جستجو در تالارهای گفتگو

چکیده: با توجه به قرار گرفتن استان همدان در مرز مناطق مساعد و غیرمساعد برای کشت دیم و تراکم زیاد جمعیت روستایی و روندی که در تخریب و تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی وجود داشته و دارد ضرورت انجام این بررسی را بیشتر مینماید. در این مقاله دو نوع بهره برداری زمین، بهره برداری از زمین به عنوان مرتع و بهره برداری به صورت کشت دیم مورد مقایسه قرار گرفته است، سعی گردیده است که ارزش اقتصادی دیمزارها و مراتع با محاسبات دقیقتر و با آمار و اطلاعات جدید‌تر در این دو نوع بهره برداری مقایسه شود. مقایسه در آمد های حاصل از دو شیوه بهره برداری از زمین حاکی است که در آمد حاصل از بهره‌برداری هر هکتار زمین جهت چرای دام ، بصورت مرتع بیش از در آمد حاصل از هر هکتار دیمزار است.در بین محاسباتی که جهت ارزش اقتصادی مراتع صورت گرفت روش محاسبه چهارم کمترین ارزش را برای هر هکتار مرتع نشان داده است . با این روش که اصول حفظ و میزان بهره‌برداری مجاز جهت جفظ و بهبود مراتع ملاک محاسبه قرار گرفته ارزش اقتصادی هر هکتار مرتع تقریباًَ دو برابر ارزش اقتصادی هر هکتار دیم می‌باشد. مقدمه:‌ در استان همدان ، ‌با توجه به قرار گرفتن این منطقه در مرز مناطق مساعد و غیرمساعد برای کشت دیم و تراکم زیاد جمعیت روستایی و روندی که درتخریب و تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی وجود داشته و دارد، ضرورت انجام این بررسی را بیشتر می‌نماید، روندی که غالباً در تضاد با مصالح محیطی بوده و حتی از مصالح اقتصادی نیز تبعیت ننموده و چه بسا که از انگیزه‌های اجتماعی، ‌فرهنگی، ‌قومی، ‌انگیزه تثبیت مالکیت و امثالهم ریشه گرفته باشد؛ در زمینه ارزش اقتصادی دیمزارها و مخصوصاً‌ ارزش اقتصادی مراتع تاکنون مطالعاتی انجام شده است، سعی گردیده است در محاسباتی از آمار و اطلاعات جدیدتر در به مقایسه اقتصادی این دو نوع بهره‌برداری استفاده کنیم . اهمیت اقتصادی مراتع: مقایسه ارزش اقتصادی مراتع و دیمزارها، بواسطه رقابتی که در زمینه این دونوع کاربری دربسیاری از مناطق ایران و از جمله در استان همدان وجود دارد لازم به نظر می‌رسد و این بررسی با این فرض انجام می‌شود که حفظ مراتع نه تنها از دیدگاه اثرات مثبت زیست محیطی، حفظ خاک و کنترل نفوذآبها دارد، بلکه ازجهت اقتصادی محض نیز در شرایط تکنولوژیکی کنونی بکارگیری این چنین اراضی به شکل مرتعی دارای صرفه اقتصادی بیشتری نسبت به تبدیل آن به دیمزار می‌باشد. ارزش مرتع از نظر تولیدعلوفه:‌محاسبه ارزش علوفه تولیدی و قابل استحصال ازهر هکتار مرتع یکی از روشهای برآورد ارزش اقتصادی آن می‌باشد. علیرغم آسیبهای فراوانی که طی دهه‌های اخیر به مراتع استان همدان واردآمده هنوز علوفه مراتع یکی از منابع اصلی تأمین غذای دام می‌باشد. این روش محاسبه مستلزم اطلاع از وسعت انواع تیپ های مرتعی و مقادیر قابل استحصال در هر تیپ مرتع می‌باشد. درخصوص وسعت و مقادیر تولید علوفه هر یک از تیپ های مرتعی استان اطلاعاتی دردسترس می‌باشد. جهت بدست آوردن قیمت علوفه مرتعی از روش معادل سازی با سایر جیره‌های مورد استفاده برای گوسفند استفاده شده است؛ جیره‌ای که شامل احتیاجات رشد، دوران شیر دهی و زایمان باشد، لذا قیمت علوفه با قیمتهای جاری در تابستان 1377 به شرح اقلام ذیل می‌باشد: کاه: 1000 گرم از قرار هر کیلو 140 ریال سبوس : 300 گرم از قرار هر کیلو 350 ریال یونجه: 500 گرم از قرار هر کیلو 250 ریال جو:200 گرم از قرارهر کیلو 450 ریال قیمت این جیره که دارای یک کیلو گرم [1][1]TDN می‌باشد در این سال حدود 460 ریال برآورد شده‌است. با احتساب ضریب 55/0 برای TDN علوفه مرتعی، قیمت یک کیلوگرم ازآن حدوداً‌250 ریال تعیین می‌شود و به این ترتیب می‌توان به محاسبه ارزش اقتصادی هر تیپ مرتعی، با توجه به مقادیر علوفه تولیدی آن پرداخت. جدول شماره 2: ارزش مراتع با توجه به وسعت و مقادیر تولید علوفه درانواع مراتع استان همدان (1)‌ [TABLE] [TR] [TD=width: 157] [/TD] [TD=width: 84] سطح مرتع (هزارهکتار) [/TD] [TD=width: 96] متوسط تولید سالانه علوفه خشک(کیلوگرم درهکتار)‌ [/TD] [TD=width: 84] کل تولید علوفه در سال (هزار تن) [/TD] [TD=width: 84] ارزش کل تولید علوفه (به میلیارد ریال) [/TD] [TD=width: 79] ارزش تولید علوفه هر هکتار(به ریال) [/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 157] مرتتع نسبتاً خوب تا متوسط [/TD] [TD=width: 84] 3/45 [/TD] [TD=width: 96] 300 [/TD] [TD=width: 84] 6/13 [/TD] [TD=width: 84] 40/3 [/TD] [TD=width: 79] 75000 [/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 157] مراتع نسبتاً‌ متوسط تا ضعیف [/TD] [TD=width: 84] 3/294 [/TD] [TD=width: 96] 2/199 [/TD] [TD=width: 84] 6/58 [/TD] [TD=width: 84] 65/14 [/TD] [TD=width: 79] 49800 [/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 157] مراتع نسبتاً‌ضعیف تا خیلی ضعیف [/TD] [TD=width: 84] 9/565 [/TD] [TD=width: 96] 1/100 [/TD] [TD=width: 84] 6/51 [/TD] [TD=width: 84] 16/14 [/TD] [TD=width: 79] 25025 [/TD] [/TR] [TR] [TD=width: 157] کل مراتع [/TD] [TD=width: 84] 5/905 [/TD] [TD=width: 96] 3/142 [/TD] [TD=width: 84] 8/123 [/TD] [TD=width: 84] 2/32 [/TD] [TD=width: 79] 35575 [/TD] [/TR] [/TABLE] بر اساس روش فوق ارزش اقتصادی علوفه تولیدی در یک سال ازکل مراتع استان همدان 2/32 میلیارد ریال می‌باشد. این در حالیست که علوفه تولیدی عمدتاً‌بدون هیچگونه سرمایه‌گذاری و بصورت موهبتی طبیعی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و در محاسبه ارش واقعی‌تر آن می‌توان ارزش افزوده حاصل از پرورش دام(‌بر روی مرتع) و سایر منافع آن نیز موردنظر قرار داد. ارزش مرتع از نظر تولیدات دامی:‌ در این روش مقادیر تولیدات دامی متکی بر مراتع و آمار جمعیت دامی در این عرصه‌ها ملاک محاسبه ارزش اقتصادی مراتع می‌باشد. برای این منظور می‌توان از مقایسه هزینه‌های دامداری بسته با هزینه‌های موجود در دامداری باز( بر روی مرتع) به مزیت نسبی استفاده از مراتع در این زمینه پی برد و مابه‌التفاوت دو شیوه دامداری باز و بسته را بعنوان ارزش افزوده ناشی از بکار گیری مراتع قلمداد نمود؛ بر این اساس می‌توان تعداد دام مجاز که جهت بهره‌برداری از مراتع تعیین شده‌اند ملاک قرار داد و به محاسبه پرداخت، از دیگر سو می‌توان تعداد واقعی دام متکی به این عرصه‌ها را (‌صرفنظر از مجاز و غیر مجاز ) مبنای این محاسبه قرار داد، ‌علاوه بر اختلاف چشمگیری که بین ارقام تعداد دام مجاز و تعداد واقعی دام وجود دارد، بین ارقامی که از سوی مراجع مختلف به عنوان تعداد دام مجاز اعلام می‌شود تفاوت دیده می‌شود . مهندسین مشاور تهران پژوهش مراتع استان همدان راتنها جوابگوی 238000 واحد دامی در طی یک فصل چرای سه ماهه (2) و اداره کل منابع طبیعی استان رقم 832000 واحددامی (3) می‌دانند. این در حالیست که بر اساس گزارش معاونت امور دام جهاد کشاورزی تعداد دام موجود دراستان 4933000 واحد دامی (4) ( در سال 1375) اعلام شده است. چنانچه مقادیرمجاز موردنظر قرار گیرد و با احتساب750 گرم مصرف روزانه TDN (5) ، بمدت یک دوره چرا ارزش علوفه استحصالی را می توان چنین محاسبه نمود: علوفه برداشتی (تن)= علوفه مصرفی (کیلوگرم در روز)*تعداد روزهای یک دوره چرا * تعداد واحد دامی با استفاده از رقم مجاز اعلام شده از سوی اداره کل منابع طبیعی استان همدان (تن)‌135782=36/1*120*832000 با استفاده از رقم مجازاعلام شده از سوی مهندسین مشاور تهران پژوهش (تن)29131=36/1*90*238000 با این روش و با احتساب قیمت 250 ریال برای هر کیلو علوفه مرتعی و وسعت مراتع که توسط هر یک از دو مرجع فوق بعنوان وسعت مراتع استان ذکر شده ارزش مراتع را چنین محاسبه نمود: با استفاده از آمار مربوط به اداره کل منابع طبیعی استان همدان (ریال) 37488=250000*905500÷ 135782 با استفاده از آمار مربوط به مهندسین مشاورتهران پژوهش (ریال) 17258=250000*422000 ÷29131 در صورتیکه تعداد دامی که عملاً‌ از مراتع استفاده می‌کند ملاک عمل قرار گیرد، (نه صرفاً ارقامی که بعنوان چرای مجاز در نظرگرفته می‌شود) آمار و ارقام حکایت از چرای دام تا چند برابر ظرفیت‌های اعلام شده دارد. برای محاسبه مذکور نیازمند تعداد دام بر روی مرتع ومیزان اتکای دامهای مذکور بر این منبع می‌باشیم، در این زمینه آمارهای موجود که عموماً‌ از سوی معاونت امور دام جهاد کشاورزی ارائه شده، به تفکیک نوع دامها می‌توان دست یافت لیکن رقمی از میزان اتکا بر مرتع ارائه نشده است. آمار دام استان همدان در سال 1375 معادل 5022746 واحد دامی اعلام شده که شامل گاو، گوسفند و بز می باشد. با توجه به اتکای ناچیز گاو و گوساله به مراتع و بر عکس اتکای اصلی گوسفند و بز بر مراتع، ‌تعداد واحد دامی گوسفند و بز در استان (2277042 واحد دامی) به اضافه جمعیت دام عشایری که طبیعتاً اتکای عمده‌ای بر مراتع دارند( 650000 واحد دامی) مجموعاً‌2927042 واحد دامی،‌ در استان بیشترین ارتباط را با مراتع می‌یابد. اگر چه تعدادی گوسفند در استان بصورت واحد های بره پرواری و یا گوسفند داشتی فعالیت می‌نمایند،‌که به شیوة‌ دامداری بسته اداره می‌شوند، اما این تعداد در مقایسه با کل واحد دامی استان ناچیز بوده و شیوة‌غالب، شیوه دامداری باز می‌باشد. برآورد می‌شود که حداقل 60% آمار دامی مذکور مستقیماً‌ متکی به مرتع می‌باشند و در خصوص فصل چرا نیز، اگر چه در بسیاری از مناطق استان تعلیف دام در عرصه‌ها بمدت 7 تا 8 ماه صورت میگیرد ،‌با توجه به وسعت گسترده مزارع آبی و دیم و آیش ها که در همین دوره 7 تا 8 ماهه چرای آزاد دام مورد بهره برداری می باشند رقم 5 ماه ملاک قرار می‌گیرد. لذا کل TDN برداشت شده از مراتع استان برابراست با :‌ کیلوگرم 164646112=75/0(کیلوگرم TDN) *150(روز) *1463521 (‌واحددامی) [TABLE=width: 100%] [TR] [TD] 100 55 [/TD] [/TR] [/TABLE] با توجه به ضریب 55/0 TDN برای علوفه مرتعی و قیمت 250 ریال برای هر کیلو علوفه و در نظر گرفتن وسعت کل مراتع استان (905500 هکتار)‌، می‌توان چنین محاسبه نمود: (ریال) 82649=905500(هکتار) ÷250 (ریال) *164646112 (کیلوگرم)‌ به این ترتیب ارزش هر هکتار از مراتع استان صرفاً از جهت علوفه‌ای که بصورت بالفعل ( صرفنظر از مجاز یا غیر مجاز) ازآن برداشت می‌شود 82649 ریال تعیین می‌گردد. با توجه به مشکلات و اختلافاتی که درارقام و اعداد وسعت مراتع،‌درجه بندی و میزان علوفه قابل استحصال آنها و بالتبع اختلافاتی که در تعداد دام مجاز اعلام شده از سوی مراجع مختلف وجود دارد که مشکلاتی را در مسیر محاسبه ارزش اقتصادی بهره برداری علوفه ازمراتع ایجاد می‌کند،‌ به شیوه دیگری نیز سعی در محاسبه مذکور گردید.