جستجو در تالارهای گفتگو

نمونه برداری برگ، خاك و آب به زبان ساده ناصر صداقتي، کارشناس ارشد آبیاری حسین حکم آبادی، دکترای باغبانی [TABLE] [TR] [TD=bgcolor: #f4a460] استفاده علمي و اصولي از منابع آب و خاك، مستلزم افزايش شناخت و آگاهي نسبت به آنهاست. از طرفي با توجه به آنکه از مهم ترين اهداف فعاليت هاي كشاورزي دستيابي به حداكثر محصول در واحد سطح مي باشد، استفاده صحيح و اصولي از كودهاي شيميايي در جهت نيل به اين هدف امري ضروري به نظر مي رسد. توصيه اصولي كودهاي شيميايي مورد نياز ميسر نيست مگر با شناخت وضعيت برگ، خاك و آب. بنابراين در اولين گام باغداران بايد اطلاعات كاملي از كيفيت آب و خاك و نيز وضعيت برگ گياه از نظر ميزان عناصر غذايي موجود، داشته باشند تا بتوانند برنامه کودی مناسبي را جهت استفاده اصولي از اين منابع اجرا نمایند. انجام نمونه برداري از برگ، خاك و آب و تجزيه آزمايشگاهي آنها اطلاعات لازم را در اختيار باغداران قرار خواهد داد. اما چيزي كه مهم است اينكه نحوه نمونه برداري در نتايج حاصله جهت ارائه توصيه هاي كارشناسي اثرگذار مي باشد. در اين مبحث سعي شده است جهت استفاده باغداران عزيز، نحوه صحيح نمونه برداري از برگ، خاك و آب ارائه گردد. [/TD] [/TR] [/TABLE] نمونه برداري از خاك شناخت همه جانبه خاك از مهمترين عواملي است كه ما را در رسيدن به هدف افزايش عملكرد در واحد سطح ياري مي كند. جهت آگاهي از وضعيت خاك از نظر بافت، حاصلخيزي، ميزان عناصر غذايي مورد نياز (نياز كودي)، روش مناسب آبياري و غيره، بايد با انجام نمونه برداري، خاك را در آزمايشگاه تجزيه نموده و با استفاده از نتايج آن برنامه مديريتي مناسبي را براي آن در نظر گرفت. نتايج تجزيه خاك مي تواند در زمينه شرايط خاك از نظر pH، ظرفيت تبادل كاتيوني (توانايي خاك در حفظ و آزادسازي مجدد كاتيون ها در محلول خاك) و شوري كه ممكن است جهت تعيين علت كمبود عناصر غذايي مفيد باشد، اطلاعاتي در اختيار ما قرار دهد. تجزيه خاك قبل از احداث باغ علاوه بر مشخص كردن وضعيت محل، نيازهاي اصلاحي مورد نياز خاك را نيز مشخص مي سازد. درختان پسته نسبت به شوري و قليائيت خاك از ساير درختان مقاوم تر بوده ولي ارزيابي دقيق و مناسب مسائل و مشكلاتي كه شوري ايجاد مي كند تنها با مشاهده رسوب نمك در سطح خاك و يا اطراف قطره چكان ها، امكان پذير نمي باشد. بنابراين، بايد با انجام نمونه برداري شناخت كاملي از وضعيت موجود بدست آورد. صرف نظر از وضعيت و شرايطي كه داريم، نمونه گيري خاك بايد معرف ميانگين شرايط ناحيه مورد بررسي بوده تا نتايج تجزيه هاي آزمايشگاهي آن از اعتبارلازم برخوردار باشد. نتايج بدست آمده از يك يا دو گودال نمونه برداري معرف كل ناحيه نمونه برداري نمي باشد و علاوه بر گمراه كردن ما، باعث صرفه هزينه نيز مي شود. بنابراين بايد نمونه برداري به صورت مركب انجام شود. نمونه مركب يعني اينكه بر حسب مساحت باغ، از چندين نقطه نمونه برداري شده و نمونه هاي مربوط به هر عمق را در نقاط مختلف با هم مخلوط کرده و در پايان يك نمونه كه تركيبي از خاك نقاط مختلف در عمق مشخص مي باشد، براي هر عمق بدست آيد. نكات مهم در نمونه برداري از خاك بايد از هر قسمت باغ كه شرايط خاكي يكساني دارد، حداقل يك نمونه مركب از اعماق مختلف برداريد. حتي براي باغ هائي با شرايط خاكي بسيار يكنواخت نيز بايد حداقل يك نمونه مركب براي هر 10 هكتار گرفته شود. بنابراين ابتدا بايد با توجه به عواملي نظير شيب، پستي و بلندي، روش آبياري و وضعيت ظاهري گياه كشت شده ، زمين مورد نظر را به قطعات يكنواخت تقسيم بندي نمود؛ حفر يك پروفيل به عمق تقريبي 2 متر وطول 1/5 متر و عرض 0/8 متر در هر ناحيه مورد مطالعه به ما اين امكان را مي دهد تا وضعيت لايه هاي خاك را از نظر مسائل مربوط به زهكشي شناخته و در صورت لزوم عمق لازم جهت شكستن لايه هاي سخت احتمالي مشخص گردد. پروفيل بايد عمود بر رديف درختان حفر گردد. در غير اين صورت ممكن است پروفيل بر روي چالكود سال هاي قبل حفر شده و به خوبي وضعيت ساختمان و بسياري از فاكتورهاي مورد نظرخاك را براي ما روشن نكند؛ در موقع نمونه برداري بايد دقت شود كه رطوبت خاك در حد مناسب باشد. بهترين زمان براي نمونه برداري زماني است كه زمين از نظر رطوبتي به حالت گاورو رسيده باشد؛ بايد دقت شود محلي كه براي نمونه برداري انتخاب مي گردد قبلاً محل انباشتن كودهاي حيواني و شيميايي و يا مصالح ساختماني نبوده باشد. بنابراين قبل از برداشت نمونه ها از هر نقطه بايد سطح خاك را از خرده هاي سنگ، آشغال، تكه هاي چوب و علفهاي هرز پاك نمود؛ نمونه برداري خاك معمولاً به صورت لايه هايي به ضخامت 30 يا 40 سانتي متر انجام مي گيرد و در مجموع بايد نمونه اي مركب از زير نمونه ها در هر قطعه تهيه گردد. يعني اگر از چند نقطه نمونه برداري مي شود بايد نمونه هاي مربوط به هر عمق را در نقاط مختلف با هم مخلوط كرده و در نهايت نمونه اي مركب از ناحيه مورد نظر براي هر عمق بدست آورد. نمونه برداري خاك معمولاً در باغات پسته تا عمق 120 سانتي متري انجام مي گيرد؛ در هر قطعه تقريباً يكنواخت به طور زيكزاگ حركت كرده و از فواصل نسبتاً مساوي تعداد ده نمونه و هر كدام به وزن تقريبي يك كيلوگرم را در يك كيسه پلاستيكي تميز ريخته و مشخصات قطعه نمونه برداري شده روي آن نوشته شود. براي هر نقطه نمونه برداري معمولاً 4 نمونه مربوط به 4 عمق برداشته مي شود و پس از مخلوط كردن نمونه هاي هر عمق با نمونه هاي همان عمق در نقاط ديگر، يك نمونه مركب بدست مي آيد؛ در روش آبياري غرقابي، آب معمولا در سطح وسيعي با يكنواختي نسبتا خوبي پخش مي شود. بنابراين نمونه برداري در انتهاي قسمت سايه انداز ودرفاصله 1/5 تا 3 متري كنار رديف درختان (بسته به سن درخت) و در جايي كه كوددهي انجام شده، بهترين محل بوده و مي تواند تشخيص قابل قبولي را از وضعيت تغذيه اي خاك براي ما ارائه دهد. در روش آبياري تحت فشار، نمونه برداري در طول الگوي خيس شدگي به طوري انجام مي گيرد كه 3/2 نمونه ها از قسمت مركزي الگوي خيس شدگي يعني جايي كه بيشترين آب پخش شده را دريافت مي كند و 1/3 بقيه از قسمت حاشيه الگوي خيس شده، يعني محل تجمع نمك ها انجام مي گيرد؛ تكرار نمونه برداري خاك از باغ هاي موجود، هر دو سال يكبار بايد در همان زمان و فصلي كه نمونه برداريهاي قبلي انجام شده، صورت گيرد. نمونه برداري از برگ با توجه به اينكه در بسياري از موارد نمونه برداري از خاك و تعيين ميزان مواد غذايي آن نمي تواند مقدار مواد غذايي جذب شده و قابل استفاده در گياه را نشان دهد، بنابراين به منظور پي بردن به نتيجه حاصلخيزي خاك در رشد و نمو گياهان، بهترين و دقيق ترين راه آنست كه قسمتي از اندام هاي گياهي بخصوص برگ آن مورد تجزيه قرار گيرد تا روشن شود چه مقدار از مواد غذايي خاك توسط گياه جذب شده است. تجزيه برگ در تشخيص مواد معدني و سميت برخي از عناصر در درختان، نسبت به تجزيه خاك مفيدتر است. غلظت عناصر غذايي برگ با زمان، سن برگ، موقعيت آن در پوشش گياهي و وجود يا عدم وجود محصول تغيير مي كند. محدوديت اصلي تجزيه برگ آن است كه علت وقوع كمبود عناصر غذايي را براي ما روشن نمي سازد. بنابراين براي حل اين مشكل نتايج تجزيه خاك و برگ بايد همزمان مورد ارزيابي قرار گيرند. انتخاب روش نمونه برداري نيز بسته به هدف مورد نظر تغيير مي كند. اگر هدف، تشخيص مشكلات مربوط به يك درخت و يا ناحيه خاصي باشد، نمونه برداري از تعداد كمي از درختان مريض و سالم كفايت مي كند. ولي اگر منظور ما تعيين وضعيت تغذيه اي يك باغ بزرگ است، به نمونه هاي بيشتري از درختان در قسمتهاي مختلف باغ نياز مي باشد. در شروع فصل رشد روي درخت پسته معمولاً دو نوع شاخه به وجود مي آيد: الف) شاخه هاي بارده كه از رشد انتهاي شاخه حامل خوشه به وجود مي آيند. ب) شاخه هاي بدون بار كه شاخه اصلي آنها خوشه پسته ندارد و معمولاً حامل جوانه بارده سال آتي هستند و غالباً پس از تشكيل مغز در پسته، وضع مواد غذايي در اين شاخه ها با هم تفاوت پيدا مي كند. نكات مهم در نمونه برداري برگ نمونه ها از برگ هاي زير برگهاي انتهايي شاخه هاي بدون ميوه كه كاملا توسعه يافته اند و صرفا از برگچه هاي انتهايي، به طور تصادفي و از ارتفاع تقريبي 180-120 سانتي متري سطح زمين بسته به سن درخت، برداشته مي شوند؛ نمونه برداري برگ معمولاً بعد از دوره پر شدن مغز (اواسط تير ماه تا اواسط مردادماه) انجام مي گيرد. جداول راهنمايي كه جهت تفسير نتايج تجزيه برگ در اغلب منابع ذكر شده بر اساس نمونه برداري در اين زمان تهيه شده است. بنابراين نمونه هايي كه خارج از اين محدوده زماني تهيه شوند ممكن است غلظت هاي متفاوتي از عناصر غذايي را نشان دهند و در تفسير آنها بايد دقت كافي انجام گيرد. اما مقايسه درختان سالم و مريض در هر زماني مي تواند انجام شود؛ معمولا تعداد 4 تا 5 برگ از هر درخت و 10 تا 20 درخت در هر قطعه از باغ نمونه برداري مي شود؛ از برگ هايي كه چند روز قبل از نمونه برداري با عناصر ريز مغذي (روي، مس، آهن، بر و منگنز) محلول پاشي شده اند، نبايد نمونه برداري شود؛ در صورتي كه علائم كمبود و يا مسموميت بر روي برگ درختان مشاهده مي شود بايد از هر دونوع برگ سالم و مريض بطور مجزا نمونه برداري صورت گيرد؛ نمونه برداري برگ معمولا بايد هر سال انجام شود تا هر دو سال پر محصول و كم محصول را در بر گيرد. چرا كه تفسير نتايج آن بايد با توجه به نتايج هر دو سال انجام شود؛ نمونه ها بايد در پاكت هاي كاغذي قرار داده شده و حداكثر 24 ساعت پس از نمونه برداري به آزمايشگاه ارسال گردد. در صورتي كه اين امر ممكن نيست، حداكثر به مدت دو روز مي توان نمونه ها را در دماي يخچال نگهداري كرد. نمونه ها پس از رسيدن به آزمايشگاه بايد بلافاصله در دماي طبيعي محيط و دور از تابش خورشيد خشك شوند؛ بر روي پاكت نمونه ها مشخصات كامل آنها از قبيل محل نمونه برداري، نام باغ يا باغدار، وضعيت باردهي شاخه و هرگونه اطلاعات لازم جهت شناسايي بهتر نمونه بايد درج گردد. نمونه برداري از آب آبياري در صورتي كه آب آبياري از نظر كيفيت وضعيت مناسبي نداشته باشد، نه تنها شرايط لازم جهت رفع احتياجات گياه فراهم نخواهد شد بلكه به مرور زمان خاك باغ ها نيز تخريب مي گردد. براي جلوگيري از بروز چنين مشكلاتي كشاورزان بايد در ابتدا شناخت كافي از كيفيت آب آبياري خود به دست آورده و سپس در مورد امكان يا عدم امكان استفاده از منبع آب مورد نظر و انجام مديريت هاي لازم جهت مصرف آب مذكورتصميم گيري نمايند. براي به دست آوردن چنين شناختي بايد از آب مورد استفاده نمونه برداري شود. نكات مهم در نمونه برداري از آب آبياري ابتدا يك ظرف پلاستيكي به حجم تقريبي 1 ليتر با آب تميز (مقطر) و سپس با آب چاه مورد نظرچند بار شستشو داده مي شود؛ قبل از برداشتن نمونه آب از چاه بايد اجازه داده شود که پمپ حداقل به مدت 30 دقيقه كار كند. در صورتي كه شوري آب آبياري بيش از ds/m 1/5 باشد، اين زمان2 تا 4 ساعت در نظر گرفته مي شود. در صورتي كه پمپ پس از چند ماه خاموشي شروع به كار كرده باشد، حداقل بعد از 30 ساعت كاركرد، نمونه برداري انجام مي گيرد. اگر باغ در محلي قرار گرفته كه اطراف آن چاه هاي ديگري وجود دارد، نمونه برداري بهتر است در ماه هاي تير و مرداد و زماني كه حداكثر پمپاژ از سفره صورت مي گيرد، انجام شود؛ ظرف آب را بايد كاملاً از آب پر نمود، در اين صورت هوايي در داخل آن باقي نمي ماند. اين عمل احتمال رسوب كربنات كلسيم را كم مي كند؛ آناليز نمونه ها بايد حداكثر 3 ساعت پس از نمونه برداري انجام شود. اگر قرار است نمونه ها مدتي قبل از تجزيه نگهداري شوند، براي حداقل كردن تغييرات شوري بهتر است نمونه ها در يخچال و يا درجه حرارت كمتر از c ْ5 نگهداري شوند. خنك نگه داشتن آب به خاطر جلوگيري از رسوب كربنات ها و به طور كلي تغييرات مقدار كربنات ها مي باشد. اين مسأله در موقعي كه هدف از تجزيه آب، انتخاب آب براي آبياري تحت فشار باشد ضروري تر به نظر مي رسد. از طرفي نگهداري آب در دماي معمولي محيط كار باعث رسوب كلسيم و بي كربنات شده و مقدار شوري آب را كمتر از مقدار واقعي آن نشان مي دهد؛ در خيلي از باغات از تركيب آب دو يا چند چاه و يا مخلوطي از آب چاه و قنات استفاده مي شود. در چنين مواردي از آب مخلوط شده قبل از ورود به باغ نمونه برداري مي شود؛ در خيلي از موارد باغداران براي تهيه نمونه آب از آب داخلي حوضچه و يا استخر استفاده مي كنند. در چنين شرايطي ممكن است به علت عواملي چون تبخير آب از سطح استخر، رسوب بي كربنات ها و بسياري از عوامل آلوده كننده ديگر، شوري آب با مقدار واقعي آن متفاوت باشد. پس از گرفتن نمونه هاي مورد نظر از منبع آب، درب ظرف نمونه برداري را محكم بسته و روي آن مشخصات مربوطه از قبيل نام باغدار، منطقه، شماره چاه يا مشخصات قنات و تاريخ نمونه برداري نوشته شده و جهت تجزيه به آزمايشگاه ارسال مي گردد. در پايان بايد خاطر نشان نمود كه بدون انجام نمونه برداري صحيح از آب، خاك و برگ درختان پسته وتفسير نتايج تجزيه آنها، مديريت مناسب باغ امكان پذير نمي باشد. بنابراين به كليه باغداران انجام اصولي آن توصيه مي گردد. hokmabadi@pri.ir