جستجو در تالارهای گفتگو

لعاب قشرنازک شیشه ای یا شیشه مانندی است که (درفرایندلعابکاری) برسطوح بعضی اجسام سرامیکی پوشش داده می شود.ماده تشکیل دهنده لعاب راکه پودربسیارنرمی است بوسیله ای روی جسم موردنظر لعاب کاری می کنند وسپس می پزند. لعاب،تمام سطح جسم سرامیکی راکاملا به صورت یک پوشش نازک می پوشاند.لعاب همیشه دردمای کمتری نسبت به بدنه های سرامیکی،به حالت خمیری ومذاب درمی آید،یعنی نقطه خمیری پایین تری دارد. لعابکاری جسم سرامیکی موجب تراکم،سختی،صیقلی ورنگی بودن آن می شودوآن رادرمقابل بعضی ازعوامل شیمیایی مستحکم وپایدارمی سازد. لعاب،اجسام سرامیکی متخلخل راکاملا متراکم وازنفوذ مایعات وگازها به داخل بافت آنها جلوگیری می کندودرنتیجه ازتاثیر خوردگی وعوامل نامساعد دیگر برآنها می کاهد. لعابهای سرامیکی درواقع یکی ازانواع شیشه ها هستندبدین جهت برای آشنایی با آنها لازم است اول به بررسی خود شیشه بپردازیم. بیشتر موادی که قشر جامدزمین راتشکیل می دهند متبلور هستند وشکل بلورهای انها نیز متفاوت است.علت تفاوت آنها به نحوه قرارگرفتن مولکولهای آنها بستگی پیدامی کند.وقتی ماده متبلوری راحرارت می دهیم مولکولها ارتباط ثابت خودرا ازدست می دهند وحالتی بخودمی گیرند که ذوب نامیده می شود. موادی که به حالت مذاب هستند دیگر بلوری درآنها مشاهده نمی شودولی پس از سردشدن این بلورها مجددا به وجودمی آیند.موادی مانندکوارتزفاقدخاصیت اخیرهستند یعنی پس ازسردشدن دیگر نظم مولکول های آنها به حال اول برنمی گرددوبه همان حالت بدون بلور باقی می ماندیعنی حالت شیشه به خود می گیرد.کوارتز در۱۷۱۰درجه سانتی گراد ذوب می شود وبه شیشه تبدیل می گردد.شیشه ای که بدین طریق بدست می آید بسیارمقاوم وسخت می باشد.اگر ظروف شیشه ای معمولی رابدین طریق بسازند به علت دیرگدازبودن کوارتزبسیار گران تمام می شودوبدین جهت ماده ای به کوارتزاضافه می کنند تانقطه ذوب آنرا پایین بیاورد.چنین موادی می توانند سود ویا مرمر باشند.سود ومرر وکوارتز به وفور درطبعت یافت می شوند وازآنها می توان باقیمت ارزان شیشه ساخت. لعاب نیزهمان کوارتزاست که ماده ای به آن اضافه می کنند تانقطه ذوب آن خیلی پایین بیایدومثلابه ۱۰۰۰درجه برسد.موادی که نقطه ذوب کوارتز راپایین می آورند اصطلاحا فلاکس نامیده می شوند.اکسیدیرب،کربنات دوسود،کربنات دوپتاس،کربنات لیتیم وبوراکس می توانند چنین خاصیتی راداشته باشند.البته مخلوطی ازکوارتز وفلاکس پس ازذوب شدن بسیارسیال است وغلظت نداردوازجداره ظرف سرازیروجاری می شود.برای رفع این نقص ماده ای به آن دو اضافه می کنند که بتواند درموقع ذوب شدن به لعاب غلظت بدهد،چنین ماده ای می توانداکسیدآلومینیوم باشد.اکسیدآلومینیوم راآلومینا می نامند. لعابی که بدین طریق تهیه می شود بیرنگ است وبرای رنگین نمودن آن باید ازیک اکسید رنگ کننده کمک بگیریم. تعریف لعاب: لعاب درنتیجه ذوب کردن مخلوطی ازسیلیکات ها دردمای مختلف به وجودمی آید. اتمهای بعضی ازاین موادمذاب که گرانروی آنها نسبتا زیادبوده،یعنی اصطکاک داخلی آنهاشدیداست،درحین انجمادنمی تواند مجددا نظم کامل بگیرند،بطوریکه امکان تشکیل جوانه بلور نمی یابند ودراین صورت همان حالت شیشه ای (بی شکل) خودراحفظ می کنند.تفاوت بین بلورها وشیشه ها،درچگونگی تشکیل شبکه فضایی آنهاست.یونهای موادبلوری،تشکیل شبکه فضایی منظم بلوری می دهد،درصورتیکه درشیشه (لعاب) این یونها نظم کافی حاصل نمی کندودرنتیجه شبکه ای نامنظم تشکیل می دهد. اکسیدها: موادی که درساختن لعاب بکارمی روندپس ازدیدن حرارت تبدیل به اکسیدمی شوند.اکسیدیعنی ترکیب یک فلز با اکسیژن. مثلا وقتی آهن زنگ می زنددرواقع آهن بااکسیژن ترکیب شده است.درلعابسازی آشنایی بااکسیدها بسیارلازم است بدین جهت مابه شرح آنهایی که درلعابسازی دخالت دارندمی پردازیم: سیلیسSIO2: سیلیس یا کوارتزیکی ازاکسیدهای اصلی موجود درلعاب است.مقدارسیلیس درلعاب به درجه حرارت لعاب بستگی پیدامیکند یعنی در درجات پایین مقدارسیلیس کم و دردرجات بالا مقدار آن بیشتر می شود.۶۰% قشرجامد زمین راسیلیس تشکیل می دهد. سیلیس ماده ای سخت و بادوام است وکمتر تحت تاثیر تغییرات شیمیایی قرارمی گیرد وهمین خاصیت آن را برای لعاب سازی مناسب نموده است.لعاب های درجات بالا که سیلیس بیشتری دارند نسبت به لعاب هایی که سیلیس کمتری دارند مقاوم ترندوجود مقدارزیاد سیلیس درترکیبات لعابی هیچ عیبی نداردوفقط نقطه ذوب لعاب رابالا می برد. آلومیناAL2O3: اگرچه مقدار این اکسید درلعاب بسیارناچیز است ولی وجود ان اهمیت بسزایی دارد زیرا هم به لعاب غلظت می بخشد وهم ازمتبلورشدن ان جلوگیری می کند. آلومینا ماده دیرگذاری است که در۲۰۴۰درجه سانتی گرادذوب می شودبههمین جهت مقدارزیادآن درلعاب ازذوب شدن آن جلوگیری می کند.هرلعابی که آلومینانداشته باشددرموقع سردشدن کدرمی شود.آلومینا همچنین دوام وسختی لعاب رازیادمی کند. اکسیدسدیمNA2O: اکسیدسدیم فلاکسی قوی بشمارمی رودودرلعاب های دیرگداز وزودگدازسهم مهمی دارد.لعاب هایی که اکسیدسدیم دارندمی توانندتحت تاثیراکسیدهای رنگ کننده رنگ های جالبی رابه وجود بیاورند.مثلا رنگ فیروزه ای از اضافه نمودن اکسیدمس به لعاب سدیم داربوجودمی آید.ضریب انبساط سدیم زیاداست وباعث می شودکه لعاب ترک بخورد.عیب دیگر لعاب سدیم دراین است که نرم وقابل خراشیدن بوده ودراسیدحل شده ودرمجاورت هوانیز تجزیه می شود.بسیاری ازشاهکارهای سفالی ایران بعلت عوامل اخیرازبین رفته اند.منابع سدیم اغلب درآن محلولندوتنها فلدسپات هایی که سوددارنددرآب غیرمحلول می باشند. اکسید پتاسیمK2O: وجوداکسیدپتاسیم درلعاب هماننداکسیدسدیم بوده ولی ضریب انبساط آن کمترازضریب انبساط سدیم است.اکسیدمنگنز درلعاب پتاسیم داربنفش متمایل به آبی ودرلعاب سدیم داربنفش متمایل به قرمز به وجودمی آورد. اکسیدسربPbO: اکسید سرب یکی ازفلاکس های قوی بشمار می رود ودربیشتر نقاط دنیا ازآن استفاده می شود.نقطه ذوب این اکسیدپائین است ودرحدود۸۸۶ درجه سانتیگراد می باشد. اکسیدهای رنگ کننده درلعابهایی که اکسیدسرب دارندرنگ های شفاف ومتنوعی رابوجودمی آورند.ضریب انبساط سرب کم است وبابیشترسفال ها سازگار می باشد. ولی اکسیدسرب صرف نظرازمزایای فوق عیوبی نیزدارد.مثلاباید درمحیط اکسیداسیون حرارت ببیند(کوره ای که درداخل آن جریان هواوجودداردمانند کوره های سنتی) واگر با دود یا شعله تماس حاصل کندسیاه می شود(محیط ریداکسیون یا احیاء). لعاب های سربی همچنین دردرجه حرارت های بالاتراز۱۲۰۰درجه فرارمیشوندوبه همین جهت در درجات بالا آنرابکارنمی برندوبه جای آن ازمواددیگری استفاده می کنند. یکی ازعیوب دیگر ان سمی بودن آن است زیرا سرب به معده وروده ها واردشده وجذب خون می شود.اگردست بریدگی داشته باشد ازآنجا واردبدن می شود.معالجه سمیت های ناشی ازسرب کاری مشکل است .درقرن گذشته درانگلستان راجه به این موضوع قوانینی وضع شدومسئله استعمال اکسیدهای سرب درلعابسازی طرف توجه قرارگرفت. سمیت ازسرب یک مسئله جدی است وآنرانباید دست کم گرفت. ازریختن کوچکترین ذره آن به داخل غذا یا آلوده شدن سیگار به آن بایدجلوگیری کرد. ازپاشیدن آن به وسیله پمپ برروی ظرف نیز باید خوداری کرد.سرب بتدریج دربدن جمع می شودوعوارض خطرناکی رابوجودمی آورد.ولی لعاب سربی اگر فریت شود کاربا آن ندارد. ظروفی که بالعاب سربی لعاب داده شده اندتحت تاثیراسیدهای ضعیفی که درگوجه فرنگی،سرکه وآب میوه جات وجوداردمقداری از سرب آن به صورت محلول درمی آیدالبته مقدارآن ناچیز است ولی اگرروزانه بطورمرتب ازآنها استفاده شود مقدارسرب دربدن افزایش می یابدومسمومیت ایجاد می کندوبرای اینکه سمیت لعاب رابه حداقل برسانیم باید نسبت مولکولی سیلیس به سرب راسه به یک بگیریم وهمچنین درلعاب سربی باید اکسیدهای گروه RO وR2O وجودداشته وآلومینانیزتا حدممکن درآن زیادباشدوحرارت رانیزبایدبه بالاتراز۱۰۵۰رساند.لعاب های سربی اگردرکوره های برقی پخته شده باشندبیشترازلعاب هایی که درکوره های نفتی پخته شده انددراسیدها محلولند.هرقدرضخامت لعاب بیشترباشد خاصیت محلول بودن آن بیشتر می شود.وجوداکسیدمس درلعاب این خاصیت را افزایش می دهدوازآنها نبایدبرای ظروف غذاخوری استفاده کرد.درآمریکا نیزراجع به لعاب های سربی قوانینی وضع شده است. ۱-ترکیبات سربی نظیرسرب سفید،سرنج وسرب زرد(لیتاژ) سمی هستندوبایدبااحتیاط با آنها روبروشد. ۲-بجای استفاده ازاکسیدسرب درلعاب باید ازسیلیکات سرب که سمیت ندارداستفاده کرد. ۳-خوردن وآشامیدن درظروف لعابی سربی که نقطه ذوب آن پائین است خطرناک است. ۴-لعاب های سربی که آلومینا وسیلیس بحد کافی دارندوهمچنین حاوی اکسیدهای مختلف می باشندخالی ازخطرند. اکسید کلسیمCaO: بیشترلعاب ها اکسید کلسیم دارند.نقطه ذوب اکسیدکلسیم ۲۵۷۲درجه می باشدودرلعاب های درجه حرارت های بالا خاصیت فلاکسی دارد.وجود کلسیم درلعاب باعث ازدیاد دوام آن می شود.اکسیدکلسیم روی رنگ ها تاثیرمهمی ندارد.کلسیم اگردرلعاب سربی به کار رود استحکام آنرا زیادمیکند ولی ازیادمقداردرصدآن درلعاب باعث ماتی وزیری می شود. اکسیدباریمBaO: عمل اکسید باریم وکلسیم درلعاب شبیه به هم اند.باریم دردرجه حرارت های بالا خاصیت فلاکسی داردولی چندان فعال نیست.اگراکسیدباریم درلعاب مصرف شودباعث ماتی وصافی سطح آن می شود.درلعاب هایی که مقداربرن زیادباشدوجوداکسیدباریم ایجادماتی نمی کند.وجوداکسیدباریم درلعاب ها بادرجه حرارت بالا وشرایط ریداکسیدن(دودزدگی) ایجادرنگ فولادی یابرگ بیدی می کند. اکسیدمنیزیمMgO: این اکسیدبعنوان فلاکس درلعاب های دیرگذارمورداستفاده قرار می گیرد.