جستجو در تالارهای گفتگو

حکایت ما و داستان نقد ادبی / سحر مازیار داستان فارسى و سرگذشت مدرنیته در ایران‏ (گفتارهایى در نقد ادبى) نویسنده : حورا یاورى‏ ناشر: سخن، ۱۳۸۸ ۴۷۳ ص، ۹۵۰۰ تومان‏ داستان نقد در ایران ما روایت پیچیده‏اى دارد. در این سرزمین، نقادان هیچ‏گاه عیان سخن نگفته‏اند و در هر دوره نقدهایشان را از پشت حجابى بیان کرده‏اند، تا هر آنکه گوش شنوایى داشت نکته‏ها را دریابد و بدان عمل کند؛ این نقدها گاه پشت پرده شرم و حیاى مردمان پنهان شده و گاه در شوخى‏هاى رندانه شاعرانه و تکه کلام‏ها و خرده‏گیرى‏هاى حکایت‏پردازان نمود یافته است. اما ذهن ایرانى بیش از آنکه گوش شنوایى داشته باشد زبان تیزى داشته است و بیش از آنکه سعى کند نگاه نقادانه‏اش را به همه جنبه‏هاى زندگیش تسرّى دهد نگاه خود را تنها در حیطه اخلاق و مذهب محصور داشته است. مى‏توان گفت نخستین گام‏ها در ایران براى فراتر رفتن از سنت‏هاى کهن و آغاز شیوه‏هاى نو در بیان و نقد از طریق آشنایى با آثار نویسندگان و شاعران غربى صورت گرفته است؛ همچنانکه ایرج پارسى‏نژاد[۱] نیز در کتاب خود اشاره مى‏کند: «نقد ادبى، در مفهوم علمى و اروپایى آن، گونه تازه‏اى در ادبیات جدید ایرانى است و اثرى از آن در ادبیات قدیم ایران در دست نیست. آنچه در میراث گذشته ادبى ایران مى‏توان یافت ایرادهایى در ساخت و صورت شعرى یا نکته‏گیرى‏هایى توأم با شوخى و ظرافت است و کمتر نشانى از تحلیل موضوع و داورى در ارزش ذاتى ادبى آثار دیده مى‏شود» نخستین بار، میرزا فتح‏على آخوندزاده با نوشتن مقاله «قرتیکا»،[۲] در انتقاد از قصیده‏ سروش اصفهانى، بنیان نقد ادبى جدید ایران را گذاشت و در مقاله‏ها و نامه‏ها و آثار پراکنده‏اش مبانى نظرى خود را بیان کرد. در ادامه، میرزا آقاخان کرمانى، میرزا ملکم خان، زین‏العابدین مراغه‏اى و… نیز بدین روند پیوستند و هر کدام نوشته‏هایى مهم و مؤثر در این زمینه بر جاى گذاشتند. بعدها، این جریان با تحلیل‏هاى انتقادى، هر چند تندروانه، احمد کسروى و صادق هدایت همچنان ادامه یافت. اما در دوران معاصر، جداى از تلاش‏هاى عبدالحسین زرین‏کوب و ایرج پارسى‏نژاد در معرفى تاریخچه نقد ادبى و نوشته‏هاى نقادانه شفیعى کدکنى و ضیاء موحد و مقالات و ترجمه‏هاى پراکنده در مطبوعات و کتب با اثر جدى در این زمینه مواجه نبوده‏ایم. متأسفانه باید گفت، على‏رغم پیشرفت نگاه نقادانه غرب و به وجود آمدن شیوه‏هاى نوین و خلاق در این زمینه، ما همچنان در اول راه مانده‏ایم و حتى جا پاى آغازگرانمان نیز ننهاده‏ایم. نقد ادبى در ایران، چنانکه باید، شناخته شده نیست و بارقه‏هاى گاه به گاه نوشته‏ها و ترجمه‏ها در این زمینه نتوانسته است آسمان این عرصه را بر اهالى ادب روشن سازد. لزوم دارا بودن نگاهى عمیق و تیزبین، دانشى چند وجهى، ذهنى تحلیلى و زبانى نقاد ویژگى‏هایى است که پاگذاشتن به عرصه نقد و نظر را کمى دشوار و بسیارانى را در اول راه درمانده مى‏سازد. در چنین وضعیتى است که باید حضور اندک آنانى که به نقد و بررسى آثار ادبى مى‏پردازند، تا فضاى رخوتناک و بى‏هیاهوى نقد ادبى را کمى به حرکت وادارند، قدر دانست. حورا یاورى از زمره چنین کسان است که همواره در کتبش دغدغه نقد دارد و به شیوه خود، که آن را «نقد ادبى روانشناختى» مى‏نامد، به نقد و بررسى آثار ادبى مى‏پردازد. او که در رشته‏هاى زبان و ادبیات انگلیسى و روانشناسى اجتماعى تحصیل کرده – چنانکه خود مى‏گوید[۳] – در امریکا و پس از شرکت در جلسات انجمن‏ مطالعات خاورمیانه به سرپرستى احسان یارشاطر راه آینده خود را مى‏یابد و نقد ادبى روانشناختى را به جد پى مى‏گیرد. کتاب‏هاى روانکاوى و ادبیات، زندگى در آیینه و مقالات و گفت‏وگوهاى متعدد او در باب نقد ادبى گویاى تلاش او در این زمینه است. به تازگى نیز کتاب جدید او در زمینه نقد با عنوان داستان فارسى و سرگذشت مدرنیته در ایران از سوى انتشارات سخن در دسترس دوستداران ادب قرار گرفته است.