جستجو در تالارهای گفتگو

شبكه‌های ماهواره‌ای، زبان‌، فرهنگ و بینش خانواده‌ها را در محاصره خود قرار داده اند بر اساس پژوهش‌های انجام شده، در حال حاضر حدود 30 درصد از خانواده‌های ایرانی از ماهواره استفاده می‌كنند و 90 درصد از آنها فقط تماشاچی فیلم‌ها و سریال‌های ماهواره‌ای هستند. از سوی دیگر، نایب‌رئیس كمیسیون فرهنگی مجلس می گوید : در حال حاضر 5‌/‌4 میلیون گیرنده و دیش ماهواره‌های غیرمجاز در كشورمان فعال است. جواد آرین‌منش در گفت‌وگو با مهرمی‌افزاید: هم‌اكنون 17 هزار و 666 شبكه ماهواره‌ای در جهان فعال است كه از این تعداد 3000 شبكه ماهواره‌ای در داخل ایران با آنتن‌های معمولی قابل دریافت است. وی با اشاره به برخی‌ فعالیت‌های این شبكه‌ها عنوان می‌كند: از این تعداد 380 شبكه به موسیقی، 74 شبكه به تبلیغات مدل لباس و لوازم آرایشی و 273 شبكه به تبلیغ ادیان ساختگی اختصاص یافته‌اند. همچنین 235 شبكه برنامه‌های مبتذل پخش می‌كنند كه هر سال بر شمار این شبكه‌ها افزوده می‌شود. برخی معتقدند میزان استفاده وضریب نفوذ این مهمان ناخوانده در نظام رسانه‌ای كشور بیش از آمارهای رسمی است، چون هنوز بسیاری از مردم از بیان این كه در خانه خود دیش گیرنده شبكه‌های ماهواره‌ای دارند، خودداری می‌كنند. فردین علیخواه، مدرس دانشگاه و استاد جامعه‌شناسی وسایل ارتباط جمعی، در مورد الگوی استفاده ایرانی‌ها از ماهواره می‌گوید: ارزیابی كارشناسی من آن است كه از نظر مخاطب‌شناسی و دلایل رجوع به ماهواره تفاوت زیادی بین مخاطب ایرانی با مخاطبان تلویزیون در سایر نقاط دنیا وجود ندارد. ایرانیان نیز عمدتا برای تماشای فیلم و سریال، موسیقی یا شوهای تلویزیونی و برنامه‌های تفریحی و سرگرمی‌كه شامل ورزش هم می‌شود به سراغ ماهواره می‌روند. حتی به همین دلایل هم سراغ برنامه‌های صدا و سیما می‌روند. سایر موضوعاتی كه از آنها به عنوان برنامه‌های اقلیت (Minority programs) نام می‌برند عموما مربوط به مخاطب خاص است. به گفته او در چند سال اخیر، میزان استقبال مخاطبان ایرانی از شبكه‌های كشورهای عربی بیشتر شده است. این استاد دانشگاه اضافه می‌كند: اگر تاریخ ورود ماهواره را به 3 دوره 5ساله تقسیم كنیم. ارزیابی من آن است كه در دوره اول شبكه‌های كشورهای تركیه بیشترین بیننده، در دوره دوم شبكه‌های اروپایی متعلق به كشور آلمان و فرانسه و در دوره سوم شبكه‌های كشورهای عربی بیشترین بیننده را داشت. البته توجه شود كه حدود ۶۰ درصد برنامه‌های ماهواره‌ای كشورهای عربی آمریكایی است كه با زیرنویس عربی پخش می‌شود. در برابر تنوع شبكه‌ها و گرایش برخی خانواده‌ها به استفاده از این وسیله نوظهور ارتباطی، جمعی از كارشناسان استفاده از این شبكه‌ها را معادل استحاله فرهنگی و سنت‌های خانوادگی می‌دانند. كارشناسان ، درخصوص تأثیر ماهواره و اینترنت روی خانواده‌هایی كه به این ابزار دسترسی دارند،‌هشدار می‌دهند ‌استفاده از اینترنت و ماهواره می تواند باعث بروز آسیب‌های جدی در خانواده‌ها ‌شود. آنها می گویند اما به طور كلی، رواج بی‌بند و باری در خانواده‌ها از جمله عوارض استفاده نادرست از ماهواره است. مدگرایی و اعتقاد پیدا كردن به خرافه‌پرستی، رسومات و رفتارهای غیر‌اصولی و مشكل‌ساز، از دیگر مضرات استفاده از شبكه‌های ماهواره‌ای و اینترنتی است. آسیب شناسان اجتماعی تاكید می‌كنند ‌‌ استفاده از اینترنت و ماهواره بدون كنترل والدین بخصوص برای دختران جوان كه در سن رشد هستند، باعث بروز مشكلات شخصیتی می‌شود. ‌به گفته آنان استفاده نسل جوان از اینترنت و ماهواره حریم‌های بین افراد خانواده را از بین می‌برد. نشانه‌گیری حریم خانواده در شبكه‌های ماهواره‌ای امان‌الله قرائی‌مقدم، آسیب‌شناس و مدرس دانشگاه هدف شبكه‌های ماهواره‌ای را تغییر الگوی نگرشی و رفتاری خانواده‌ها می‌داند و به مهر می‌گوید: این برنامه‌ها قصد دارند نوع تفكر و بینش سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما را تغییر دهند و مصرف‌گرایی را میان تماشاگرانشان نهادینه كنند. این استاد دانشگاه اضافه می‌كند: این نوع شبكه‌ها ابتدا مغز مخاطبان خود را تسخیر و در ادامه آنچه خود دوست دارند را به آنها القا می‌كنند. قرایی‌مقدم معتقد است: شبكه‌های ماهواره‌ای به دنبال كانالیزه كردن جریان‌های فرهنگی هستند به این معنی كه تمام جویبارهای كوچك فرهنگی به رودخانه اصلی كه جهان‌بینی آنهاست منتقل شوند. اینها پیروان مكتب مك لوهان هستند كه قصد دارند زبان، گفتار و بینش‌های خرده‌فرهنگ‌ها را تغییر دهند و به سمت فرهنگ آنگلا ساكسون غرب ببرند. این جامعه‌شناس با اشاره به راه‌های مقابله با شبكه‌های ماهواره‌ای می‌گوید: جمع آوری خانه به خانه راه چاره این مشكل نیست. در حال حاضر راه‌های دیگری جایگزین دیش‌های ماهواره شده است و نمی‌توان با این روش‌های فیزیكی مقابل این هجوم ایستاد. به گفته این آسیب‌شناس، القائات شبكه‌های ماهواره به مخاطبان خود تا حدی زیاد و تأثیرگذار است كه به هیچ عنوان نمی‌توان ادعا كرد بزرگسالان از آسیب‌های آن مصون هستند و تنها باید نوجوانان و جوانان را در این خصوص واكسینه كرد. قرایی مقدم: القائات شبكه‌های ماهواره‌ای به مخاطبان خود تا حدی زیاد و تأثیرگذار است كه به هیچ عنوان نمی‌توان ادعا كرد بزرگسالان از آسیب‌های آن مصون هستند و تنها باید نوجوانان و جوانان را در این خصوص واكسینه كرد. وی می افزاید: البته خطر برنامه‌های شبكه‌های ماهواره‌ای برای كودكان و نوجوانان به مراتب بیشتر است، چرا كه آنان با تفكرات احساساتی و دور از تعقل، به تماشای برنامه‌ها می‌پردازند، لذا تصاویر ارائه شده توسط این شبكه‌ها در ذهن كودكان نقش بسته و برای آنها الگو می‌شود و این گونه است كه صاحبان برنامه‌های ماهواره‌ای به هدف خودشان كه همان تأثیر گذاشتن در دیدگاه و تفكر كودكان است دست می‌یابند. شكربیگی ادامه می دهد : ماهواره بر ارزش‌ها و نگرش‌های خانواده ایرانی تأثیر گذاشته و كاركرد آن به دلیل این‌كه ارزش‌های تازه‌ای را آفریده است، اهمیت دارد؛ ارزش‌های جدید رفتارهای جدیدی را در خانواده خلق می‌كند. شكربیگی، سریال‌های ماهواره‌ای را عاملی در تحول بسیاری از خانواده‌های ایرانی دانسته و می‌گوید : زمانی كه اعضای خانواده ساعت‌ها به مشاهده برنامه‌های مختلف ماهواره از جمله سریال‌های خانوادگی می‌پردازند،‌ رعایت بسیاری از ارزش‌ها از جمله حریم میان زن و مرد برای آنها كمرنگ می‌شود؛ هم‌اكنون دختران و پسران جوان تحت تأثیر شبكه‌های ماهواره‌ای خیلی راحت با یكدیگر ارتباط برقرار می‌كنند، به گونه‌ای كه شاهد افزایش ارتباطات نامشروع خانوادگی هستیم و ارزش‌های خانوادگی كه در پناه آن ارتباطات میان زن و مرد نامحرم محدود می‌شد، كنار گذاشته شده است. وی با بیان این‌كه نخستین پایه‌های تربیتی یك جامعه در خانواده شكل می‌گیرد، ‌اظهارمی‌كند: وقتی نخستین نهاد تربیتی جامعه دچار تحول شد، تبعات منفی بسیاری را با خود به همراه خواهد داشت؛ تشكیل خانواده و زندگی زن و مرد در كنار هم بدون ازدواج یكی از آسیب‌های شبكه‌های ماهواره‌ای در جامعه است. مراقب بچه‌ها باشیم می‌گوید از صبح كودك 3 ساله‌اش را مقابل شبكه كارتون ماهواره می‌نشاند تا به كارهایش برسد، رنگ و لعاب كارتون‌ها آنقدر زیاد است كه كودكش پلك نمی‌زند، اما یك‌روز كه از آشپزخانه كودك را تماشا می‌كرد دید كه سكوت و بی‌تحركی فرزندش مشكوك است. وقتی از آشپزخانه بیرون آمد و صفحه تلویزیون را نگاه كرد برای چند لحظه خشكش زد. از انیمیشن، صحنه‌های مستهجن پخش می‌شد. علی زارعان، كارشناس ارشد رسانه و مدیر گروه كودك شبكه 5 سیما در گفت‌وگو با مهر با بیان این‌كه كودكان 20 برابر بیش از بزرگسالان از تلویزیون اثرپذیری دارند، می‌گوید : وقتی در یك خانواده تماشای برنامه‌های فارسی‌وان جزو فرهنگ عادی خانواده می‌شود باید به این عارضه هم توجه كنیم كه بیست برابر مادر، كودكش از آن اثر می‌پذیرد. وی نا‌توانایی تعیین تكلیف والدین برای فرزندانشان را یكی از ضعف‌هایی دانسته كه سبب تماشای بی‌برنامه شبكه‌های ماهواره‌ای می‌شود ومی افزاید: در بسیاری از فیلم‌های خارجی دیده‌ایم كه پدر و مادر برای تنبیه كودكانشان می‌گویند «حق نداری برنامه مورد علاقه‌ات را ببینی و تا فردا صبح نیز از اتاقت بیرون نیا» این نوع تنبیه در خانواده‌های ایرانی یك نوع شوخی تلقی می‌شود. عدم كنترل فرزندان را نباید با مهربانی یكی دانست و والدین باید بتوانند برای فرزندانشان تعیین تكلیف كنند. چه باید كرد؟ مقابله با ماهواره برنامه‌ریزی می‌خواهد، برنامه‌ای كه به صورت نرم خانواده‌ها را از تنوع و زرق و برق ماهواره به سوی ارزش‌های فرهنگی اصیل و بومی سوق دهد. گردآوری : گروه سبک زندگی سیمرغ