جستجو در تالارهای گفتگو

پس از عملیات حفر چاه و اصابت آن به مخزن نفت، به دلیل فشار زیاد موجود در مخزن، جریان نفت به سوی دهانه خروجی چاه سرازیر می شود. این مرحله از استخراج كه عامل آن فشار داخل خود مخزن است به بازیافت اولیه نفت موسوم است. در برداشت اولیه نفت ، از انرژی خود مخزن برای تولید نفت استفاده می شود.البته این بدان معنا نیست كه اگر نفت خود به خود به سطح زمین نیاید، برداشت اولیه وجود نخواهد داشت،بلكه وقتی از پمپ برای بالا آوردن نفت استفاده میكنیم،در واقع هنوز در مرحله اول برداشت نفـــــــت قرار داریم.در این مرحله انرژی خاصی وارد مخزن نمی شود.با افزایش تولید و كاهش فشار، سرعت تولید نیز كاهش می یابد تا اینكه فشار به حدی میرسد كه دیگر نفت خارج نمی شود. در این مرحله ممكن است ار 30 تا 50 درصد كل نفت مخزن استخراج شود. علاوه بر فشار مخزن عوامل دیگری منند خواص سنگ مخزن و میزان تخلخل آنها و همچنین دمای مخازن نیز در میزان تولید مؤثرند. به عنوان مثال، كل نفت مخازن آمریكا حدود109*400 بشكه بوده است كه تا سال 1970 حدود 109*100 بشكه آن توسط روشهای اولیه استخراج شده اند.البته هر چه میزان گاز آزاد در مخزن بیشتر باشد مقدار تولید نفت توسط این روش بیشتر است، زیرا تغییرات حجم گاز در مقابل تغییر فشار بسیار زیاد است. به عنوان مثال در ایالت پنسیلوانیای آمریكا به دلیل پایین بودن نفوذپذیری (كمتر از 50 میلی دارسی) و انرژی كم مخزن كه ناشی از پایین بودن مقدار گاز طبیعی آزاد است، میزان نفت استخراج شده با روشهای اولیه بین 5 تا 25 درصد كل نفت بوده است و به همین دلیل در این ایالت روشهای مرحله دوم از سال 1900 شروع شده است. وقتی مخزن تخلیه شد و ما نتوانستیم نفت را حتی با پمپاژ از مخزن به چاه و از چاه به سطح زمین انتقال دهیم،در این صورت استفاده از روش EOR از نوع بازیافت ثانویه شروع میشود كه برای استفاده از این روش، امروزه در دنیا روش تزریق آب مرسوم است. در این روش از چاه تزریقی،آب به مخزن تزریق میشود و از چاه بهره برداری،نفت مورد بهره برداری قرار می گیرد.در این روش،ما با تزریق سیال در سیستم مداخله میكنیم و سیال تزریقی،نفت را به طرف چاه تولیدی هدایت میكند. البته به جای آب،میتوان گاز نیز تزریق كرد كه به آن فرایند تزریق گاز می گویند. باید توجه داشت كه استفاده از این دو روش تزریقی با تزریق آب یا گازی كه به منظور حفظ و نگهداری فشار مخزن انجام میگیرد متفاوت است. چرا كه در تزریق آب و گاز برای حفظ فشار مخزن، سیال تزریقی باعث حركت نفت نمی شود،بلكه از افت سریع فشار مخزن در اثر بهره برداری جلوگیری می كند. در حالت ثانویه برداشت زمانی فرا میرسد كه، ما ضمن تزریق آب به مخزن،در چاه تولیدی با تولید آب مواجه می شویم. در این حالت، چون نسبت آب به نفت زیاد میشود و تولید در این صورت بازده اقتصادی ندارد،باید از روش دیگر برای افزایش برداشت بهره بگیریم.اگر تزریق آب را متوقف كنیم و از فرایند های دیگری نظیر تزریق گاز CO2 استفاده كنیم. از روشهای مؤثر در مرحله دوم یكی سیلابزنی آبی و دیگری سیلابزنی گازی یا تزریق گاز است. در روش سیلابزنی آبی، آب با فشار زیاد در چاههای اطراف چاه تولید نفت وارد مخزن شده و نیروی محركه لازم رای استخراج نفت را به وجود می آورد.معمولا در اطراف هر چاه نفت چهار چاه برای تزریق آب وجود دارد. در روش سیلابزنی گازی، گاز (مانند گاز طبیعی ) با فشار زیاد به جای آب وارد مخزن شده و نفت را به طرف چاه خروجی به جریان می اندازد. در كشور ونزوئلا حدود 50% گاز طبیعی تولید شده دوباره به چاههای نفت برای استخراج در مرحله دوم برگردانده می شود. نحوه تزریق گاز شبیه تزریق آب به صورت چاههای پنجگانه است. در مواردی كه گرانروی نفت خیلی بالا باشد از تزریق بخار آب برای استخراج مرحله دوم استفاده میشود. تزریق بخار آب، دما را افزایش و گرانروی را كاهش میدهد. در این روش كه از بخار آب به جای آب استفاده میشود، با كاهش گرانروی نفت، جریان آن راحت تر صورت گرفته و سرعت تولید بالا می رود. پس از استخراج به كمك روشهای مرحله دوم هنوز هم حدود 30 الی 50 درصد نفت میتواند به صورت اسنخراج نشده در مخزن باقی بماند. در اینجاست كه استخراج نفت به كمك روش مرحله سوم صورت گیرد. یكی از روشهای مرحله سوم، تزریق محلول مایسلار (micellar solution) است كه پس از تزریق آن، محلولهای پلیمری به عنوان محلولهای بافر به چاه تزریق می شود. در آمریكا ممكن است روشهای استفاده از محلولهای مایسلار تا 50 درصد كل روشهای مرحله سوم را شامل شود. محلول مایسلار مخلوطی از آب، مواد فعال سطحی، نفت و نمك است. در روشهای جدید تهیه محلول مایسلار ، نفت، نمك و مواد كمكی فعال سطحی حذف گردیده اند. محلولهای مایسلار نیروی تنش سطحی بین آب و نفت را تا حدود dyne/cm 001/0 یا كمتر از آن كاهش میدهد. گرانروی محلول پلیمری حدود 2 تا 5 برابر گرانروی نفـــــــــــت است. غلظت پلیمر حدود ppm1000 می باشد. در حال حاضر از پلی اكریمید ها و زیست پلیمر ها به عنوان پلیمر در محلول بافر استفاده می شود. مواد فعال سطحی معمولا سولفوناتهای نفتی سدیم هستند و از لحاظ خواص و ساختار شیمیایی شبیه شوینده ها می باشند. از الكلها برای مواد كمكی فعال سطحی استفاده می شود.هزینه تهیه محلولهای مایسلار برای تولید هر بشكه نفت در سال 1975 حدود 5/1 دلار آمریكا بوده است. یكی دیگر از روشهای مرحله سوم، روش احتراق زیر زمینی است. طی این روش اكسیژن موجود در هوا در زیر زمین با هیدروكربنها می سوزد و مقداری انری و گاز تولید شده، فشار مخزن بالا میرود.گرما همچنین گرانروی را كاهش داده و جریان نفت راحتتر صورت میگیرد. یك روش دیگر مرحله سوم كه اخیرا مورد توجه قرار گرفته است، روش تزریق گاز كربن دی اكسید می باشد كه جزئی از روش جابجایی امتزاج پذیر است. گاز كربن دی اكسید بسیار ارزان بوده، در نفت نیز حل میشودو گرانروی ان را كاهش می دهد.از روشهای دیگر مررحله سوم انفجار های هسته ای در زیر زمین است كه این انفجار ها شكاف مصنوعی در سنگها به وجود می آورد و جریان نفت را ساده تر میكند. به این گونه فراینـــــد ها، مرحله سوم برداشت نف‍ــت (Tertiary Oil Recovery) می گویند. گفتنی است كه مراحل برداشت نفت را به گونه ای دیگر میتوان تقسیم بندی كرد، یعنی به جای اینكه بگوئیم مرحله اول،دوم یا سوم، می توانیم بگوییم Primary Recovery ، مرحـله Improved Oil Recovery یا IOR و مرحله EOR یا Enhanced Oil Recovery. برداشت بهبود یافته یا IOR فرایندی است كه برای تعدیل كردن تكنولوژی های مورد استفاده برای افزایش برداشت بكار میرود. حال این فرایند می تواند در مرحله اول تولید انجام شود یا در مراحل دوم و سوم. تكنولوژی هایی چون حفاری افقی یا مشبك كاری انتخابی و یا تزریق ژل در جا (Insitu gelation) از نوع IOR میباشند. بنابراین در IOR فرایند تولیـد عوض نمیشود، بلكه تكنولوژی به گونه ای تعدیل می شود كه با همان فرایند قبلی،نفت بیشتری از مخزن تولید می گردد. در حالی كه ازدیاد برداشت یا EOR به فرایندی اطلاق می شود كه در آن سعی میشود تا میزان درصد اشباع نفت باقیمانده تا آنجا كه ممكن است پایین بیاید و نفت باقیمانده در مخزن به حداقل ممكن برسد. فرایند هایی چون سیلابزنی شیمیایی، تزریق CO2 و احتراق درجا از این قبیل میباشند. بعد از عملیات تزریق آب میتوان فرایند را تغییر داد. روش دیگری این است كه عملیات تزریق آب را تعدیل كنیم. بدین منظور در لایه های با خاصیت گذر دهی متفاوت، آب وارد لایه های با خاصیت گذردهی بالا شده و به سمت چاه تولیدی هدایت میگردد، لذا باید كاری كرد كه این لایه ها بسته شوند. این كار با تزریق ژل در لایه های مورد نظر صورت می گیرد.فرایند جابه جایی امتزاجی (Miscible Displacement) به معنی بازیافت نفت به وسیله تزریق ماده ای است كه با نفت قابل امتزاج باشد. در جابه جایی مذكور سطح تماس نفت و ماده تزریق شده از بین می رود و جابه جایی بصورت حركت تك فازی انجام میشود. در صورتی كه شرایط از هر لحاظ برای امتزاج ماده تزریق شده و نفت فراهم باشدبازیافت چنین فرایندی در مناطق جاروب شده 100% میباشد. گاز تزریقی دارای ویسكوزیته كمتر نسبت به نفت مخزن است و در نتیجه تحرك بیشتری نسبت به آن دارد.این خاصیت گاز تزریقی،یكی از دلایل امكان امتزاج آن با نفت مخزن است، زیرا تحرك زیاد گاز نسبت به نفت باعث می شود كه گاز در مراحل مختلفی با نفت تماس پیدا كرده و در نهایت حالت امتـزاج بین نفت مخزن و گاز تزریقی حاصل آید. مسئله ای كه از تحرك زیــاد گاز ناشی می شود این است كه گاز تمایل به Fingering و Channeling پیدا میكند و در نتیجه مناطقی از مخزن به وسیله گاز جاروب نمی گردد و لذا این امر باعث پایین آمدن Recovery Factor در جابه جایی امتزاجی میشود. » منابع: آشنایی با مخازن نفت وگاز( دكتر محمد رضایی ) كتاب كنكور كارشناسی ارشد نفت و مخازن ( تورج باغبان باشی و اسلام یوسفی سادات)