جستجو در تالارهای گفتگو

جاودانه های موسیقی فیلم منتقدان سینما می گویند عنوان« موسیقی متن ماندگار» شامل آن دسته از موسیقی های متنی می شود که به صورت مستقل، مورد توجه تماشاگران سینما قرار می گیرد. این موسیقی، دارای هویت خاص است و فارغ از خود فیلم می تواند به حیات خود ادامه دهد در عین حال، موسیقی متن ماندگار به آن موسیقی گفته می شود که به محض شنیدن آن، نام و حال و هوای فیلم مورد نظر، به یاد بیننده بیاید. از موسیقی متن فیلم ـ که در زبان انگلیسی با لفظ Film score از آن یاد می کنند ـ با عنوان موسیقی پس زمینه هم اسم می برند. این موسیقی در همه حال اصیل است و به طور اختصاصی برای آن فیلم سینمایی ساخته شده است، اما گاهی اوقات این اتفاق می افتد که یک موسیقی که اختصاص به جای دیگری دارد، پس از آن که توسط یک فیلم سینمایی مورد استفاده قرار گرفت، تبدیل به موسیقی ای می شود که عموم مردم آن موسیقی را با آن فیلم شناخته و به یاد می آورند. ● پدرخوانده نینوروتا آهنگساز ایتالیایی از جمله معدود آهنگسازانی است که شهرتی همپای فیلمسازان دارد و موسیقی های متنی که برای فیلم های مختلف نوشته، تبدیل به موسیقی های ماندگار شده اند. از معروف ترین آثار او می توان به «پدرخوانده» (۱۹۷۲) اشاره کرد. او که تباری ایتالیایی دارد، در این فیلم با قصه ای جنایتکارانه و مافیایی سروکار داشت که شخصیت های اصلی آن ایتالیایی تبار بودند. این آهنگساز اسکار گرفته سینما، برای این فیلم به خلق نوعی از موسیقی پرداخت که هر دو وجه دراماتیک و دلهره آور را در خود داشته باشد. به این ترتیب، این موسیقی می توانست کاملا در خدمت قصه فیلم و حال و هوای آن قرار گیرد. فرانسیس فورد کاپولا، کارگردان فیلم از روتا موسیقی متنی می خواست که بتواند تضاد بین دو فضای درام و جنایتکارانه قصه را به نمایش بگذارد. برخی از منتقدان سینمایی کاپولا را به دلیل ارائه تصویری مهربان و جانبدارانه از گروه های مافیایی نکوهش کردند، اما آنها موسیقی متن روتا را ستودند. این آهنگساز ایتالیایی در شرایطی از سوی کاپولا دعوت به همکاری در «پدرخوانده» شد که قبل از آن برای فیلم های کلاسیک سینمای ایتالیا همچون «یوزپلنگ» و «زندگی شیرین» موسیقی متن ساخته بود. نینو روتا نتوانست با تعداد زیادی از فیلم های انگلیسی زبان سینما همکاری کند و در سال ۱۹۷۹ درگذشت. ● خوب، بد، زشت «خوب، بد، زشت» که ساخته سرجیو لیونه و محصول ۱۹۶۶ سینمای ایتالیا بود، کلینت ایستوود را در نقش اصلی خود داشت. این وسترن فقط باعث شهرت فراوان این بازیگر نشد، بلکه نام سازنده موسیقی متن آن اینو موریکونه را هم در سطح بین المللی مطرح کرد. موسیقی متن فیلم کاملا یک فضای وسترن را تداعی می کند. بهره گیری موریکونه از صدای سوت برای موسیقی متن، نوعی انقلاب در خصوص ساخت موسیقی متن آن سال ها محسوب می شد. با آن که این موسیقی چند دقیقه بیشتر نیست، ولی با بهره گیری از سازهای مختلف، به شیوه های گوناگون اجرا می شود. موسیقی متن خوب، بد، زشت خیلی سریع تبدیل به یک کار کلاسیک شد و تم آن در بسیاری از فیلم های دیگر و به بهانه های مختلف، مورد استفاده قرار گرفت. برای مثال الیا سلیمان فیلمساز فلسطینی در درام اجتماعی تحسین شده خود «مشیت الهی» (۲۰۰۲) استفاده خیلی خوبی از این موسیقی کرد. موریکونه بعدها موسیقی های متن جذابی برای فیلم هایی مثل «روزی روزگاری در آمریکا» (۱۹۸۴) خلق کرد، ولی هیچ یک از کارهای بعدی او موفقیت کلان «خوب، بد، زشت» را تکرار نکرد. ● حکومت نظامی در شرایطی که نمایش عمومی درام های سیاسی افشاگرانه مثل «زد» (۱۹۶۹) و «حکومت نظامی» (۱۹۷۲، هر دو ساخته کوستاگاوراس فیلمساز یونانی تبار) در بسیاری از کشورهای دیکتاتوری جهان ـ و از جمله ایران قبل از انقلاب ـ ممنوع بود، ولی موسیقی متن آنها شهرت فراوانی در میان دوستداران دنیای موسیقی پیدا کرده بود. میکیس تئودوراکیس موسیقی متن هر دو فیلم را تصنیف کرد و این موسیقی متن ها بارها در فیلم های مختلف سینمایی بین المللی و حتی ایران هم مورد استفاده قرار گرفتند. موسیقی ای که تئودوراکیس برای این دو فیلم خلق کرد، شامل تعدادی قطعات کوتاه می شد که برای یک فیلم سینمایی زیاده از حد بود. به دنبال کار تئودوراکیس در این فیلم ها بود که نوع ساخت موسیقی متن ها تا حد زیادی تغییر کرد و آهنگسازان، شیوه جدیدی را مورد استفاده قرار دادند. ● بن هور میکلوش روژا، آهنگساز مجارستانی تبار سینما هم پس از عزیمت به آمریکا، سبک موسیقایی اروپای شرقی را هم همراه خود به فیلم های انگلیسی زبان سینما برد. او برای بیش از ۹۰ فیلم سینمایی و مجموعه تلویزیونی موسیقی متن ساخت، اما موسیقی او برای درام تاریخی «بن هور» (۱۹۵۹) در زمانی که تولید فیلم های تاریخی رونق گرفته بود، باعث خلق موسیقی متن مخصوص ژانر سینمای تاریخی شد. این آهنگساز که توانایی خاصی در ایجاد تغییر در کارهای خود داشت، موسیقی های متن جذابی برای فیلم هایی مثل «طلسم شده» آلفرد هیچکاک (۱۹۴۵) و «غرامت مضاعف» بیلی وایلدر (۱۹۴۴) ساخته بود. ● آرواره های کوسه با اکران عمومی «آرواره های کوسه» (۱۹۷۵) ساخته استیون اسپیلبرگ، نوع تازه ای از موسیقی متن راه خود را روی پرده سینماها باز کرد. جان ویلیامز (که تقریبا مشهورترین آهنگساز معاصر محصولات سینمایی است) برای موسیقی این درام ترسناک و دلهره آور از یکسری سازهای زهی استفاده کرد که همنوازی خوبی باهم دارند و از یک صدای ملایم، تبدیل به یک صدای بلند و هولناک می شوند. اسپیلبرگ از وی خواسته بود موسیقی ای بنویسد که خطر حضور کوسه غول پیکر فیلم را اطلاع دهد و نوعی شومی و نحسی در این موسیقی باشد. تماشاگران آرواره های کوسه هر بار که این موسیقی نواخته می شد، می فهمیدند که دارد سر و کله شخصیت منفی قصه فیلم پیدا می شود. ویلیامز دو سال بعد در یک همکاری نزدیک با جورج لوکاس، موسیقی متن «جنگ های ستاره ای» را نوشت. این موسیقی هم، به سرعت تبدیل به یکی از قطعه های ماندگار و کلاسیک تاریخ سینما شد. این آهنگساز در کارهای بعدی خود نتوانست، موفقیت این دو کار معروف خود را تکرار کند. با این حال، منتقدان سینمایی موسیقی متن «برخورد از نوع سوم» (۱۹۷۷) این آهنگساز ـ که دومین همکاری مهم او با اسپیلبرگ بود ـ را هم یکی از کارهای درخشان و مطرح دنیای سینما ارزیابی می کنند. ● از شیر شاه تا هوگو هاوارد شور برای فیلم هایی مثل سه گانه ارباب حلقه ها، فیلادلفیا، موکل، ادوارد، هوانورد و هوگو، موسیقی متن نوشته است. با وجود پرآوازه بودن نام این آهنگساز، موسیقی های متن او (به گفته منتقدان هنری) نتوانسته اهمیت و اعتباری مثل کارها و ساخته های همکارانش پیدا کند. هانس زیمر هم حالتی شبیه همین آهنگساز دارد. او هم برای تعداد زیادی فیلم سینمایی موسیقی متن ساخته و با پروژه هایی مثل سه گانه دزدان دریایی کارائیب، شیرشاه، شوالیه تاریکی و سرآغاز همکاری داشته است، اما هیچ یک از ساخته های او تبدیل به یک کار ماندگار و کلاسیک نشده اند. برخی از اهل فن می گویند شاید طی یکی دو دهه آینده، ساخته های شور و زیمر تبدیل به آثاری ماندگار شوند و تماشاگران سینما و مردم معمولی، در زندگی روزمره شان آنها را برای خود تکرار کنند. ● ماموریت غیرممکن «ماموریت غیرممکن» (۱۹۹۶) با بازی تام کروز، نسخه دوباره سازی شده سینمایی یک مجموعه موفق دهه ۶۰ میلادی، به همین نام بود. این مجموعه پرطرفدار تلویزیونی سال ها قبل در ایران با نام «بالاتر از خطر» به نمایش درآمد. موسیقی متن مجموعه خیلی زود تبدیل به یکی از جذاب ترین موسیقی های این دهه شد و بخش عمده علاقه تماشاگران تلویزیونی به این مجموعه، اختصاص به موسیقی تیتراژ آن داشت. دنی النمن موسیقی متن نسخه سینمایی را براساس موسیقی متنی ساخت که لالو شیفرین برای مجموعه تلویزیونی ساخته و خلق کرده بود. برایان دی پالما در قسمت اول مجموعه فیلم سینمایی ماموریت غیرممکن استفاده کامل و خوبی از موسیقی متن مجموعه آن کرد و منتقدان سینمایی از اقدام وی استقبال کردند. استفاده نکردن از تم اصلی موسیقی مجموعه تلویزیونی در قسمت های بعدی سینمایی آن، باعث نارضایتی منتقدان و تماشاگران سینما شد. استنلی کوبریک در فیلم «۲۰۰۱: یک اودیسه فضایی»، دست به اقدام تازه ای زد و در حرکتی غیرمعمول برای موسیقی متن خود نه از موسیقی اصیل که از موسیقی آثار مطرح دنیای موسیقی بهره گرفت. وی از پاتریک مور که متخصص مسائل موسیقی است به عنوان مشاور موسیقی استفاده کرد. کوبریک بخش هایی از آثار کلاسیک موسیقی (و ازجمله اشتراوس) را روی چند سکانس مهم فیلم خود گذاشت. نوع استفاده این فیلمساز از این آثار کلاسیک به قدری خوب بود و این موسیقی ها به قدری خوب و درست در دل قصه و فضای آن قرار گرفت که به عنوان موسیقی متن اختصاصی این فیلم شناخته شد. هنوز هم تماشاگران سینما با شنیدن این موسیقی ها به یاد فیلم علمی ـ تخیلی و روانکاوانه کوبریک می افتند. کیکاووس زیاری