهارم هجری است؛ چنان که پروفسور آرتور پوپ در بارهاش نوشتهاست: «در زیر سمت شرق کوههای البرز و در برابر صحراهای پهناور آسیا یکی از بزرگترین شاهکارهای معماری ایران با تمام شکوه و عظمت خود قد بر افراشتهاست. این بنا، گنبد قابوس میباشد و برج آرامگاه از هرگونه آرایش مبراست. جنگندهای با نیروی ایمان در نبرد رودرروی، پادشاهی شاعر در نبرد با ابدیت. آیا آرامگاهی چنین عظیم و مقتدر وجود دارد؟»
احتمالاً مدفن سلطان آل زیاری، قابوس بن وشمگیر است، ساخته شده که قدیمی ترین ارامگاه سبک ترکمانان سلجوق بوده و ارتفاع آن به ۶۰ متر میرسد و بین سال های ۱۰۰۶ تا ۱۰۰۷ میلادی بنا شدهاست. بعد از دورانی بدلیل زلزله شهر گنبد قابوس که نمادی از تمدن اسلامی و جهانی بود با خاک یکسان شده و بعدها بقایای آن در قسمت شرقیِ شهر گنبد قابوس کشف شد.
گنبد قابوس در طول عمر خویش توانسته جایگاهی فرهنگی و خاص به شهر خویش ببخشد خود ساختمان بر اساس بزرگداشت ، بنا شده است و بقول ارد بزرگ فیلسوف کشورمان : بزرگداشت آدمیان ، رشد فرهنگ را در پی دارد . اکثریت شهرستان گنبد کاووس را ترکمنان تشکیل می دهد که از دیگر اقوامی که در این شهر زندگی می کنند می توان به اقوام سیستانی و آذری نیز اشاره کرد.