جستجو در تالارهای گفتگو

پوشش گیاهی استان خوزستان که تحت تأثیر دو عامل مهم اقلیمی یعنی طول مدت گرما و رطوبت موجود در هوا قرار دارد به سه دسته کلی شامل جنگل‌ها و درختان، گیاهان طبیعی یا خودرو و مراتع تقسیم می‌شود که نوع غالب و مشخص گیاهی این منطقه را تشکیل می‌دهند. * جنگل‌ها و درختان: استان خوزستان در گذشته دارای پوشش جنگلی انبوهی بوده است به طوری که در سفرنامه‌ها و کتاب‌های پیشین این موضوع ذکر شده ولی اکنون قسمت عمده آن از بین رفته است. در دامنه کوه‌های سولک و رزگه در مسیر بهبهان- کهگیلویه، جنگل بزرگی از درختان بلوط، بادام، بنه و ... وجود دارد. سواحل رودخانه کرخه از جنگل پوشیده شده است. مسیر رودخانه دویرج نیز پوشیده از درختان جنگلی به خصوص گز می‌باشد. ناحیه خرمشهر از جیزبه تا بند قیر با بوته‌های کوتاه و بیشه‌های گز و بید مجنون مستور است. برخی از درختان جنگلی استان خوزستان عبارتند از: 1- کنار: درخت کُنار یا سدر از درختان خاص منطقه است. برگ کنار ارزش اقتصادی دارد و گَرد سبز سدر، از ساییدن برگ این درخت به دست می‌آید و میوه آن نیز خوراکی است. 2- خرما: احداث نخلستان‌ها از عوامل استقرار تمدن بشر در گذشته بوده است. طبق تحقیقات باستان‌شناسان، کشت درخت خرما در ایران از جمله خوزستان از آغاز تشکیل سلسله هخامنشی معمول بوده است. ذکر نام این درخت در آثار مذهبی، دعاهای بودا و کتاب‌های مقدس چون قرآن مجید و تورات، اهمیت و ارزش این محصول مفید را آشکار می‌سازد. انواع درخت خرما در استان خوزستان عبارتند از: الف) استعمران: این رقم در خرمشهر، آبادان و اهواز کاشته می‌شود و پرمحصول‌ترین نوع خرمای استان خوزستان است. ب) بوریم: این خرما در نواحی حمیدیه، اهواز، شادگان و خرمشهر کشت می‌شود. نسبتاً زودرس و مرغوبیت آن متوسط است. ج) حلاوی: این نوع در اهواز، خرمشهر و آبادان کاشته می‌شود. مرغوبیت آن متوسط است. د) خاصویی: این خرما در بهبهان به عمل می‌آید و از خرماهای مرغوب خوزستان به شمار می‌رود. در بهبهان «خاصه» یا «خاصی» نیز نامیده می‌شود. در این شهر برای مدت یک سال این خرما را در حلب و یا سبد نگاه می‌دارند. در بهبهان رقم دیگری به نام «خاصویی زرد» نیز وجود دارد که خارک آن بزرگ و غیرقابل مصرف است. هـ) خضراوی: خضراوی در اهواز، خرمشهر و آبادان کاشته می‌شود و پس از استعمران، دومین خرمای مهم استان خوزستان است. و) دیری: درخت خرمای دیری در اهواز، خرمشهر، شوشتر و بهبهان کاشته می‌شود. میوه‌اش از نوع خشک و بزرگ است. از نظر مرغوبیت، در اهواز درجه یک و در خرمشهر و بهبهان درجه دو به شمار می‌رود. ز) دیلگاری: در بهبهان کاشته می‌شود و به نام‌های دلگاری، دولگاری و سرخ مشهور است. ح) زاهدی: در اهواز و خرمشهر کاشته می‌شود و میوه آن چندان مرغوب نیست. ط) زرد: درخت خرمای زرد در دزفول کاشته می‌شود و میوه‌اش کوچک و دراز است و به عنوان خارَک مصرف می‌شود. ی) شکر: این نوع در دزفول کاشته می‌شود و به نام‌های شکری و شیاری مشهور است و رنگ میوه آن قرمز است. س) کبکاب: این نوع در بهبهان کاشته می‌شود و از نظر اهمیت در ایران مقام چهارم را دارد. رنگ میوه‌اش زرد است و در حالت خرما به صورت قهوه‌ای تیره درمی‌آید و از گروه خرماهای تَر است. ع) قصب: خرمای قصب در اهواز به عمل می‌آید و از نظر مرغوبیت در دسته خرماهای درجه 2 و 3 قرار دارد. ف) گنتار: این نوع در اهواز، بهبهان، خرمشهر و شادگان کاشته می‌شود. مرغوبیت میوه آن در خوزستان و اهرم استان بوشهر درجه یک و در نقاط دیگر درجه دو است. مصرف آن بیشتر به صورت رطب و خرما است. ث) مکتوم: خرمای مکتوم در اهواز و خرمشهر به دست می‌آید. به آن مکتوب هم می‌گویند. از نوع خرماهای نرم است و رنگ میوه‌اش زرد مایل به قهوه‌ای است. به صورت رطب مصرف می‌شود و در برابر بارش باران مقاوم است. ˜ تفاوت خرما و رطب در چیست؟ بسیاری افراد فکر می‌کنند رطب همان خرماست ولی این دو با هم تفاوت دارند. ابتدا شکوفه‌های نخل ماده تبدیل به میوه‌ای سبز و سفت و هسته‌دار می‌شود که به آن «چاقالی» می‌گویند. در مرحله بعد چاقالی‌ها ممکن است زرد یا قرمز شود که به آن «خرما خارَک» می‌گویند. آفتاب داغ مناطق گرمسیری پس از مدتی خارک را تیره رنگ و آبدار می‌کند که به آن «رطب» می‌گویند. بعضی از انواع نخل‌ها میوه‌شان وقتی رطب هستند چیده و استفاده می‌شود؛ مثل رطب مضافتی و کبکاب (زرد طلایی) و بعضی دیگر باید بعد از مرحله رطب، 20 روز در گرمای خرماپزان مناطق گرمسیر بر سر نخل بماند تا نیمه خشک شود که به آن «خرما» می‌گویند، مثل خرمای نیمه خشک زاهدی و پیارم. البته بعضی از انواع خرماهای نیمه خشک را کاملاً خشک کرده و به بازار می‌فرستند. در بین خرماهای سیاه، رطبی مرغوب محسوب می‌شود که پوستی نازک و رنگ مشکی داشته باشد، درشت و گوشت‌دار باشد. اما رطبی که پوست کلفت دارد، رنگش بور باشد و ریز، رطب ضعیف یا نامرغوب محسوب می‌شود. هر چه گرمای منطقه تولیدکننده رطب و خرما بیشتر باشد، محصول زودتر- اوایل مرداد- به بازار عرضه می‌شود و اگر درجه حرارت این منطقه گرمسیری پایین‌تر باشد، محصول دیرتر آماده عرضه به بازار می‌شود مثل خرمای جهرم که مهرماه به بازار می‌آید. تفاوت زیادی میان ویژگی‌ها و مواد مغذی موجود در خرمای تازه و خرمای خشک وجود ندارد. تنها این كه خرمای خشک از لحاظ كالری متراكم است، زیرا آب خود را از دست داده و قند موجود در آن متراكم شده است، بنابراین درصد كالری آن بیشتر است. در حالی ‌كه خرمای تازه یا رطب، آب بیشتری دارد و درصد كالری آن نسبت به وزنش كمتر است. 3- بلوط: در برخی از نقاط خوزستان و در دامنه ارتفاعات، درخت بلوط وجود دارد. این درخت دارای گونه‌های متفاوتی است و جامعه‌های چندی را تشکیل می‌دهد. از همه این گونه‌ها، درخت بلوط ایرانی فراوان‌تر است. 4- بنه و بادام: جنگل‌های بنه و بادام اغلب در نواحی نیمه خشک و ارتفاعات میان بند و پست زاگرس از جمله خوزستان انتشار دارند. 5- تبریزی: درخت تبریزی یکی از گونه‌های صنوبر است و ارتفاع آن از 30 متر تجاوز می‌کند و در نقاط خشک و استپی ایران چون خوزستان به صورت قلمستان یا در کنار جویبارها به طور ردیفی کاشته می‌شود. 6- گز: گز غالباً به صورت درختچه و گاهی نیز درختی است. بعضی از گونه‌های آن در نواحی گرمسیر و کویر و بعضی در اراضی شوره‌زار و اراضی شنی دیده می‌شوند. گاهی نیز در بستر رودخانه‌ها می‌رویند. این گیاه برای احداث بادشکن و جنگل‌کاری و تثبیت شن‌های روان به کار می‌رود. 7- کهور: کهور از درختان گرمسیری است و ارتفاع آن به 15 متر می‌رسد. از چوب این درخت در تهیه چوب سیگار، پیپ و صنایع دستی دیگر استفاده می‌شود. 8- شیشم: شیشم از درختان بومی هندوستان است و همانند درختان مشک، برهان و انواع اوکالیپتوس در خوزستان به عنوان درخت سایه‌انداز کاشته می‌شود. از دیگر درختان استان خوزستان عبارتند از: پده، خرزهره، استبرق، بید و بید مجنون. * گیاهان طبیعی یا خودرو: این دسته از گیاهان به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند: 1- گیاهان خوراکی: این گیاهان شامل گیاهانی چون ترتیر، شموطی، سوفساف، خرنوب دریایی و خوراکی، پونه، کنگر، توله یا پنیرک. 2- گیاهان طبی: شوفلح، بربین جی داوا، آویشن گرمسیری، تاجریزی، بابونه، خاکشیر، خطمی وحشی، سوزنا (گزنه)، شاه‌تره، کاسنی وحشی. 3- گیاهان زینتی و معطر: در فصل بهار در بیشتر نقاط خوزستان گل‌های وحشی چون شب‌بو، لاله، شقایق، یاس و نرگس می‌رویند. در نرگس‌زار وسیع و پر گل بهبهان بیش از پنج نوع نرگس از قبیل مسلینک، ساده، پنجه گربه‌ای، شصت پر و ... می‌رویند. گیاهان دیگری که در خوزستان می‌رویند عبارتند از: سالسولا، نی، سازو، جگن، خارشتر، خارزرد، یولاف، شبدر وحشی، سالیگورنیا، گون، هندوانه ابوجهل، آشورک، نیشکر، جوگیا، زنگل گیا و بهمن. * مراتع: استان خوزستان تحت تأثیر محیط جغرافیایی گرم و مرطوب، از پوشش گیاهی استپی و خاردار مستور است و در زمستان‌ها به استپ‌های سرسبز و مراتع گرانبهایی برای چرای احشام تبدیل می‌شود. با وجود موارد بسیاری که نشان‌دهنده نابودی گیاهان بوته‌ای است، استان خوزستان هنوز هم از نظر گیاهان علوفه‌ای دائمی دارای نمونه‌های شاخصی از مهم‌ترین موقعیت‌های بوم‌شناسی و نوع‌های نباتی می‌باشد که بعضاً در حال انقراض و نابودی‌اند. غیر از چرای مفرط، خطر عمده‌ای که مراتع را تهدید می‌کند، تبدیل آن‌ها به زمین‌های زراعتی است. روستائیان معمولاً پس از یک یا دو کشت بر زمین، به جای تقویت آن، زمین تازه‌ای را شخم می‌زنند و به کشاورزی اختصاص می‌دهند و در نتیجه مراتع تقلیل می‌یابند. مراتع خوزستان از نوع مراتع قشلاقی نامرغوب‌اند که در نواحی کوهستانی پوشش گیاهی غنی‌تری دارند. در فصل بارندگی، که از نیمه آبان شروع می‌شود و تا آخر فروردین ادامه می‌یابد، کم کم روی تپه‌ها و زمین‌هایی که خاک مناسب داشته باشند، گیاهان خودرو شروع به رویش می‌کنند.