جستجو در تالارهای گفتگو

مردم دوست دارند لحظه های شاد و مهم زندگی خود را در قالب عکس ثبت کنند... اگر کسی به عکس های خانوادگی ما نگاه کند فکر می کند ما موجودات همیشه خوشی هستیم؛ فارغ و دور از هر گونه اندوه و حادثه. مردم عادت دارند لحظه های شاد زندگی خود را ثبت کنند. هیچ کس از چیزی که می خواهد از آن فرار کند عکس نمی گیرد. چیزی را که بخواهد فراموش کند. برای اغلب آدم ها عکاسی یکی از اشکال هنری نیست، بلکه یک موضوع عادی و طبیعی درزندگی است؛ کاری که انجام می شود فقط به خاطر این که عادی است. همین و همین. آنقدر عادی و بی اهمیت که برای گرفتن یک عکس ممکن است چند لحظه یا ثانیه هم زیاد به نظر برسد. اینها ترجمه جملاتی است که در ابتدای فیلم «عکس فوری در یک ساعت» یا One Hour Photo توسط راوی نقل می شود. بررسی «عکاسی خانوادگی» یا «عکاسی غیر حرفه ای» موضوع جالبی است. متاسفانه تئوریسین های زیبایی شناسی هنر و به خصوص عکاسی کمتر به این نوع عکاسی و خصوصیات بارز آن توجه کرده اند. ● عکاسی «غیر حرفه ای» چیست؟ بسته به زاویه دید و نوع بررسی می توان تعریف های مختلفی برای انواع عکاسی به دست آورد. یکی از متداول ترین دسته بندی های عکاسی، آن را به سه دسته عکاسی «حرفه ای»، «آماتوری پیشرفته یا نیمه حرفه ای» و «آماتوری یا غیرحرفه ای یا خانوادگی» تقسیم می کند. در بسیاری موارد اصطلاح عکاسی آماتوری به جای همان عکاسی آماتوری پیشرفته یا نیمه حرفه ای به کار می رود که غلط مصطلحی است و به همین علت هم در این نوشته نیز از اصطلاح «عکاسی غیر حرفه ای» استفاده شده است. ● عکاسی غیر حرفه ای هنری فراگیر است چند نفر را می شناسید که عادت به نوشتن خاطرات خود داشته باشند؟ چند نفر از آشنایان یا دوستان شما در طول زندگی خود مجموعه ای از آثار مجسمه ای دست ساز خلق کرده اند؟ چند نفر را می شناسید که دستی در موسیقی داشته باشند و در حد نواختن یک ساز با موسیقی آشنا باشند یا در دوران فراغت خود «آهنگسازی» کنند؟ متاسفانه نمی شود آمار دقیقی از ضریب نفوذ «خلق آثار هنری» مختلف در میان مردم پیدا کرد اما از نظرگاه تولید هنری، عکاسی غیرحرفه ای یا خانوادگی یکی از محبوب ترین رشته های هنری است و شاید محبوب ترین آنها. در اغلب خانه ها آلبوم های عکس خانوادگی وجود دارد که همچون آثار مهم و عزیز هنری از آنها نگهداری می شود. خالق بیشتر این عکس ها اعضای خانواده هستند و البته بخشی از آن ها هم در آتلیه های عکاسی تهیه شده است. اما تقریبا همیشه درصد قابل توجهی از عکس های آلبوم های خانوادگی توسط دوربین های ارزان قیمت و توسط آدم هایی که هیچ گونه تخصصی در عکاسی ندارند گرفته می شود. احتمال وجود داشتن یک آلبوم عکس خانوادگی در منزل یک خانواده «متعارف» از طبقه متوسط شهری بیشتر از احتمال وجود دفترچه خاطرات روزانه و یا یک آلت موسیقی است. ● اهمیت آلبوم عکس خانوادگی آلبوم های عکس خانوادگی معمولاً در بهترین و امن ترین نقطه خانه نگهداری می شوند. جایی که کمتر در معرض عبور و مرور است و دست رطوبت و موریانه به آن نمی رسد. اگر خطر دزدیدن جواهرات وجود نداشت، احتمالاً آلبوم های عکس نقاط امن تری مانند گاوصندوق ها را در منزل خانواده ها اشغال می کردند. در شرایط خطر و یا اضطرار مانند آتش سوزی، بعد از «اشخاص» و «مدارک مهم» مانند کارت شناسایی و احتمالاً اشیای گرانبها، خانواده ها آلبوم های عکس خود را نجات می دهند. ● خاطرات دیجیتال عصر دیجیتال به هیچ وجه از محبوبیت و گستردگی کاربرد عکاسی غیر حرفه ای نکاسته است کاملاً بر عکس به نظر می رسد به صورت روز افزون تعداد بیشتری عکس غیر حرفه ای گرفته می شود که سهم عکس های دیجیتال پیوسته در حال افزایش است. سهولت و سادگی عکاسی دیجیتال، هماهنگی کامل با خصوصیات عکاسی غیر حرفه ای دارد. اما این خصوصیات چیستند؟ در ادامه به برخی از مهمترین خصوصیات عکاسی غیر حرفه ای اشاره می شود. ● خصوصیات زمانی (Temporal) عموما افراد و خانواده ها ترجیح می دهند لحظه های شاد و مهم زندگی خود را در قالب عکس ثبت کنند. رسانه عکس از نظر کاربرد زمانی خانوادگی به عنوان یک رسانه شاد شناخته می شود. چیزی که در مورد رسانه نوشتن کمتر مصداق دارد و افرادی که عادت به نوشتن دارند معمولاً یا همه جزییات شاد و غمگین و روزمره زندگی خود را ثبت می کنند و یا گرایش بیشتری به ثبت وقایع درونی دارند. البته در موارد نادر ممکن است افراد اقدام به ثبت (عکس) لحظه های غمگین یا خاص زندگی خود کنند، اما اولاً اینگونه عکس ها جنبه عمومی ندارند و ثانیاً این افراد اغلب روحیه عکاسی نیمه حرفه ای دارند و به همین دلیل از موضوع عکاسی غیرحرفه ای دورتر هستند. خصوصیت دیگر عکس های غیر حرفه ای وابستگی شدید آنها به زمانی است که در آن ثبت شده اند. یک عکس غیرحرفه ای خانوادگی معمولاً بر چسبی از زمان بر خود دارد که آن را از همه عکس های دیگری که در زمان های دیگر گرفته شده اند متمایز می کند. مانند «این عکس من است در شش سالگی...» از این لحاظ عکس های غیر حرفه ای یا خانوادگی به «عکس های خبری» نزدیک هستند. آنها «اخبار» مربوط به خانواده را در تاریخ ثبت می کنند. ● خصوصیات فضایی و مکانی (Spatial) عکس های غیرحرفه ای اغلب از نظر مکانی هم دارای وجوه مشترک زیادی هستند. به طور کلی عکس های خانوادگی و یا غیرحرفه ای در مکان هایی گرفته می شوند که آدم ها و به خصوص آدم های آشنا حضور دارند. موضوع عکس های غیرحرفه ای «انسان آشنا» و «محیطی است که او در آن نفس می کشد». انسان آشنا می تواند خود فرد، عضوی از خانواده، دوست، فامیل و یا یک همسفر باشد. محیط مأنوسش هم یا خانه است، یا مدرسه و یا محلی که خاطره ای در آن رخ داده است. بسیاری از عکس های غیرحرفه ای اختصاص به ثبت «موقعیت هایی» دارند که افراد در آنها قرار می گیرند. به این ترتیب افراد حضور خود را در مکان های مختلف به کمک عکس ثابت می کنند. «این عکس من است در کنار درب موزه لوور»، «این عکس همسر من است در حیاط خانه عموی بزرگ» و... ● خصوصیات معنایی (Semantic) شاید پیچیده ترین نوع نگاه به عکس های نیمه حرفه ای نگاه از زاویه «معنا شناختی» باشد. با این وجود مطالعه مقدماتی عکس های غیر حرفه ای ما را با الگوهای آشنا و مهمی آشنا می کند. عکس های غیرحرفه ای معمولاً برون گرایانه و عینی (objective) هستند. به این معنی که کمتر خصوصیات ذهنی سوژه عکاسی (subject) یا شخص عکاس را نمایش می دهند. عکاسی مانند هر قالب هنری دیگری می تواند بیان گرایانه (expressive) باشد، اما عکس های غیر حرفه ای عموماً غیر بیان گرایانه یا در واقع واقع گرایانه (realistic) هستند و به اصطلاح به واقعیت محض بیشتر وفادارند. یک عکس خانوادگی بیشتر از هر نوع عکس دیگری صادق است، به این مفهوم که چیزی را که نشان می دهد مهمتر و قبل تر از هر چیز وجود داشته است، حتی مهمتر از اهمیت نقش عکاس یا این واقعیت که او وجود داشته است. در معناشناسی عکس های غیر حرفه ای صحبتی از عکاس (subject) نیست و هر چه هست در کادر عکس ثبت شده است. عکاسی غیرحرفه ای «عینیت صادقانه محض sincere pure objectivity» است. ● خصوصیت پسینی (posteriori a) نکته جالب توجه در عکاسی غیرحرفه ای نحوه پراکندگی میزان اهمیتی است که افراد به آن می دهند. عموماً عکس در لحظه ای که عکاسی می شود و قبل از آنکه عکاسی شود اهمیت اندکی دارد. در این مرحله افراد اهمیت کمی به عکس می دهند و اصطلاحاً فقط عکس می گیرند. این وجه مشخصه به حدی مهم است که شاید بتوان گفت هر کسی که هنگام گرفتن عکس به آن اهمیت زیادی دهد و وقت و دقت و انرژی قابل توجهی برای گرفتن آن و تنظیم کردن آن صرف کند از گروه عکاسان غیرحرفه ای نیست و روحیه نیمه حرفه ای دارد. عکاسان عکس های غیرحرفه ای بعدها که زمان و مکان عکاسی سپری شد کم کم بهای بیشتری به عکس ها می دهند و این موضوع را می توان از پیگیری ها و تعجیلی که در ظهور و چاپ عکس های خانوادگی می کنند و وقتی که صرف نگاه کردنشان می کنند و لذتی که از مشاهده آنها می برند فهمید. به این ترتیب عکاسی غیرحرفه ای دارای اهمیت پسینی (a posteriori) است. برخلاف عکاسی نیمه حرفه ای و حرفه ای که در آن جنبه های پیشینی (priori a) عکس هم بسیار مهم است. افراد معمولاًحاضر نیستند بیشتر از چند ثانیه برای گرفتن یک عکس وقت صرف کنند و معمولاً وسواس عکاسان حرفه ای را بر نمی تابند. اما همیشه همین افراد وقتی که زمان سپری می شود با سماجت از عکاس می خواهند که یک نسخه از عکس ها را به آنها بدهد! یکی از دلایل این بی حوصلگی هم به خصوصیتی که قبلاً به آن اشاره شد بر می گردد. عکاسی غیرحرفه ای تا آنجایی که بتواند واقع گرایانه و صادق است و از هر گونه تلاش بیان گرایانه عکاسان حرفه ای برای ذهنی تر کردن عکس می گریزد. ● اهمیت عکس های خانوادگی عکاسی غیرحرفه ای موضوعی بسیار گسترده و مهم است که کمتر به آن توجه تئوریک و جدی شده است. این در حالی است که عکاسی غیرحرفه ای بیشتر از هر نوع دیگر عکاسی به ما نزدیک است و نادیده گرفتن آن از لحاظ فلسفی از همان ماهیت است که نادیده گرفته شدن هوا توسط موجودات زنده. روزنامه ابرار