جستجو در تالارهای گفتگو

رضا مرادي غياث آبادي: در جاهاي مختلف ايران، مي‌شود بناهاي بلندي را پيدا كرد كه پر از تزئينات جذاب و ديدني‌اند، معماري درست و حسابي دارند و از طرفي تك و تنها افتاده‌اند. از همان ابتداي ساخت‌شان بنايي مستقل بوده‌اند و ربطي به بنايي ديگر نداشته‌اند. همين‌قدر مي‌دانيم كه از میل‌ها در دوران باستان براي پیام‌رسانی، پست و راهنمایی راه‌ها استفاده مي‌شده؛ هر چند تزئین‌های عالی آ‌ن‌ها جاي بحث دربارة كاربردشان را باز مي‌گذارد. مناره به معنای «محل نور»، اسم دیگري برای میل‌های راهنما و پیام‌رسانی است که با روشن كردن آتش بر بالای آن، مسير به مسافران نشان داده مي‌شده و همچنين با استفاده از پرتوهاي نور، پيام‌هاي رمزي مثل تلگراف به مناطق دورتر فرستاده مي‌شده. در واقع یک مناره، نمونه‌ای با کاربرد بَعدی مورس و تلگراف است که با پوشاندن جلوی پرتوها و سپس کنار بردن آن مانع، پیامی رمزی را ارسال می‌کرده‌اند. در ایران نزديك به سی میل یا مناره منفرد وجود دارد که اين هفته سراغ ده تا از آن‌ها رفته‌ايم. بیشتر میل‌های ایران متعلق به سده‌های چهارم تا ششم است و این نمونه‌ها نسبت به مناره‌هاي ديگر از ویژگی‌های معماری بيشتري برخوردارند. همگی میل‌ها یک پلكان برای بالا رفتن دارند و بعضي‌هاشان هم (مثل منار گار) دو پلکان مارپیچی و کاملا مجزا دارند. در ورودی پلکان معمولا فاصله زيادي با سطح زمین دارد و دليلش هم اين است كه هر كسي از آدم گرفته تا جانور، راحت نتواند وارد آن شود. لك‌لك‌هاي مهاجري كه به خاطر بيماري از قافله عقب مانده‌اند، در بعضی از مناره‌ها جاخوش مي‌كنند.آن‌ها با ساختن لانه‌اي روي مناره‌ها تا سال دیگر منتظر مي‌مانند. خدا کند که مناره‌ها در محلی پر رفت و آمد باشند یا لااقل درِ ورودی آن‌ها به‌سادگی در دسترس نباشد. در غیر این‌صورت پس از ورود به آن‌ها چیزهای عجیب و غریبی در داخل راه‌پله‌های آن می‌بینید. مناره شمس اين مناره یکی از جدیدترین مناره‌های منفرد ایران است و در دوران زندیه ساخته شده. هر چند تزئينات معماری زیادی ندارد، اما از یک نظر جالب و استثنایی است و آن این که تمامی بدنه مناره با شاخ قوچ پوشانده شده. البته خیلی از این شاخ‌ها به مرور زمان شکسته شده و از بین رفته‌اند. این مناره در داخل شهر خوی در آذربایجان غربی در يك باغ قرار دارد میل نادري يكي از دورافتاده‌ترین مناره‌های ايران. در یک ناحیه کویری و بسیار خشک در میانه‌های راه بم به زاهدان و در منطقه‌ای به نام نرماشیر قرار گرفته. اطراف آن ریگزار بسیار خشکی است و تا کیلومترها اثری از آب و آبادانی نیست. این میل در زمان سلجوقیان ساخته شده اما چون در زمان نادرشاه تعمیر و بازسازی شده است، به میل نادری شهرت یافته میل کرات صدها سال است كه اين مناره بر اثر يك زمین‌لرزه‌ کج شده، اما به جز بخش بالایی، هنوز پابرجاست. این بنا که حتی با چنین انحرافی توانسته است سال‌ها برجای بماند، نشان توانایی‌های مهندسی و معماری ایرانیان است. شکل ظاهری مطّبق این مناره، با دیگر مناره‌ها مقداری تفاوت دارد و بسیار شبیه مناره جام در شرق شهر هرات است. برج کج پیزا در ایتالیا را همه می‌شناسند و ايتاليايي‌ها با بازسازی، محوطه‌سازی و تبلیغات گسترده، آن را به جهان شناسانده‌اند، اما ما برای میل کرات چه کرده‌ایم؟ ميل كرات در حدود چهل کیلومتری جنوب شهر تایباد در استان خراسان و در نزدیکی مرز افغانستان، كنار گورستان روستایی به نام کرات قرار دارد. اين ميل هم مثل خيلي از مناره‌های ایران در زمان سلجوقی ساخته شده مناره ساوه چند ردیف کتیبه با اشکال گوناگون خط بنایی و آجرکاری‌های هندسی جذاب، از ویژگی‌های این مناره است. مناره ساوه در سال 504 هجری ساخته شده.شهر ساوه به خاطر یک مناره دیگر نیز شهرت دارد و آن مناره‌ای است که بعدها مسجد جامع ساوه در کنار آن ساخته شده است میل خسروگرد چند وقت پيش اگر سراغ اين ميل مي‌رفتيد، حتما لك‌لكي كه بالاي آن لانه‌اي ساخته بود را مي‌ديديد. آجركاري‌هاي اين ميل، خيلي متنوع است و دو رديف كتيبه به خط بنايي هم روي آن به چشم مي‌خورد. اين ميل هزار ساله در ده کیلومتری غرب سبزوار و در نزدیکی روستای خسروگرد قرار دارد. آجرکاری‌های متنوع و دو ردیف کتیبه، از ویژگی‌های آن است مناره گار این مناره از یک نظر با مناره‌هاي ديگر متفاوت است و آن این که دو پلکان جداگانه برای بالا رفتن دارد. اين پله‌ها کاملا از هم مجزا هستند و کسی که بالا می‌رود با کسی که پایین می‌آید، روبه‌رو نمی‌شود؛ یک طرح پلکان حلزونی شکل. مناره گار در اوایل سده ششم هجری ساخته شده و در نزدیکی روستای گار در جنوب شرقی اصفهان قرار دارد؛ در مسیر راهی که از اصفهان به سوی دریاچه بختگان می‌رود میل نگار در حدود بیست کیلومتری شرق شهر بردسیر در جنوب کرمان، روستایی دورافتاده با مردمانی اصیل و مهمان‌نواز به نام نگار قرار دارد که میل نگار نیز در همین روستا ساخته شده است. این مناره دارای یکی از ارزنده‌ترین کتیبه‌ها به خط کوفی پر نقش و نگار بوده است که با کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ ساخته بودند. اما بیشتر این کتیبه‌ها از جای خود خارج شده‌اند و امروزه فقط حفره خالی آن‌ها در بالای مناره بر جای مانده است. ميل نگار در زمان سلجوقیان ساخته شده است میل اژدها میل اژدها در غرب شهر نورآباد ممسنی در استان فارس قرار دارد.این میل کنار یکی از راه‌های مهم باستانی و در دامنه کوهی سنگلاخ و نسبتا سرسبز قرار دارد. میل اژدها یکی از معدود مناره‌هایي است كه از دوران‌ پیش از اسلام باقي مانده و به احتمال زیاد در زمان اشکانیان ساخته شده است. اين اثر اخيرا بازسازي شده است. مناره میدان کتیبه آجرکاری منحصر به فرد این مناره، زمان ساخت آن را سال 453 هجری قمری نشان مي‌دهد. این مناره در حاشیه میدان قدیم شهر ساوه جای دارد و اسم آن نیز از همین میدان گرفته شده. در میدان کهنه ساوه و گذرهای اطراف می‌شود بازمانده‌هایی از مشاغل کهن و سنتی ایران، همچون «جل‌دوزی» را ديد میل فیروزآباد روي اين مناره هشتصد ساله مي‌توانيد یکی از ارزنده‌ترین و زیباترین نمونه‌های هنر کتیبه‌نگاری را به خط بنایی ببينيد. این مناره در کنار روستای فیروزآباد در ده کیلومتری جنوب شهر بردسکن قرار دارد. بردسکن هم در چهل کیلومتری غرب کاشمر در استان خراسان واقع شده است. فیروزآباد یکی از مهم‌ترین نقاط کشت زیره در ایران است و در اواخر بهار، بوته‌های زیره، مناره را احاطه مي‌كنند.