جستجو در تالارهای گفتگو

در سالیان اخیر تمایل به استفاده از گیاهان داروئی و ترکیبات حاصل از آنها در حال افزایش است. در حال حاضر بیش از 40% داروهای مصرف شده در کشورهای پیشرفته غربی، دارای منشأ گیاهی می‌باشند در سالیان اخیر تمایل به استفاده از گیاهان داروئی و ترکیبات حاصل از آنها در حال افزایش است. در حال حاضر بیش از 40% داروهای مصرف شده در کشورهای پیشرفته غربی، دارای منشأ گیاهی می‌باشند (Moran et al., 2003) گرایش به استفاده از گیاهان داروئی برای تولید دارو در اکثرکشورها در حال افزایش است. و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. کشور ما با دارا بودن شرایط مختلف آب و هوایی و برخورداری از منابع عظیم گیاهان داروئی می‌تواند در این زمینه پیشرو باشد و از پتانسیل‌های موجود این گیاهان بهره ببرد. بهره‌برداری غیر صحیح و بی‌رویه در گذشته‌های نه چندان دور از منابع ژنتیکی علاوه بر اینکه میزان تولید سنتی را پایین آورده است باعث به خطر افتادن وجود این منابع گردیده است. اکثر گیاهان داروئی با استفاده از روشهای مرسوم قابل تولید نمی‌باشند و روشهای دیگری همچون تکثیر غیر جنسی برای تکثیر گیاهان زینتی ابداع شده است یک روش کار آمد و مفید جهت تولید اینگونه گیاهان می‌باشد و امروزه شاهد استفاده وسیع و گسترده از این روشها در جهت تولید گیاهان داروئی می‌باشیم (Rout et al., 2000) این روشها علاوه بر تکثیر در جهت اصلاح این گیاهان نیز بکار می‌روند (Shimomura et al., 1997) اساس کشت: ضد عفونی و کار در شرایط سترون از ضروریان ریزازدیادی می‌باشد. برای ضد عفونی مواد گیاهی جمع‌آوری شده از مزرعه و گلخانه از محلولهای مختلفی مثل هیپوکلریت‌ کلسیم و هیپوکلریت سدیم(‌با غلظت 10-5 درصد) و محلول کلرید مرکوریک ( با غلظت 8-01/0 درصد) استفاده می‌شود. مدت زمان ضدعفونی کردن 25- 10 دقیقه می‌باشد. یکی از مسایل مورد توجه قهوه‌ای شدن محیط کشت می‌باشد که به علت آسایش ترکیبات پلی فنولیک مواد گیاهی رخ می‌دهد و تعویض محیط کشت در عرض دو هفته برای رفع این مشکل مفید می‌باشد (Basu and Chanal., 1998) اگر چه تاکنون بیش از 50 فرمول برای محیط کشت ارائه شده است ولی عموما از محیط کشت MS‌ (Murashinge and Skoog., 1962) برای اکثر گونه‌ها استفاده می‌شود و با اعمال تغییرات لازم وجزئی در این محیط کشت توانسته‌اند آن را برای نیل به اهداف ریزازدیادی سایر گیاهان به کار ببرند. دو گروه مهم شامل اکسین ها و سیتوکنین‌ها نقش اساسی را در مراحل مختلف بر عهده دارند و از ترکیبات مختلف این دو هورمون برای اعمال تغییرات مورد نظر در محیط کشت استفاده می‌گردد (Bajaj et al., 1998) شرایط انکوباسیون محیط کشت از قبیل نور، دما و رطوبت نسبی از پارامترهای مهم در کشت محسوب می‌گردند. اگر‌چه انجام فتوسنتز در اوایل کشت اهمیت ندارد ولی در مراحل پایانی که باید گیاه از حالت هتروتروف به اتوتروف برسد این پروسه اهمیت دارد و در نتیجه کیفیت و شدت نور حایز اهمیت است. دما نیز اکثراً برای گونه های گرمسیری باید بیش از گونه‌های نواحی معتدله باشد (Thimmappaiah et al., 2002) در مجموع برای نیل به موفقیت باید کلیه شرایط جهت ریزازدیادی را بهینه نمود. ریز ازدیادی : ریز ازدیادی برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و بویژه گیاهان داروئی در طول دو دهه گذشته صورت گرفته است. (Rout et al., 2000) از نظر تئوری و عملی انجام ریز ازدیادی ساده است که با استفاده از جوانه های جانبی و انتهایی صورت می‌گیرد. به علت اینکه عوامل متعددی در ریز ازدیادی دخیل می‌‌باشند نمی‌توان یک پروتکل را برای تمام گونه‌ها توصیه نمود یکی از مهمترین این عوامل تاثیر تنظیم کننده‌های رشدی و اثرات متقابل آنها بر گونه‌های داروئی است (Mythili and Thomas, 1999) گیاهان داروئی مختلف در دست می‌باشد و وجود سطوح مختلف سیتوکنین برای تکثیر اکثر گونه‌های داروئی ضروری است ولی باید با آزمایشات مختلف مقادیر بهینه آن را برای گونه‌های مختلف تعیین نمود (Suri et al., 1999)ولی مشخص شده است که وجود مقادیر کم اکسین در محیط کشت یک مانع عمده در راه تکثیر ساقه می‌باشد (Ramirez Malagon et al., 2003). تعداد ساقه‌های تولید شده به ازای هر نمونه تحت تاثیر ترکیبات هورمونهای رشد و نوع ژنوتیپ گونه‌های گیاهی است (Palai et al., 1997) . در محیط کشت علاوه بر عناصر پر مصرف و کم مصرف، هورمونها می‌توان به موادی مثل ویتامین‌ها و اسیدهای آمینه اشاره کرد که وجود آنها در محیط کشت برای بهبود رشد و نمو لازم است که در پروتکل‌های مختلف به موارد کاربرد هریک از تفضیل پرداخته شده است. مراحل ریزازدیادی برای اولین بار توسط (Murashinge , 1974) توصیف گردیدند. این مراحل امروزه در همه کارهای تحقیقاتی و تجاری مبنای کار می‌باشد. خصوصیت اصلی و بارز این مراحل این است که در تطابق با تغییرات لازم در جهت اعمال برای محیط کشت می‌باشد. قبل از انجام این مراحل ، یک مرحله مقدماتی برای آماده‌سازی مواد گیاهی و اطمینان از سترون بودن آنها وجود دارد. اولین مرحله پس از آماده‌سازی نمونه ها مرحله استقرار و تثبیت می‌باشد که در این مرحله باید از قهوه‌ای شدن محیط کشت جلوگیری نمود و در صورت بروز آلودگی در جهت رفع آنها تلاش نمود. مرحله دوّم تجدید کشت به منظور افزایش تعداد نمونه‌ها و در واقع تحقق هدف اصلی ریزازدیادی است. تعداد این تعویض محیط کشت‌ها نباید خیلی زیاد باشد چون باعث بروز تنوعات ژنتیکی ناخواسته (Somalclonal Variation) می‌گردد. در گیاه Spathiphyllum انجام 6-3 تعویض محیط کشت در هر دوره 7-6 هفته‌ای مناسب می‌باشد (Ramirez- Malagon et al., 2001) مرحله سوم و آخر ریز ازدیادی ریشه‌دار کردن گیاهان تولیدی است که بیشترین مقدار هزینه‌‌ها را پوشش می‌دهد و گزارش شده است که در گیاهان مختلف 75-35 درصد هزینه ریزازدیادی را به خود اختصاص می‌دهد (Mereti et al., 2002) . برای ریشه‌زایی باید میزان قند محیط کشت زیاد شده و از هورمون اکسینی استفاده شود البته در برخی موارد حضور اکسین ضروری نمی‌باشد دمای لازم برای ریشه‌دار شدن اکثر گونه‌ها 28-25 درجه سانیتگراد می‌باشد (Te chato and Lim, 2000). پس از اتمام کارهای مرحله بعدی سازگار نمودن گیاهان حاصل به شرایط بیرونی است برای انتقال به محیط خاکی از خاکهای مصنوعی مثل پرلیت، پامیس و مخلوط ماسه و خاک استفاده می‌گردد و pH لازم برای این مخلوط خاک مصنوعی خنثی تا کمی اسیدی می‌باشد (Kreen et al.,2002) در این مرحله میزان رطوبت نسبی به تدریج کاهش می‌یابد جون گیاهان نسبت به کمبود آب حساس می‌باشند. برای ریزازدیادی گیاهان داروئی clavatus Cyrtanthus که منشأ تولید نوعی آلکالوئید است از محیط کشت MS به همراه هورمونهای NAA، BA برای تشکیل ساقه استفاده شد ولی حداکثر تعداد ساقه با استفاده از هورمون 2-4-D بدست آمد (Moran et al,2003) . برگهای گیاه کدوی برگ قلیانی دارای خاصیت آنتی باکتریایی و آنتی قارچی می‌باشند. روش تکثیر معمول این گیاهان بصورت استفاده از قلمه ساقه است چون گیاهان حاصل از بذر ضعیف بوده و رشد کند دارند ولی استفاده از قلمه ساقه نیز برای تولید انبوه مناسب نیست. استفاده از روش ریزازدیادی در تولید انبوه این گیاه باعث شده که تولید آن دارای صرفه اقتصادی شده و از تفرق صفات نیز جلوگیری شود (Mythili and Thomas, 1999) تحقیقات در زمینه بهبود روشهای ریزازدیادی و ارائه پروتکل‌های ریزازدیادی برای گیاهان داروئی مختلف ادامه دارد. برای بهبود ریز ازدیادی گیاهان دارویی Cynara Scolymus که در شرایط درون شیشه‌ای ریشه‌دار نمی‌شد تحقیقی انجام گرفت و مشخص شد که کاربرد سیکلودکسترین در برطرف کردن مشکل ریشه زایی موثر است (Brutti et al.,2000) یکی دیگر از گیاهانی که تولید انبوه آن با استفاده از ریز ازدیادی امکان‌پذیر گشته است گیاهی می‌باشد که حاوی یکنوع داروی مقوی است که بنام Curculigo orchioidesشناخته می شود. ریزازدیادی این گیاه با استفاده از نمونه‌های برگ و ساقه‌های ریز زمینی در محیط کشت B5 صورت گرفت و مشخص شد که mm4/4 از هورمون BAP برای انجام ریزازدیادی موثر‌تر است (Suri et al., 1999) برای بدست آوردن پروتکل تکثیر گیاهان داروئی Salvia hrulcosa از ترکیبات مختلف سه محیط کشت NN MS و B5 استفاده گردید و هورمونهای TDZ، TBA و BA و کنتین بکار گرفت، نتایج این تحقیق نشان داد که محیط کشت MS برای این هدف مناسب می‌باشد و غلظت mm7/2 هورمون IBA بهتر نتیجه را در ریشه‌زایی به همراه داشت (Arikat et al.,2003). تولید متابولیتهای ثانیویه: منبع بسیاری از مواد استفاده در صنایع داروسازی از گیاهان تامین می‌گردد. که این مواد گیاهی را بنام متابولیت‌ها ثانیویه می‌شناسیم. بسیاری از مواد داروئی با ارزش جز متابولیت‌های ثانونیه گیاهان می‌باشند. در برخی موارد سنتز مصنوعی این مواد مشکل می‌باشد و اینکه تولید مصنوعی از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست در این موارد استفاده از کشت سلولی می‌تواند یک ابزار قدرتمند برای تولید متابولیتهای ثانویه محسوب گردد (Ravishankar and Venkataramon, 1998) در یک برنامه موفق تولید متابولیت‌های ثانیویه، سلولهای گیاهی باید بتوانند این متابولیت‌ها را در مقادیر زیاد تولید کنند. تجمع متابولیت‌های ثانیویه در سلولهای گیاهی بستگی به ترکیب محیط کشت، نوع و ترکیب هورمونهای رشد، نمک های معدنی و منبع کربن دارد. عوامل محیطی نظیر دما، نور و ترکیب گازی محیط کشت نیز در این امر دخیل می‌باشند (Stafford et al., 1985). از کشت سوسپانسیون ریشه گیاه Cephaelis ipecacuanha می‌توان سفالین و امتین را بدست آورد که میزان تولید شده این در آلکالوئید در کشت سلولی برابر با مقادیر تولیدی گیاهان مادری در شرایط گلخانه‌ای بود (Teshima et al.,1988) از کشت سوسپانسیون سلولی Cinchona ledgeriana در محیط کشت B5 با lmgllit هورمون NAA مقادیر معنی‌داری از آلکالوئید quinolin بدست می‌آید (Scrag et al., 1990) حداکثر بیوسنتز Cardenolides در کشت نمونه‌های ریشه مویین Digitalis Lan ta حاصل می‌شود که میزان این بیوسنتز در کشت نمونه‌های برگی کمتر است (Pradel et al.,1997) برای تولید بیشتر متابولیت‌های azadirachtin و nimbin از گیاه داروئی Azadirachta indica می‌توان از کشت نمونه‌های ساقه و ریشه این گیاه استفاده کرد که در مقایسه با مقادیر تولیدی این مواد در گیاهان مادری در شرایط مزرعه‌ای بیشتر است (Srividya et al., 1998). منبع: [Hidden Content]