جستجو در تالارهای گفتگو

سِر کارل رایموند پوپر یا پاپر، 28 ژوییه 1902 در یک خانوادهٔ از طبقه متوسط و دارای مذهب یهودی که به مسیحیت پروتستان گرویده بود، زاده شد پوپر (Karl raimund popper) تربیت شده مکتب لوتری بود و از دانشگاه وین فارغ التحصیل شد. پدر او که از دانشگاه وین دکتری حقوق گرفته و در آنجا تدریس می‌کرد، دوستدار کتاب بود وتا ۱۴۰۰۰ کتاب در کتابخانه شخصی‌اش نگهداری می‌کرد. پوپر هم وارث این کتابخانه و هم ویژگی‌های شخصیتی پدرش شد. او در سال ۱۹۱۹ جذب مارکسیسم شد و در نتیجه به انجمن دانشجویان مدرسه سوسیالیست پیوست. او همچنین به عضویت حزب سوسیال دموکراسی اتریش پیوست که در آن زمان به طور کامل ایدئولوژی مارکسیستی را پذیرفته بود. پوپر به زودی بر اثر تأمل و اندیشه درباره موانع و اشکالات فلسفی تحمیل شده از ایده و تز «ماتریالیسم تاریخی» مارکس، تفکر مارکسیستی را رها کرده و به طرفدار سرسخت لیبرالیسم اجتماعی تبدیل شد. این فیلسوف علم اتریشی - انگلیسی بعدها کرسی استادی مدرسه اموراقتصادی لندن را به دست آورد. او یکی از فیلسوفان علم سده بیستم به حساب می‌آمد و آثار زیادی در فلسفه سیاسی و اجتماعی از خود باقی گذاشت. پوپر به دلیل کوشش‌هایش در رد روش علمی طرفداران کلاسیک مشاهده/ استنباط (اثبات گرایان) از طریق پیشبرد روش ابطال پذیری تجربی، مخالفتش با دانش برآمده از قیاس و استدلال کلاسیک (ارسطویی-افلاطونی) و دفاع از خردگرایی انتقادی، بنیادگذاری نخستین فلسفه انتقادی غیر توجیه گرانه در تاریخ فلسفه و دفاعش از لیبرال دموکراسی واصول انتقادگرایی اجتماعی که به نظر او امکان ظهور جامعه باز را فراهم کردند، شهرت دارد. پوپر و آثارش در ایران پوپر از جمله اندیشمندانی است که آراء و دیدگاه‌هایش با نقد و تحسین‌های فراوانی از سوی موافقان و مخالفانش در ایران روبرو شد و به همین دلیل عمده آثارش در چهار دهه اخیر به فارسی برگردان و حتی برخی از کتاب‌هایش از سوی چند مترجم برگردان فارسی شده‌اند. نخستین اثر مستقلی که از پوپر در ایران منتشر شد، کتاب فقر تاریخیگری بود که زنده‌یاد احمد آرام آن را ترجمه کرد و در سال ۱۳۵۰ به‌چاپ رساند. در آن زمان شاید تنها شماری بسیار اندک از روشنفکران ایرانی نام این فیلسوف اتریشی را شنیده بودند و چه بسا کمتر کسی با آثار او آشنایی داشت. تا جایی که احمد آرام در معرفی کارل رایموند پوپر، فقط ترجمة چند سطر از دانشنامة آلمانی بروکهاوس را در آغاز کتاب فقر تاریخیگری به دست می‌دهد، ولی در همانجا متذکر می‌شود که بعضی از آثار پوپر به عربی، هلندی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی، ژاپنی، رومانیایی، اسپانیولی و ترکی ترجمه شده است. بر این اساس می‌توان گفت که فارسی‌زبانان بسیار دیرتر از دیگران با آثار و اندیشه‌های فلسفی پوپر آشنا شدند. ناگفته نماند که در زمان انتشار اولین کتاب پوپر در ایران، یعنی سال ۱۳۵۰ خورشیدی، گسترش ایدئولوژی کمونیستی و اندیشه‌های کارل مارکس در میان برخی از روشنفکران ایرانی - در داخل و خارج کشور - به نقطة اوج خود رسیده بود. با این همه، اندک زمانی پس از انتشار ترجمة کتاب فقر تاریخیگری، کتابی کم‌برگ، اما مهم در ایران ترجمه و منتشر شد که توجه بسیاری را به مباحث مطرح شده در آن جلب کرد: انقلاب یا اصلاح عنوان کتابی است دربرگیرندة گفت‌وگوهایی جداگانه‌ با هربرت مارکوزه و کارل پوپر. این کتاب در کشورهای غربی همزمان با گسترش جنبش‌های دانشجویی در اروپا و آمریکای شمالی و نیز جنبش‌های انقلابی در آمریکای لاتین منتشر شد و در کانون مباحث محافل روشنفکری قرار گرفت. احتمالاً تصمیم به ترجمة آن به‌فارسی نیز بی‌تأثیر از این مباحث نبود؛ چرا که زنده‌یاد هوشنگ وزیری، مترجم این کتاب، در آن زمان در زمرة روشنفکران جامعة سوسیالیست‌های ایران بود. یک دو سال پس از انقلاب سلامی در ایران و شاید با تازه شدن بحث‌های انقلاب یا اصلاح، و نیز با احساس نیاز به آشنایی بیشتر با اندیشه‌های پوپر و فلسفة عقل‌گرایی انتقادی او بود که کتابی دربارة پوپر و افکار و آثار او در ایران ترجمه و منتشر شد: پوپر، نوشتة بریان مگی که ترجمه فارسی آن را زنده‌یاد منوچهر بزرگمهر به‌انجام رسانده بود. کتاب مگی یکی از کوتاه‌ترین و در عین حال یکی از بهترین آثاری است که برای آشنایی با پوپر و آثار او منتشر شده است. حدسها و ابطالها عنوان فارسی کتاب دیگری از پوپر است که احمد آرام ترجمة آن را به انجام رساند و در سال 1363 به‌چاپ رسید. این کتاب مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و مقاله‌های مهم پوپر است که ترجمة فارسی آنها، متأسفانه، چندان رسا و روان نیست و در شمار ترجمه‌های خوب زنده‌یاد احمد آرام محسوب نمی‌شود. با ترجمة کتاب جامعة باز و دشمنان آن به‌فارسی و انتشار آن در سال ۱۳۶۴ خورشیدی، در واقع برای نخستین‌بار مشهورترین، و نه الزاماً اساسی‌ترین، اثر پوپر در ایران و در میان طیفی گسترده از روشنفکران مطرح شد و از آن می‌توان به‌عنوان رویداد فرهنگی مهمی در ایران نام برد؛ به‌ویژه که دکتر عزت‌الله فولادوند، مترجم سرشناس، این اثر پوپر را ترجمه کرد. از این کتاب ترجمه‌ای هم به قلم دکتر امیر جلا‌الدین اعلم به بازار نشر عرضه شده است. به‌فاصله‌ای کمتر از چهار سال سه کتاب مهم و اساسی دیگر از پوپر را مرحوم احمد آرام به‌فارسی ترجمه کرد. منطق اکتشاف علمی، واقعیگری و هدف علم که در اصل دربرگیرندة یادداشت‌های پوپر بر کتاب منطق اکتشاف علمی است و سرانجام کتاب شناخت عینی. کتاب منطق اکتشاف علمی، اثر بنیادی کارل پوپر را افزون بر احمد آرام، سید حسین کمالی نیز ترجمه کرد که با مقدمه‌ای کوتاه از پوپر منتشر شد. این نخستین‌بار بود که پوپر مقدمه‌ای، هر چند کوتاه، بر ترجمة فارسی یکی از آثارش می‌نوشت. او در این مقدمه که با عنوان "مقدمه برای خوانندة ایرانی منطق اکتشاف علمی" در آغاز کتاب آمده است، به نکته‌ای جالب در معرفی کتاب خود اشاره می‌کند و از جمله می‌نویسد: این کتاب کوششی است در جهت تبیین راه درس گرفتن از تجربه. در عین حال به این نکته تأکید می‌ورزد که راه درس گرفتن از تجربه، انجام مشاهداتِ مکرّر نیست: "سهم تکرار مشاهدات در قیاس با سهم اندیشه هیچ است. همه چیز در گرو اندیشه‌ورزی فعال ما در باب جهان است. ما مدام می‌کوشیم تا تجارب خویش را تفسیر عقلی کنیم. می‌کوشیم تا آنها را بفهمیم. به عبارت دیگر، بیشترِ آنچه می‌آموزیم با کمک مغز است. چشم و گوش نیز اهمیت دارند، ولی اهمیتشان بیشتر در حذف اندیشه‌های غلطی است که مغز یا عقل پیش می‌نهند... موجودات زنده، همگی همیشه فعال‌اند؛ تلاش می‌کنند تا اتفاقات آیندة پیرامونشان را گمان بزنند، و مشکلاتی را که گمان‌های نادرستشان پیش می‌آورد حل کنند. به اعتقاد من این شیوة نگرش به زندگی و تکامل حیات، امید‌بخش و شوق‌انگیز است، و بدین شیوه می‌توان آینده را به چشم افرادی کوشا و متعهد نگریست که سعی دارند مشکلات را به‌طریقی حل کنند تا آیندة همة ابناء بشر بهتر باشد". پوپر کتابی نیز در سال ۱۹۷۶ میلادی منتشر کرد با عنوان جستجوی ناتمام: زندگینامة فکری . نسخة آلمانی کتاب، سه سال بعد و با عنوانِ نقطة عزیمت: تحول فکری من منتشر شد . این کتاب به زندگینامه‌ای خودنوشت می‌ماند که پوپر در آن بیش و پیش از همه به تحولات و حیات فکری خود پرداخته است تا به زندگی شخصی‌اش. از این کتاب نیز دو ترجمه به‌فارسی در دست است . یکی از آثار مهم پوپر که با همکاری جان اکلز، یکی از سرشناس‌ترین متخصصان مغز و فیزیولوژی اعصاب و برنده نوبل پزشکی سال ۱۹۶۳ میلادی، منتشر شد، کتاب "من" و مغز او است. این دو اندیشمند اروپایی در این کتاب با بهره‌گیری از یافته‌های فیزیک کوانتوم، کوشش شده است تا از وجود ارادة آزاد در انسان‌ها دفاع شود. پوپر در این کتاب در کنار شرح نظریه "جهان یک"، "جهان دو" و "جهان سه" خود، به مسئلة بدن - ذهن نیز پرداخته است. نه این کتاب تاکنون به‌فارسی ترجمه شده است و نه آخرین کتاب پوپر با عنوان جهان پارمنیدس که پس از مرگ او به کوشش یکی از شاگردانش منتشر شد. پوپر در این کتاب، پارمنیدس، فیلسوف و شاعر پیش – سقراطی یونانی را بر خلاف نظر مارتین هایدگر، فیلسوفی هستی‌شناس نمی‌داند. پوپر در جستارهای کتاب جهان پارمنیدس در جستجوی منشا نظریه عقل‌گرایی انتقادی خود است. او که کتاب دربارة طبیعت پارمنیدس را از زبان اصلی ترجمه کرد، معتقد است که در نظرات شعرگونه پارمنیدس می‌توان آغازه‌های نظریه عقل‌گرایی انتقادی را یافت. ناکجا‌آباد و خشونت هم از جمله آخرین کتاب‌هایی است که در سال 1388 از پوپر ترجمه شده است. این کتاب که خسرو ناقد آن را برگردان فارسی کرده است، جمع بستی از دیدگاه‌های پوپر است که به همراه چند گفت وگو و مقاله مهم ترجمه نشده آن به بازار کتاب عرضه شده است. البته کتاب‌های دیگری نیز او به‌فارسی ترجمه شده که اغلب مجموعه‌ای از مقاله‌های پوپر است که که او و یا شاگردانش از میان مقالاتی که پیشتر در آثار اصلی او منتشر شده بودند، برگزیده و به‌صورت کتابی منتشر کرده‌اند؛ کتاب‌هایی چون در جستجوی دنیایی بهتر، زندگی سراسر حل مسئله است و همة انسان‌ها فیلسوف‌اند از جمله آنهاست.