جستجو در تالارهای گفتگو

تعیین معیار های اقلیمی برای بیابان زایی توسط کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی سازمان ملل (UNCCD) سازمان هاي زيادي معيار هاي زيست محيطي، اقتصادي – اجتماعي كه براي كنترل و ارزيابي بيابان زايي موثر مي باشند را معرفي كرده اند. يك معيار بايد قابل اندازه گيري باشد و تغييرات يك سيستم پيچيده را پايش نمايد و روابط پيچيده زيست محيطي، اقتصادي – اجتماعي را ساده نمايد. معيار ها را مي توان به دو گروه بيوفيزيك و اقتصادي – اجتماعي تقيسم نمود. در اين دستورالعمل تشريح معيار ها بر اساس تعاريف كنوانسيون مقابله با بيابان زايي سازمان ملل ( UNCCD) مي باشد. معرفي معيار هاي بيابان زايي بايد بر اساس شاخص هاي علمي بوده و روابط بين معيار و نقش آن متناسب باشد. معيار مناسب معياري است كه بهترين اطلاعات را در باره ي گرايش بيابان زايي ارائه كند، نيست بلكه معياري است كه با استفاده از اطلاعات و دانش موجود و با هزينه كم اين كار را انجام دهد. لذا Riley ، Stein (2001) ويژگي هاي زير را براي معرفي و ارزيابي معيارها پيشنهاد كرده اند: 1- به طور عيني و عملي قابل اندازه گيري باشند. 2- ترجيحاً كمي باشند. 3- آسان و با هزينه كم قابل اندازه گيري باشند. 4- حساس به تغييرات زيست محيطي باشند. 5- ساده و قابل دسترس هم براي متخصصان و هم براي برنامه ريزان باشند. 6- قادر به حمايت از تصميم هاي اتخاذ شده باشند. بر اساس تعريف آژانس زيست محيطي اروپا (EEA) يك معيار به عنوان يك پارامتر يا ارزش برگرفته از پارامتر ها است كه اطلاعاتي درباره ي يك رويداد به ما مي دهد، ( OECD, 1993 و EEA, 1998) . معيار ها نبايد با اطلاعات خام كه از آنها بدست مي آيند، اشتباه شوند، معيار ها اطلاعات كمي هستند كه به چگونگي توضيح چيز هايي كه در طول زمان و مكان تغيير مي كنند كمك مي كنند، (EEA, 1198) و رويدادهاي پيچيده را به طور كمي و واقعي بر اساس اطلاعات مربوطه ساده مي نمايند، (سازمان محيط زيست انگلستان، 1998، EEA ، 1998). براي توصيف يك پديده پيچيده يك معياركافي نيست بلكه چندين معيار كه به طور دقيق انتخاب و مديريت شده اند لازم است، (USA, EPA, 1995، EEA, 1998). متخصصين زيادي با توجه به موارد زير معيار هاي تخريب سرزمين راطبقه بندي كرده اند، (O' Connor, 1994; Pieri et al. 1995; SCOPE, 1995; Dumanski & Pieri, 1996)). - فشار وارده به محيط زيست توسط فعاليت هاي انسان - تغييرات در كيفيت اجزاء محيط زيست - پاسخ جامعه به اين تغييرات كه مي تواند ابزار مفيد و ارزشمندي براي بهره برداران و سياست گذاران يك سرزمين باشد. لذا چهار چوب DPSIR ، ( Driving forces, Pressure, State, Impact, Response) پيشنهاد مي شود. بر اساس اين چهار چوب معيار ها در 4 گروه اصلي طبقه بندي مي شوند: الف) توصيفي (Descriptive) ب) عملكردي يا اجرايي ( Performance) ج) كارآيي (Efficiency) د) رفاه كل (Total welfare) معيار هاي توصيفي وضعيت موجود را بيان مي كنند و ممكن است جزو معيار هاي Driving forces، Pressure، Impact، State، Response باشند. شكل شماره 1: ساختار DPSIR براي شرايط سيستمي استفاده شده در طبقه بندي معيار ها ((EEA, in Gentile, 1998 شكل شماره 2: مولفه هاي DPSIR و ارتباط آنها با معيار ها(EEA, in Gentile, 1998 در اين زمينه معيار هاي Driving forces شرايط اقتصادي – اجتماعي و جمعيت شناختي را در چهار چوب زماني معين از يك منطقه خاص را تعريف مي كنند. چنين معيار هايي همچنين بيان كننده تغييرات در توليد، مصرف و سبك هاي زندگي است، كه نيرو هاي محرك اصلي رشد جمعيت و تغيير حالت هاي اجتماعي – اقتصادي است، كه ايجاد تغييرات مرتبط با توليد و مصرف مي كنند. لذا مطابق با زنجيره DPSIR ، اين نيروهاي محرك به سيستم اعمال فشار مي كنند. معيار هاي فشار (Pressure) معمولاً بيان كننده تغييرات در استفاده از منابع طبيعي ( آب، سرزمين و مواد معدني) ، عوامل بيولوژيكي و طبيعي، توليد گاز هاي گلخانه اي و ... است. لذا فشار ها به وسيله قالب هاي اقتصادي – اجتماعي بكار مي روند و شيوه هايي براي سيستم فيزيكي هستند كه منجر به تغييرات در عناصر سيستم مي شود. معيار هاي وضعيت (State) محدود به حالت هاي پارامترهاي مختلف در شرايط محلي است كه ممكن است شامل پارامتر هاي بيولوژيكي، شيميايي، يا كميت و كيفيت پارامتر هاي طبيعي باشند. معيار هاي فشار (Impact) به توصيف اثرات برگرفته از تغييرات در حالت يك سيستم، در دسترس بودن منابع، تنوع زيستي، روابط اقتصادي يا عملكرد اجتماعي و ... مي پردازد. معيار هاي پاسخ (Response) يا شرح كار هاي انجام شده توسط گروه هاي اجتماعي يا سازمان ها براي مقابله ، غلبه، پيش بيني، جلوگيري و انطباق در حالت هاي انتقال در سيستم مرتبط است. علاوه بر اين ، معيار هاي پاسخ اقدامات سياسي براي حفظ ويژگي هاي خاص قابل توصيف توسط سيستم را معين مي كند كه ممكن است منحر به نيروه هاي محرك منفي كه اهدافشان بر داشتن فشار است و نه عامل تغييرات در حالت سيستم شود. معيار هاي مربوطه در اين پروژه به صورت زير طبقه بندي شده است كه جداول آن پيوست است. الف) فيزيكي، اكولوژيكي و زيست محيطي شامل اقليم، خاك، آب، پوشش گياهي، رواناب، آتش ب) اقتصادي شامل: كشاورزي، زراعت، دامپروري، مديريت زمين، كاربري زمين، استفاده از آب، توريسم ج) اجتماعي د) زير ساخت ها شاخص هاي تخريب سرزمين: يك رويكرد يك پارچه كه شامل معيار هايي از منابع مختلف زيادي با مرحله اي از تخريب سرزمين و بيابان زايي و اثر بخشي شيوه هاي مختلف مديريت سرزمين، بيان شده است. فهرست معيار هاي تهيه شده در جدول شماره يك با الف) بررسي منابع ب) گروه هاي مختلف مشاور از پروژه هاي DESIRE تشكيل شده است. با بررسي پروژه هاي تحقيقاتي گذشته يا در دست انجام بر روي مفاهيم و سيستم هاي مرتبط با بيابان زايي شامل معيار هاي MEDALUS، MEDRAP، DESERTLINKS،(DIS4ME indicator database)، انجام شده است. موثر ترين معيار ها بر اساس ارتباطشان با بيابان زايي در DESERTLinks ( سيستم DIS4ME) بيان شده است. يك فهرست طولاني از معيار هاي تحت فرمت خاص و مثال هايي از چگونگي استفاده از آنها توصيف شده است. علاوه بر اين جلسه هاي گروه در ابتدا بر اين اولويت متمركز شده بود. در نهايت از فهرست طولاني از معيار هايي كه در جدول شماره يك در ارتباط با عوامل تاثير گذار بر بيابان زايي در نظر گرفته شده است براي مراحل مختلف استفاده مي شود. عوامل و فرآيند زير براي مناطق پايلوت در نقاط مختلف معرفي شده است: الف) فرسايش خاك شامل آب، خاكورزي، فرسايش بادي ب) شور شدن خاك ج) تنش آب د)آتش سوزي جنگل ه‍) شهر نشيني معيار هاي اقلیمی پيشنهاد شده در جدول شماره يك مي تواند براي شرايط محلي ( سايت مزرعه) يا منطقه اي( شهرستان) استفاده شود. جدول شماره يك: فهرست معيار هاي اقلیمی معرفي شده در ارتباط با عامل يا فرآيند بيابان زايي در مناطق پايلوت [TABLE] [TR] [TD] معيار ها [/TD] [TD=colspan: 7] فرآيند هاي مهمي براي بيابان زايي در مناطق پايلوت [/TD] [/TR] [TR] [TD] فرسايش آبي [/TD] [TD] فرسايش خاكورزي [/TD] [TD] فرسايش بادي [/TD] [TD] شور شدن خاك [/TD] [TD] تنش آب [/TD] [TD] آتش سوزي جنگل [/TD] [TD] شهري شدن [/TD] [/TR] [TR] [TD=colspan: 8] معيار هاي فيزيكي و اكولوژيكي [/TD] [/TR] [TR] [TD] اقليم [/TD] [TD=colspan: 7] [/TD] [/TR] [TR] [TD] دماي هوا [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] شاخص خشكي [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] تبخير و تعرق پتانسيل [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] درجه حساسيت به بارندگي [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] فرسايندگي باران [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [/TABLE] [TABLE] [TR] [TD] معيار ها [/TD] [TD=colspan: 7] فرآيند هاي مهمي براي بيابان زايي در مناطق پايلوت [/TD] [/TR] [TR] [TD] فرسايش آبي [/TD] [TD] فرسايش خاكورزي [/TD] [TD] فرسايش بادي [/TD] [TD] شور شدن خاك [/TD] [TD] تنش آب [/TD] [TD] آتش سوزي جنگل [/TD] [TD] شهري شدن [/TD] [/TR] [TR] [TD=colspan: 8] معيار هاي فيزيكي و اكولوژيكي [/TD] [/TR] [TR] [TD] آب [/TD] [TD=colspan: 7] [/TD] [/TR] [TR] [TD] كيفيت آب [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] كميت آب [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] بهره برداري از آب زير زميني [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] نسبت مصرف آب به تقاضاي آب [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [/TABLE] [TABLE] [TR] [TD] معيار ها [/TD] [TD=colspan: 7] فرآيند هاي مهمي براي بيابان زايي در مناطق پايلوت [/TD] [/TR] [TR] [TD] فرسايش آبي [/TD] [TD] فرسايش خاكورزي [/TD] [TD] فرسايش بادي [/TD] [TD] شور شدن خاك [/TD] [TD] تنش آب [/TD] [TD] آتش سوزي جنگل [/TD] [TD] شهري شدن [/TD] [/TR] [TR] [TD=colspan: 8] معيار هاي فيزيكي و اكولوژيكي [/TD] [/TR] [TR] [TD] رواناب [/TD] [TD=colspan: 7] [/TD] [/TR] [TR] [TD] تراكم زهكشي [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] فراواني سيل [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] مناطق با سطح غير قابل نفوذ [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [/TR] [/TABLE] [TABLE] [TR] [TD] معيار ها [/TD] [TD=colspan: 7] فرآيند هاي مهمي براي بيابان زايي در مناطق پايلوت [/TD] [/TR] [TR] [TD] فرسايش آبي [/TD] [TD] فرسايش خاكورزي [/TD] [TD] فرسايش بادي [/TD] [TD] شور شدن خاك [/TD] [TD] تنش آب [/TD] [TD] آتش سوزي جنگل [/TD] [TD] شهري شدن [/TD] [/TR] [TR] [TD=colspan: 8] معيار هاي اقتصادي [/TD] [/TR] [TR] [TD] استفاده از آب [/TD] [TD=colspan: 7] [/TD] [/TR] [TR] [TD] استفاده بيش از اندازه از آبخوان [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] درصد اراضي قابل كشت كه آبياري مي شود [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] رواناب ذخيره شده [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] مصرف آب در منطقه [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [TR] [TD] كمبود آب [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] + [/TD] [TD] [/TD] [/TR] [/TABLE] هر معيار توسط طبقه هاي معيني توصيف شده است. اين طبقه ها با استفاده از سيستم هاي طبقه بندي موجود مانند اطلاعات پايه خاك زمين مرجع اروپا، يا اطلاعات پروژه هاي تحقيقاتي مانند DIS4ME مشخص شده است. كلاس هاي مختلف از معيار ها با توجه به اهميت آنها به تخريب سرزمين و خطر بيابان زايي سازمان دهي شده است ( جدول شماره 2). بر اساس جدول شماره 1 معيار هايي براي هر مرحله يا به عنوان عاملي براي جمع آوري اطلاعات در هر منطقه پايلوت انتخاب شده است. در همه مناطق مطالعاتي، تحقيقاتي براي انواع كاربري هاي مختلف( استفاده از سرزمين) مانند باغ زيتون، باغ انگور، غلات، بادام، پنبه، مرتع، بلوط، جنگل كاج و ... به عنوان مناطق معرف در شرايط محيطي مديترانه اي انجام شده است. معيار هاي STATE شامل پايش موفقيت شيوه هاي اقدام شده و روش كار، و اينكه احتمالا كدام يك بيشترين حساسيت را به هر روش فني ويژه دارد امكان پذير مي كند. معيار هاي DRIVER و PRESSURE روي شرايطي كه بيان كننده مرحله درمان و كنترل بيابان زايي را دارد تاكيد مي كند. اطلاعات پايه جمع آوري شده براي معيار هاي مختلف شامل سيستم اطلاعات پايه منظم شده كه در WB6 ارائه شده است. فهرست معيار ها با طبقه بندي ارزش هاي آنها جدول شماره 2: فهرست معيار هاي منطقه هاي و محلي با طبقه هاي مجزا براي هر معيار كه براي جمع آوري اطلاعات در منطقه معرف ( پايلوت) استفاده شده است. اطلاعات عمومي منطقه: شماره سايت: تاريخ: نويسنده ( نام كارشناس): محل: ارتفاع: عرض جغرافيايي: طول جغرافيايي: موقعيت فيزيوگرافي منطقه: طول شيب دامنه به متر: ويژگي هاي فرسايش خاكورزي بر حسب متر: نوع حساسيت زيست محيطي منطقه به بيابان زايي: ادامه جدول شماره 2 معيار هاي اكولوژيكي و فيزيكي اقليم [TABLE] [TR] [TD] دماي سالانه هوا (o C) [/TD] [TD] بارندگي سالانه (mm) [/TD] [TD] شاخص خشكي BG aridity index [/TD] [TD] تبخير و تعرق پتانسيل سالانه (mm) [/TD] [/TR] [TR] [TD] 12-15 15-18 18-21 >21 [/TD] [TD] 280-650 650 -1000 >1000 [/TD] [TD] 50-75 75-100 100-125 125-150 >150 [/TD] [TD] 500-800 800-1200 1200-1500 >1500 [/TD] [/TR] [TR] [TD] بارندگي فصلي [/TD] [TD] بارندگي فرسايسي (mm/h) [/TD] [TD][/TD] [TD][/TD] [/TR] [TR] [TD] 0.20-0.39 0.40-0.59 0.60-0.79 0.80-0.99 1.00-1.19 >1.20 [/TD] [TD] 60 -90 91-120 121-160 >160 [/TD] [TD][/TD] [TD][/TD] [/TR] [/TABLE] آب [TABLE] [TR] [TD] كيفيت آب ( μS) [/TD] [TD] كميت آب [/TD] [TD] بهره برداري از آب هاي زير زميني [/TD] [TD] نسبت مصرف آب به تقاضاي آب (WC/WD) [/TD] [/TR] [TR] [TD] 400-800 800-1500 >1500 [/TD] [TD] Adequate Moderate Low None [/TD] [TD] Exploitation>recharge recharge>exploitation> > 0.8·recharge local problems of over-exploitation without problems of over-exploitation [/TD] [TD] Low WC/WD Moderate WC/WD = 0.5-1 High WC/WD = 1-2 Very high WC/WD>2 [/TD] [/TR] [/TABLE] رواناب [TABLE] [TR] [TD] تراكم زهكشي Drainage density (km of channels per km2 ) [/TD] [TD] فراواني سيلاب Flooding frequency [/TD] [TD] مساحت غير قابل نفوذ Impervious surface area (ha /10 km2 of territorial surface/10 years ) [/TD] [/TR] [TR] [TD] Coarse Medium 5-10 km Fine 10-20 km Very fine >20 km [/TD] [TD] Νο very rare (once/10 years) Rare (once/6-10 years) Infrequent(once/3-5 years) Frequent(once/1-2 years) Other [/TD] [TD] Low Moderate 10-25 ha High 26-50 ha Very high >50 ha [/TD] [/TR] [/TABLE] استفاده از آب [TABLE] [TR] [TD] درصد اراضي قابل آبياري كه آبياري ميشود Irrigation percentage of arable land [/TD] [TD] ذخيره رواناب Runoff water storage [/TD] [TD] درصد مصرف آب در بخش Water consumption per sector (% per year) [/TD] [TD] كمبود آب Water scarcity (Water available supply per capita / water consumption per capita during the last 10 years) (WAC/WCC = R) [/TD] [/TR] [TR] [TD] 5-10 10-25 25-50 >50 [/TD] [TD] No low moderate adequate Other [/TD] [TD] Industry Tourism domestic irrigation Other [/TD] [TD] No R>2 Low R=1.5- 2 Moderate R=1-1.5 High R=0.5-1 Very high R [/TD] [/TR] [/TABLE]