جستجو در تالارهای گفتگو

نقش احزاب در گسترش مردم سالاری احزاب سیاسی نه تنها نقش مهمی در برگزاری صحیح انتخابات دارند بلکه در بسط و تعمیق مردم سالاری نیز نقش بی بدیلی دارند و اصولا بدون احزاب قدرتمند و فراگیر، تداوم مردم سالاری با مشکل مواجه می شود. نظام حزبی و نقش مهم و مفید آن، امروزه در اکثر کشورهای دنیا وحتی در دورافتاده ترین ممالک پذیرفته شده است. به اعتقاد کارشناسان، نظام های مردم سالار بدون احزاب قوی به شدت آسیب پذیر هستند و پایداری مردم سالاری در این نظام ها، ممکن است با چالش روبه رو شود. کارشناسان براین باور اند که احزاب تضمین کننده تداوم و پایداری نظام های مردم سالار هستند. مردم سالاری، بدون نظام حزبی به واقعیت تبدیل نمی شود، اما نظام حزبی بدون مردم سالاری،لاجرم مردم سالاری صوری را به مردم سالاری واقعی تبدیل خواهد کرد. نظام حزبی به عنوان جوهره دموکراسی سازوکاری است که بر مفاهیمی چون آزادی و سلامت انتخابات اثر مستقیم دارد. «موریس دوورژه» جامعه شناس و حقوقدان معروف فرانسوی، حزب سیاسی را چرخ دنده ماشین مردمسالاری می داند. به اعتقاد دوورژه، نمی توان در جامعهای از دموکراسی سخن به میان آورد، ولی به چرخ دنده اصلی آن یعنی احزاب، تشکل ها و سایر نهادهای مدنی توجهی نداشت. ● تعریف حزب از حزب مانند هر واژه دیگری در علوم انسانی تعاریف متعددی شده است، «جوزف لا پالومبار» و «مایرون وینر» معتقدند «حزب» دارای چهار ویژگی است: وجود تشکیلات پایدار مرکزی، وجود شعبه هایی که با مرکز پیوند و ارتباط داشته باشند، پشتیبانی مردم و کوشش برای دست یابی به قدرت سیاسی. بنابراین حزب سیاسی به گروهی از افراد گفته می شود که دارای اصول و اهداف مشترک بوده و در یک سازمان سیاسی گرد آمده اند و برای کسب قدرت تلاش کنند. کوشش برای کسب یا مشارکت در قدرت مهم ترین نقطه تمایز احزاب سیاسی با سایر گروههای اجتماعی همچون گروههای ذینفع است که درصدد تاثیرگذاری و اعمال نفوذ بر حکومت هستند نه کسب قدرت. براساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، «حزب: جمعیت، انجمن، سازمان سیاسی و تشکیلاتی است که دارای مرام نامه و اساس نامه بوده و توسط یک گروه یا اشخاص حقیقی معتقد به آرمان ها و خط مشی سیاسی معین تاسیس شده و اهداف، برنامه ها و رفتار آن به صورتی با اصول اداری کشور و خط مشی کلی نظام جمهوری اسلامی ایران مرتبط باشد.» ● خاستگاه اولیه احزاب سابقه تشکیل احزاب سیاسی در دنیا به انگلستان قرن ۱۹برمی گردد، اما احزاب به معنای امروزی همگام با انقلا ب های دموکراتیک و توسعه آیین های انتخاباتی و پارلمانی در اروپا پدید آمدند. امروزه کمتر کشوری است که دارای احزاب سیاسی نباشد. ● کارکرد احزاب سیاسی احزاب سیاسی می توانند قدرت را در بدنه حاکمیت مهار و نهادینه کنند و به آن سروسامان دهند، عنان و افسار قدرت را در مسیر مصلحت جامعه بدست گیرند و جلوی فزون خواهی گروه های فشار و لابی ها ی مختلف را بگیرند. احزاب سیاسی با سازمان دادن به اندیشه و گرایش های سیاسی موجود در جامعه در عین حالی که عامل تقسیم کردن و متشکل ساختن مردم به شاخه ها و بخش های گوناگون اند، عامل نزدیک کردن گرایش های فردی و اجتماعی در قالب دکترین ها،ایدئولوژی ها یا نظام های اندیشه ای کم و بیش منسجم می باشند. یکی از کارکردهای اصلی احزاب در یک جامعه، آموزش و تربیت نیروهایی است که انتظار می رود بتوانند در عرصه اداره امور کشور ظاهر شوند، در واقع احزاب نقش مهمی در تربیت نخبگان سیاسی دارند. کارکرد مهم دیگر احزاب، انتقال خواسته ها و مطالبات مردمی به مراکز تصمیم سازی است ازاین رو،احزاب می توانند محل مناسبی برای تجمیع مطالبات توده های مردمی و اقشار گوناگون به شمار آیند. دیگر کارکرداساسی احزاب، به نحوه شکل گیری، قدرت یابی و مانوردهی نهادهای مدنی و وابستگی آنان به مردم باز می گردد. در واقع، هر چه قدر حزبی بتواند خط مشی ها و سیاست های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی متناسب با شرایط و نیاز جامعه را اتخاذ کند، ازطرفداران بیشتر و جایگاه مردمی و خاستگاه قوی تری برخوردار خواهد بود. در عین حال، احزاب خارج از دستگاه حاکمه و دولت، باید با نقد برنامه ها و سیاست های دولت حاکم، برنامه ها و پیشنهادهای اجرایی و عملی مناسبی برای حل مشکلات مردم و جامعه خود ارائه کنند. ● نظام حزبی و انتخابات برگزاری انتخابات یکی از موقعیت های بسیار مهمی است که حزب سیاسی می تواند به آشکارترین وجهی، حضور مهم و حساس خود را در عمل نشان دهد. دکتر «سید ابوالفضل قاضی»، در کتاب «بایستههای حقوق اساسی» می نویسد: نخستین خاصیت وجود احزاب جلوگیری از هرز رفتن نیروهای پراکنده، بی شکل و نامتحرک است، دومین خاصیت این است که با محدود شدن عملی تعداد نامزدهای انتخابات به نامزدهای حزبی، آرای مردم کمتر شکسته و خرد خواهد شد و برنده انتخاباتی با آرای بیشتری انتخاب می شود. اهمیت دیگر احزاب سیاسی این است که حتی مردم رای دهنده غیرحزبی نیز می توانند با مقایسه برنامه های احزاب از استنتاج های ناپخته، خواست های ناشی از اعتراض های بی جا و مبارزه های بی برنامه اجتناب کنند و به جای گزینش ازمیان انبوهی از اندیشه ها و روش های بی شکل از خلال نظام های نظری موجود یکی را انتخاب کنند. نظام احزاب در کشورهای مختلف به سه صورت نظام تک حزبی، دوحزبی و سه حزبی است. نظام «تک حزبی» به نظامی گفته می شود که حزب سیاسی که غالبا «ایدئولوژیک» است به تنهایی می خواهد مبین همه مردم و کلیت جامعه باشد و خود سرچشمه اراده عام قرار گیرد، در نظامهای تک حزبی انتخابات آزاد معنا ندارد. در نظام «دوحزبی» اگر چه حق گزینش انتخاب کنندگان محدود می شود، اما مسائل به صورت سادهتری مطرح می شود و شهروند عادی بدون سردرگمی و راحت تر کار گزینش را انجام می دهد. همچنین هریک از دوحزب می توانداکثریت لازم را به دست آورد و از پشتیبانی ثابت و مطمئن در پارلمان برخوردار باشد. در نظام «چند حزبی» به استثنای موارد نادر مانند وجود حزب مسلط (حزب کنگره درهند) هیچ کدام از احزاب نمی توانند اکثریت پارلمانی به دست آورند و بدون دغدغه سقوط، حکومت کنند بنابراین حکومت باید بر ائتلاف ها تکیه کند. در نظام چند حزبی رای دهنده در انتخابات دارای طیف گسترده ای از اختیار گزینش می باشد، تعیین نماینده در نظام چند حزبی دموکراتیک تر، اما انتخاب سخت تر است، عرضه انواع برنامه توسط احزاب و وجود کاندیداهای متعدد کار گزینش برای شهروندان را پیچیده تر می کند.