جستجو در تالارهای گفتگو

چکيده اراضي دانشگاه آزاد خوراسگان به وسعت 50 هکتار نمونه اي از اراضي منطقه است که داراي نمک ، گچ و آهک فراوان بوده و انجام مطالعات پايه و علمي بر روي آنها قابل استفاده براي کل منطقه مي باشد. تعداد 15 پروفيل خاک در اين محدوده حفر گرديد. در مطالعات مورفولوژيکي خاک ها تناوب دربافت ، مقدار سنگريزه ، رنگ ، ساختمان ، ميزان گچ و آهک در لايه هاي مختلف خاک نشانه هاي انقطاع سنگي در خاک و حاکي از تناوب در بروز وقايعي چون سيل و، فرسايش ، شرايط حمل و نقل و رسوب گذاري در منطقه مي باشد که خود ناشي از تغيير اقليم در زمان هاي مختلف است. کوه هاي مشرف به دانشگاه داراي سنگ آهک ، ماسه سنگ ، کنگلومرا و شيل و کاني هاي ايليت، کائولينيت، کلريت و کوارتز بوده و اين سنگ ها منشا خاک هاي منطقه هستند همه کاني هاي ذکر شده در بالا در افق هاي مختلف خاک ها نيز مشاهد شدند . به علاوه کاني پاليگورسکايت نيز در خاک ها وجود دارد که در مواد مادري خاک ها اين کاني وجود نداشته است. اقليم خشک فعلي و همراهي آهک و گچ شرايط را براي تشکيل و پايداري پاليگورسکايت فراهم نموده است. در مطالعات ميکرومورفولوژي سنگريزه هاي آهکي خيلي درشت و کمبود اجزاء دانه ريز و ناچيز بودن جزء رس خاک ، پرشدگي داخل خلل و فرج خاک ازگچ به صورت متراکم و غير ممتد يا غير متراکم و غير ممتد مشاهد مي شود. وجود لايه هاي متناوبي از آهک به شکل (هيپو کوتينگز ) و ( کوازي کوتينگز ) بر روي سنگريزه ها شواهدي از تناوب آب وهوا و وجود آب و هوايي به مراتب پر باران تر از حال در بعضي از دوره ها است. کلمات کليدي : ميکرومورفولوژي ، گچ ثانويه ، پاليگورسکايت ، تغيير اقليم ، تناوب رسوب . مقدمه در ايران مرکزي شواهدي مبني بر اينکه در دوره هايي ، رطوبتي بمراتب بيشتر از امروز وجود داشته ديده شده است . در مورد علت وجود آب بيشتر در روي زمين دو نظريه تا به حال مطرح بوده که نظريه اول علت آن را بارندگي بيشتر و نظريه دوم کم شدن تبخير و تعرق به علت سردي هوا مي داند. گابريل معتقد است که آب و هواي عهد چهارم ايران به مراتب مرطوب تر از امروز بوده و در واقع بارندگي بيشتر بوده است (7). ولي بوبک افزايش رطوبت عهد چهارم را بر اصل بارندگي زياد نمي داند بلکه عامل موثر در ازدياد آب را پايين بودن دما مي داند (17) کرينسلي در اين باره مي گويد در جبهه هاي داخلي زاگرس شمالي و البرز در دوران هاي يخبندان هوا 5تا 8 درجه سانتيگراد سردتر از زمان حاضر بوده ودر زمستان برف بيشتري مي باريده است. وي پس از بررسي 53 پلايا از 60 پلاياي موجود در ايران نتيجه مي گيرد که در پلئيستوسن بارش منطقه ايران حدودا برابر بارش امروز بوده است ولي وجود آب بيشتر در زمين احتمالا بخاطر دماي پايين تر هوا و تبخير کمتر بوده است (25). سياهپوش از قول دکتر گرشمن مي گويد در زماني که قسمت اعظم سطح اروپا به وسيله يخچال ها پوشيده شده بود فلات ايران يک مرحله باراني را طي مي کرده است که ضمن آن حتي دره هاي مرتفع در زير آب قرار داشته اند . قسمت اصلي فلات ايران که امروز بيابان شوره زار عظيمي است در آن زمان درياچه اي وسيع يا يک درياي داخلي بوده است . در زماني بين 10و15 هزار سال قبل از ميلاد يک تغيير تدريجي در آب و هوا روي داد ودوران باراني به دوران خشک تبديل گرديد که هنوز هم ادامه دارد(5) . معتمد گزارش کرده است که هوکريده و همکاران در مطالعه زمين شناسي دوران چهارم در منطقه کرمان به آثار تخم شتر مرغ و گونه اي از دوزيستان و انواعي از گياهان دست يافتند و دلايلي برحاکميت شرايط مرطوب تر در اين نقاط ارائه دادند (10). وي نظر وان زئيست در غرب ايران در ارتفاعات زاگرس و بخصوص درياچه زريبار را که با پيدايش اسپور و گرده گونه اي از گياهان وجود شرايط مرطوب تر را خارج از آنچه که امروز در آن منطقه است تاييد مي کند (10) . همچنين معتمد در بررسي هاي منطقه لوت با مشاهده حفر وسيع دره هاي آبرفتي و پر شدگي آن ها توسط ماسه هاي امروزي و نيز آثار جنگل هاي مخروبه گز و وجود آثار باستاني در بعضي از مناطق بياباني مثلا لوت نتيجه گيري کرد که شرايط مرطوب تري در اين مناطق حاکم بوده است (11). ميمندي نژاد نيز ضمن تاييد کارهاي وان زئيست وجود شرايط مرطوب ترگذشته را در منطقه قبول دارد(12) . محمودي در اين مورد مي گويد : در دوره هايي يخچالي در مرکز و جنوب ايران اقليمي نسبتا مرطوب حاکم بوده است فرسايش آب هاي روان تقريبا همه جا عامل مسلط در دستکاري ناهمواري ها بوده است . پوشش هاي نسبتا متراکم جنگلي نواحي جنوبي و کوه هاي مرکزي وتا حدي شرقي ايران ميراث چنين شرايطي است . مخروط افکنه هاي گسترده و دره هاي گود به ويژه در خشک ترين بيابان هاي کنوني ايران ( دشت لوت ) و پادگانه هاي آبرفتي وسيع و مطبق ومنظم در حاشيه دره ها ي خشک و نسبتا کم آب بلوچستان و بالاخره برداشت هزاران متر از رسوبات زاگرس دلايلي ديگر بر تسلط اقليمي مرطوب در دوره هاي سرد بر ايران مرکزي ، جنوبي و شرقي مي باشد (9). دوره کواترنر از دو ميليون سال پيش شروع مي شود و به دو دوره پلئيستوسن و هلوسن تقسيم مي گردد(11). در دوره پلئيستوسن يخبندان هاي بزرگ دوران چهارم بوقوع مي پيوندد و نتيجه آن پيدايش دوره هاي يخچالي و بين يخچالي است از نطر زماني پلئيستوسن به چهار دوره يخچالي "گنز "1 ، ميندل 2" ، ريس 3"، و " ورم 4" تقسيم مي شود که تا 10000سال قبل ادامه داشته است. (11).گفته مي شود که تراس هاي بالايي اکثر رودخانه هاي بزرگ دنيا در دوره يخچالي " گنز " و تراس هاي مياني و پاييني در دوره هاي يخچالي " ميندل " و "ريس " برجاي گذاشته شده است (11). به سال 1608و 1621 ميلادي زمستان هاي خيلي سختي در آسياي صغير روي داد و خط برف دائمي کوه ها در ايران و ترکيه بين 50 و 100 متر پايين تر آمد و يخچال هاي خاور نزديک شروع به پيشرفت کرد . بوبک بقاياي يخچال هاي متعددي را در کردستان تشخيص داده است (17). بطور کلي در دوره پلئيستوسن پديده غالب در خاک ها تغيير و تحولات شيميايي و کاني شناسي ودر دوره هلوسن پديده غالب جريان مواد بادرفتي بوده است (27). در طول دوره پلئيستوسن فلات ايران مشابه با ساير اراضي هم عرض خود همزمان با دوره هاي يخچالي در اروپا و امريکا و عرض هاي بالاتر و تحت تاثير سيکلون هاي سرد و مرطوب قرار گرفته و در نتيجه رطوبت موثر بيشتري جهت آبشويي و خاکسازي فراهم بوده ودر دوره هاي بين يخچالي شرايط گرم و خشک تري بر ايران حاکم بوده است (1). اين نوسانات باعث تناوب دوره هاي خاکسازي شده است. بزدک و همکاران وجود لايه هايي از مواد آهکي بر روي پوشش هاي رسي را در ارتباط با تغيير اقليم از حالت مرطوب تر به حالت خشک دانسته اند (15). نتلتون و همکاران نيز در مطالعه خاک هاي جنوب غربي ايالات متحده تشکيل تحت رده آرجيدز را متناسب با شرايط اقليمي خشک امروز ندانسته و تشکيل اين خاک را به شرايط مرطوب ترپلئيستوسن نسبت دادند (27). در منطقه اصفهان شواهد ديگري از آب وهواي مرطوب تر گذشته بشرح زير ديده مي شود: - وجود سه تراس درياچه اي گاوخوني ،که مي تواند بيان کننده حداقل سه بار تغيير در بيلان آب آن باشد(3). - وجود سه تراس رودخانه زاينده رود در طول اين رودخانه از زرين شهر تا اژيه (13). - وجود لايه سياهرنگ به ضخامت 30الي50 سانتيمتر در اعماق مختلف خاک در منطقه ، از رودشت تا اصفهان . اعتقاد بر اين است محل شهر کنوني اصفهان روزگاري در ساحل درياچه گاوخوني قرار داشته و به عبارتي مرغزار ساحلي آن به حساب مي آمده است .اکنون سطح قبلي مرغزار که لايه سياهرنگي است در زير آبرفت هاي جديد مدفون گرديده است (3). - وجود افق آرجيليک در بسياري از خاک ها ي تراس هاي بالايي زاينده رود که توسط محققين مختلفي تاييد شده است . - وجود خاک هاي قديمي که داراي لايه هاي متناوبي از خا ک هايي با خصوصيات متفاوت بوده و افق هاي مشخصه آرجيليک ، کلسيک ، پتروکلسيک ، ساليک و ... به طور متناوب در آن ها ديده مي شود - وجود لايه اي غني از مواد آلي به ضحامت تا 65سانتي متر در وسعتي بالغ بر 70 کيلومتر مربع در زير اراضي دشت سگزي که در آن گجونه هاي ميکروفسيل مربوط به شرايط آبي و نيز سنگواره هاي نرم تناني از تيره گاستروپودها ديده مي شود و نشان از شرايط مرطوب تر گذشته نسبت به حال دارد (2). در اين مطالعه سعي در شناسايي تعدادي از خصوصيات فيزيکي ، شيميايي ، کاني شناسي و ميکرومورفولوژي بخشي از خاک هاي منطقه مي شود تا بتواند در جهت مديريت بهتر اراضي منطقه مورد استفاده قرار گيرد. مواد و روش ها ناحيه مورد مطالعه قسمتي از اراضي ارغوانيه واقع در شرق شهرستان اصفهان مي باشد که در دامنه ارتفاعات مشرف به باغ رضوان قرار گرفته است . مساحت کل اين اراضي حدود50 هکتار بوده و در محدوده طول جغرافيايي 32 درجه و 38 دقيقه و عرض جغرافيايي 51 درجه و 47 دقيقه قرار دارد . اراضي مورد مطالعه بر اساس تعاريف نشريه 212 موسسه تحقيقات خاک و آب ايران (31). برروي زمين نماي 5 «دشت دامنه اي پايکوهي 6» در دامنه کوه هاي مشرف به دانشگاه قرار گرفته ، بلندترين ارتفاع اين کوهها 1995 متر مي باشد. اين اراضي بر روي لندفرم پايين شيب 7، محلي که شيب مقعر وحدود 3 درصد مي باشد و در ارتفاع 1580-1560 متري در دامنه کوه هاي مشرف به دانشگاه قرار گرفته است. در اين لندفرم فرسايش کم و رسوب زياد مي شود رسوب مجدد مواد از طريق حرکت توده اي خاک ، يا رواناب سطحي و يا لغزش زمين و... وجود دارد (16). مطالعات انجام شده شامل مطالعات ژئومورفولوژي در منطقه و سپس شبکه بندي محدوده مورد مطالعه بر روي نقشه ، حفر 15 پروفيل در محل تقاطع شبکه ها وتشريح کامل پروفيل ها بر اساس دستورالعمل اداره حفاظت خاک وزارت کشاورزي امريکا ، مشخص کردن پروفيل هاي شاهد و تهيه نمونه از افق هاي ژنتيکي پروفيل هاي شاهد (26). و آماده سازي نمونه ها جهت آزمايشات فيزيکي ، شيميايي ( 30،24) کاني شناسي بر اساس روش کيتريک و هوپ (23) و نيز تهيه مقطع نازک از کلوخه هاي طبيعي بمنظور مطالعات ميکرومورفولوژيکي بر اساس روش استوپز (33). و نيز مطالعات ميکروسکوپ الکتروني (24) مي باشد. زمين شناسي منطقه منشا خاک هاي محدوده مورد مطالعه کوه هاي باغ رضوان است اين کوه ها از نظر چينه نگاري سنگي به چهار واحد سنگي k1,k2,k3,k4,وJ قابل تقسيم است . شکل شماره 1 نمايي از کوه هاي مشرف به اراضي مورد مطالعه و سازندهاي زمين شناسي سطح آن را نشان مي دهد. از بين اين چهار واحد يک واحد مربوط به دوره ژوراسيک و سه واحد مربوط به دوره کرتاسه از دوران دوم زمين شناسي است(4). مشخصات سازندهاي زمين شناسي کوه ها بشرح زير است. واحد J: اين واحد سنگي که در تصوير به رنگ سياه تا خاکستري تيره ( در ابتداي ارتفاعات ) ديده مي شود تناوبي از شيل و ماسه سنگ است که به صورت ناپيوستگي زاويه دار در زير سنگ هاي تخريبي - آهکي کرتاسه زيرين قرار گرفته اند. واحد k1: اين واحد تناوبي از سنگ هاي تخريبي است که به سمت بالا ريز شونده هستند در ابتداي اين واحد کنگلومرايي از نوع کنگلومراي قاعده اي واز نوع ارتوکنگلومراي پتروميکتيک قرار دارد . که به سمت بالا به کنگلومراي نوع ارتوکوارتزيتي تبديل مي شود و در بالا بتدريج اين کنگلومرا به ماسه سنگ هاي قرمز رنگ آرکوزيک تبديل مي گردد.اين ماسه سنگ ها درطول اين واحد در تناوب با شيل و در بعضي جاها سنگ هاي کربناته و دولوميتي قرار داشته و تکرار مي شود . رنگ قرمز اين واحد مؤيد ته نشست رسوبات تشکيل دهنده اين سنگ ها در يک محيط اکسيداسيون است واحدهاي سنگي k4,k3,k2, تناوبي از شيل و سنگ هاي آهکي مي باشد تفاوت اين سه واحد سنگي در اين است که اولا از واحد k2به k4 بين لايه هاي سيلي کمتر شده و در واحد k4 تقريبا حذف مي شود وثانيا از واحد k2به k4 لايه هاي سنگ هاي آهکي بتدريج ضخيم شده تا آنجا که در k4 به صورت توده اي در مي آيد (4). در ضمن در اين کوه ها گسلي ديده مي شود که برروي شکل با علامت (F) نشان داده شده است. نتايج اراضي مورد مطالعه بر روي زمين نماي « دشت هاي دامنه اي پايکوهي » در دامنه کوه هاي مشرف به محدوده مورد مطالعه قرار گرفته است . سازندهاي زمين شناسي اين کوه ها منشا خاک هاي مورد مطالعه هستند. در مطالعات مورفولوژيکي تناوب در بافت ، مقدرا سنگريزه ، رنگ ، ساختمان ، ميران گچ و آهک و توزيع آنها در لايه هاي مختلف خاک ديده مي شود که اين تناوب از نشانه هاي انقطاع سنگي در خاک است . با توجه به اينکه همه خاک هاي مورد مطالعه از کوه ها مشرف به باغ رضوان منشاء گرفته اند و داراي مواد مادري يکساني هستند تناوب در لايه هاي مختلف نشان دهنده تناوب در بروز وقايعي چون سيل، فرسايش، شرايط حمل و نقل ورسوبگذاري در منطقه مي باشد که خود ناشي از تغيير اقليم در زمان هاي مختلف است (28). اين خاک ها در زمره خاک هاي قديمي قرار مي گيرند . شکل شماره 2 تعداد 11 واحد خاک جدا شده در محدوده مورد مطالعه و جدول شماره 1 رده بندي اين خاک ها را نشان مي دهد.