جستجو در تالارهای گفتگو

حکایت «حمالان پوچی» فتح‌الله بی‌نیاز نگاهى به داستان "قطار به موقع رسيد" نوشته هاينريش بُل داستان "قطار به موقع رسيد" روايت غريزه صيانت نفس و ميل انسان به زندگى است؛ حتى هنگامى‏كه كاملاً خود را براى مرگ آماده كرده باشد. "آندره‏آس" سرباز بيست و چهارساله آلمانى براى اعزام اجبارى به جبهه جنگ سوار قطار مى‏شود. به‏محض آن‏كه جايى براى نشستن پيدا مى‏كند، فكر مى‏كند به‏زودى خواهد مرد. سپس به واژه "به‏زودى" مى‏انديشد: "چه كلمه هراس‏انگيزى است اين به‏زودى. به‏زودى ممكن است يك ثانيه ديگر باشد. به‏زودى مى‏تواند يك سال طول بكشد. اين به‏زودى آينده را در هم مى‏فشارد، آن‏را كوچك مى‏كند و ديگر هيچ‏چيز مطمئنى در كار نخواهد بود. هيچ چيز مطمئنى؛ هرچه هست دودلى و تزلزل مطلق خواهد بود. به‏زودى هيچ نيست و به‏زودى چه‏بسا چيزهايى است. به‏زودى همه چيز است. به‏زودى مرگ است..." (ص 9 و 10) با توجه به حركت قطار حس مى‏كند هرچيزى كه قطار در جريان حركت خود پشت سر مى‏گذارد، او نيز براى هميشه پشت سر گذاشته است. پى‏مى‏برد تفنگش را جا گذاشته است. اما افسردگى و انديشيدن به مرگ، مانع از عكس‏العملى مناسب در مقابل فراموش كردن تفنگ است. درواقع بى‏علاقگى او به جنگ و جبهه تنها توانسته است به‏صورت بى‏تفنگ بودنش آشكار شود. او نمى‏تواند آن‏كس شود كه نمى‏خواهد باشد. علاقه اصلى او درس، موسيقى، شعر و طبيعت است. موضوع‏هاى لطيفى كه با جنگ و خونريزى كاملاً در تضاد قرار دارند. به‏همين دليل از تمام چيزها و كسانى كه به‏نحوى مُهر تأييد به جنگ مى‏زنند، متنفر است و چون تمام محيط اطرافش در سال‏هاى اخير در جنگ غوطه‏ور بوده‏اند، به نفى شادى و خوشحالى بشر مى‏رسد؛ طورى‏كه مرخصى‏هاى سربازان درطول جنگ را نوعى شادى دروغين مى‏پندارد. پيشنهاد ورق‏بازى سربازى كه ريشش را نتراشيده است، او را از افكارش دور مى‏كند. با او و سرباز ديگرى كه موهاى بور دارد، سرگرم ورق‏بازى مى‏شود. بازى آن‏قدر ادامه مى‏يابد كه سرباز ريش‏نتراشيده حين بازى خوابش مى‏برد. بعد از بيدارى، به آندره‏آس مى‏گويد كه در مرخصى است، اما چون همسرش را با مردى غافلگير كرده است، نخواسته است از مرخصى‏اش به‏طور كامل استفاده كند و بى‏درنگ به جبهه برگشته است. مرد در جريان صحبت هق‏هق‏كنان گريه مى‏كند و مى‏گويد ديگر دوست ندارد زنده بماند و دلش مى‏خواهد بميرد. او طى زندگى با زن‏هاى زيادى رابطه داشته است، اما رابطه با همسرش را "نه يك ارتباط جسمانى صرف" بلكه ارتباطى "منبعث از عشق ناب" مى‏داند. به‏همين دليل رابطه همسرش با يك مرد ديگر، او را كه به‏خاطر عشق زنده مانده بود، از زندگى بيزار مى‏كند. حالا فكر مى‏كند حتماً آن مرد همسرش را ترك كرده است و زن باز هم در انتظار او خواهد ماند. با اين تصور خود را تسلى مى‏دهد و حس مى‏كند كه هنوز همسرش را دوست دارد و او را نيز به خود علاقه‏مند مى‏پندارد. آندره‏آس از مردهايى كه با آنها بازى كرده است، خوشش مى‏آيد و فكر مى‏كند تنهايى چيز مطلوبى نيست. درواقع ما(خواننده‏ها) مى‏فهميم كه "درد مشترك" باعث پيوند روحى آندره‏آس با همنوعانش شده است و او كه پيش از آن خود را تافته جدابافته مى‏ديد، حالا مى‏فهمد كه همه به‏نوعى دارند از اين جنگ لطمه مى‏بينند. حتى فكر مى‏كند گه كاش زنى در زندگى‏اش وجود داشت؛ "زنى‏كه بعد از مرگ به يادش بيفتد و برايش گريه كند." به‏عبارت ديگر خواننده به فقدان عنصر عشق در زندگى آندره‏آس، كه تا آن زمان زنى را نبوسيده است، پى‏مى‏برد. آندره‏آس مدت‏ها پيش فكر كرده بود كه "ديگر هيچ‏چيز در اين دنيا براى من از اين منفورتر و زننده‏تر نبود كه به مرگى قهرمانانه بميرم و ابداً دلم نمى‏خواست مانند قهرمانان اشعار بميرم. مثل عكس‏هاى تبليغاتى خود را فداى اين جنگ نكبت‏بار كنم ..." (ص 42) چون به مرگ فكر مى‏كند، از احساس گرسنگى و تشنگى خود وحشت مى‏كند، اما پس از رفع آنها از فرط شادى دچار لرزش مى‏شود. سر كِيف مى‏آيد و شروع به خواندن دعا مى‏كند. مى‏انديشد: اگر سربازهايى كه در قطار هستند بدانند كه او براى تمام يهودى‏هاى تحت ستم آلمانى‏ها هم دعا مى‏كند، از قطار بيرونش خواهند انداخت." هجوم افكار مرگ‏بار او را آن‏قدر غمگين مى‏كند كه به عرق‏خورى پناه مى‏برد. چون نوشيدن عرق را بد مى‏داند، دوباره شروع به دعا مى‏كند و تصميم مى‏گيرد شبى را كه تا مرگش فرصت دارد در تنهايى بگذراند: "وقتى آدم تنهاست ديگر بى‏كس و كار نيست." (ص 59) قطار به "پسه‏ميشل" مى‏رسد و او همراه دو همقطارش پياده مى‏شود. فكر مى‏كند خوب است برگه مرخصى بخرد و با قطار بعدى به آلمان برگردد و دنبال چشم‏هاى زنى برود كه مدت‏ها پيش ديده بود. در حقيقت در اينجا ما (خواننده‏ها) مى‏فهميم كه چشم‏هاى آن زن و حتى كل وجود او نماد عشق و ميل به زندگى و فرار از جنگ و مرگ است و ادامه حركت، تسليم ناچارانه به سرنوشت است. آندره‏آس با مرد موبور تنها مى‏ماند. مرد موبورِ جوان تعريف مى‏كند كه شش هفته كنار يك رودخانه بود و گروهبان فرمانده، به او و پنج سرباز ديگر تجاوز كرد و پيرمردى را كه به خواسته او تن نداده بود، كشت و بعدها از ديگران از جمله او خواست كه شهادت دهند پيرمرد به‏خاطر نافرمانى كشته شده است. مرد موبور حس مى‏كند سر تا پاى وجودش آلوده و فاسد شده است. او نيز دلش مى‏خواهد بميرد.