جستجو در تالارهای گفتگو

عنوان : عقل سرخ نویسنده : محمد درگاه‌زاده كلمات كليدي : عقل سرخ، پیر روحانی، كوه قاف، درخت طوبی، گوهر شب‌افروز، ناكجاآباد، عقل نظری، عقل عملی عقل سرخ نام یك داستان فلسفی به نوشته شیخ اشراق می­باشد كه در آن مطالب فلسفی و عرفانی با قلم داستانی و رمزگونه بیان شده است. سهروردی به تبع از ابن­ سینا دست به نوشتن این گونه از داستان­های تمثیلی زده است در واقع رساله­ های عرفانی سهروردی ادامه­ دهنده و كامل­ كننده حكایت­های فلسفی - عرفانی ابن­ سینا می­باشد. این داستان­ها، بیانگر شرح مراحلی هستند كه نفس، پس از رها شدن از قید و بندها و عروج تدریجی و خروجش از زندان عالم جسمانی می­ پیماید.ماجرای اصلی این داستان­ها، دیدار قهرمان داستان با پیری روحانی و گفتگوی حاصل از این دیدار می­باشد كه در طی این گفتگو مطالب فلسفی و عرفانی با زبان رمز به مخاطب فهمانده می­شود. خلاصه­ای از داستان عقل سرخ: عقل سرخ حكایت یكی از سفرهای معنوی سهروردی می­باشد كه از زبان پرندگان بیان شده است. سهروردی در این داستان نفس خود را به «بازی» تشبیه كرده است كه در دام صیادان گرفتار شده است و پر و بال و چشمان او بسته است و او پیوسته در آرزوی پرواز و پركشیدن به آسمان­هاست تا این­كه یك روز نگهبانان را از خود غافل می­یابد و لنگان ­لنگان با پر و بال بسته رو به سوی صحرا می­نهد. در آن­جا شخصی را می­­بیند كه رنگِ ریش و رخسار او سرخ بود، «باز» می­پندارد كه آن شخص جوان است. خود آن شخص می­گوید: «من اولین فرزند آفرینش هستم و ریش و موی من سپید است؛ ولی آن كسی كه تو را در دام، اسیر گردانید، مرا در چاه سیاه انداخته است و این رنگ سرخ من، از آن است؛ زیرا هر سپیدی كه نور به او برسد، چون با سیاه آمیخته شود، سرخ می­نماید. سپس آن پیر، «باز» را از مقام خود با خبر می­كند كه آشیان اصلی «باز» در آن­جاست و بعد از آن پیر، عجائبی را كه در جهان دیده است بر می­شمارد. آن عجایب عبارتند از: 1- كوهِ قاف كه همان جایگاه پیر و آشیان اصلی باز است. 2- گوهر شب­ افروز 3- درخت طوبا 4- دوازده كارگاه 5- زرهِ داوودی 6- تیغ بَلارَك 7- چشمه زندگانی. تأویل رمزهای این داستان: كوه قاف رمز عالم بالاست. گوهر شب­افروز رمز ماه است و درخت طوبی رمز خورشید، دوازده كارگاه رمز دوازده بُرج فلكی­اند. زره داوودی رمز تن انسان است، تیغ بلارك رمز مرگ است و چشمۀ زندگانی رمز عالم زندگی جاودان مزرعه رمز كرۀ زمین و ناكجاآباد، صحرا كنایه از عالم مثال و چاه سیاه رمز عالم خاكی و مادی می­باشد. «باز» همان نفس یا روح انسانی است و دو چشم «باز»، اشاره به عقل نظری و عقل عملی دارد. مقصود از نگهبانان حواس ظاهری و حواس باطنی انسان می­باشد. هدف سهروردی از طرح این داستان: سهروردی خود این داستان­ها را تصویرگر تعالیم فلسفۀ اشراقی می­داند و شاگردان را تشویق به مطالعه آنها می­كند تا در درون خود به آن تجربه­ ها برسند. باورهائی كه مضامین این داستان را تشكیل می­دهند؛ عبارتند از: الف) اعتقاد به دو بعدی بودن انسان و هبوط روح از عالم روحانی به جهان جسمانی ب) اشتیاق روح به پیوستن به اصل خود در عالم بالا و حبس او در زندان تن و غربت او در این جهان ج) شواغل حسّی و تعلّقات جسمانی د) ریاضت كشیدن و حكمت ورزیدن برای رفع این موانع و رسیدن به مرگ ه) ادراك بی ­واسطه لذت­های روحانی و معارف قدسی پس از رهائی از حواس ظاهری و گشوده شدن چشم باطن و) سیر در مراتب وجودی و مقامات عرفانی به مدد راهنمائی فرشته یا پیر. منابع: 1- شایگان، داریوش و هانری كربن؛ آفاق تفكر معنوی در اسلام، ترجمه باقر پرهام، تهران، انتشارات فروزان، 1373، چ 2، ص 271 2- سهروردی، یحیی­بن حبش، مجموعه مصنفات، تصحیح حسین نصر، تهران، پژوهش­گاه علوم انسانی، 1380، چ 3، ج 3، ص 226 3- پورنامداریان، تقی؛ رمز و داستان­های رمزی در ادب فارسی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1375، ص 335 4- اسدپور، رضا، آوازِ راز، تهران، مؤسسۀ فرهنگی اهل قلم، 1381، چ 1، ص 25 5-سهروردی، یحیی ابن حبش، مجموعه مصنفات، تصحیح هانری­كربن، تهران، پژوهش­گاه علوم انسانی، 1380، چ 3، ج 1، ص 505 منبع اینترنتی