جستجو در تالارهای گفتگو

بررسی نقش فلزات سنگين برسلامتی انسان بهزاد احمدی-رئيس دفتركيفيت محيط زيست و حفاظت منابع آب - مقدمه در ابتداي رشد جوامع كوچك، پسماندها و پسابهاي شهري، صنعتي، توليدي و خدماتي به داخل رودخانه ها تخليه مي شد و حتي تصور بر اين بود كه اين پسماندها غذاي ماهيان و موجودات آبزي شده و موجب رشد و نمو آنها مي گردد. بر اين اساس بود که رودخانه مي سي سي پي به مجرايي پر از زباله هاي شهري و صنعتي تبديل شد و در نتيجه در سال 1928 دفع زباله به رودخانه هاي بعضي از ايالت هاي امريکا ممنوع گرديد و از سال 1965 قوانين خاصي جهت دفع انواع آلاينده ها و پسابهاي صنعتي و شهري وضع شد [1]. در کشورهاي در حال توسعه، عدم اجراي درست و نظارت صحيح قوانين و رشد نامتمرکز صنعت، باعث شده است که منابع آبي بويژه رودخانه ها، هر روز آلوده تر از گذشته گردند. روانابهاي سطحي و آبهاي زير زميني به دليل استفاده هاي گسترده انساني و صنعتي از آنها، از اهميت زيست محيطي بالايي برخوردارند. هر گونه آلودگي روانابهاي سطحي در بالا دست، تأثيرات نامطلوب زيادي در پايين دست بر جا مي گذارد، به گونه اي که کليه مصرف کنندگان اعم از انسان، حيوانات و صنايع، در معرض خطر زيست محيطي قرار مي گيرند. همچنين تأمين آب سالم و بهداشتي و حفاظت منابع از آلودگي، يکي از دغدغه هاي کنوني دولت و مراکز تصميم گيري است. لذا لزوم جلوگيري از تخريب منابع آبي و روانابهاي سطحي، با شناسايي، اندازه گيري آلاينده ها و وضع و اجراي قوانين بيش از پيش اهميت پيدا مي کند [2]. در اين راستا و جهت نيل به اين مهم، پروژه اندازه گيري فلزات سنگين سرب، روي و کادميوم در رودخانه هاي حساس كشور، بررسي مقدار آلاينده موجود در رودخانه ها و شناسايي منابع ورود آنها امري مهم وحياتي محسوب مي شود. 2-تعاريف در جدول تناوبی به آن تعداد ازعناصر که وزن اتمی با لائی داشته و در درجه حرارت اتاق خاصیت فلزی دارند فلز سنگین اطلاق می شود.از آنجائی که تعاریف مختلفی برای این عناصر شده و در این طبقه عناصر مختلفی قرار داده شده اند باید تنها از اصطلاح فلزات و یا شبهه فلزات استفاده نمود.بر اساس این تعارف فلزات مس تا بیسموت در جدول تناوبی که دانستیته بیشتر از 4 دارند به عنوان فلزات سنگین تعریف شده اند. در جدول تناوبی به فلزات گروه 3 تا 16 در تناوب 4 و 4 به بعد فلزات سنگین می گویند. بسیاری از این عناصر نه تنها برای حیات بیولوژیکی ضروری نیستند بلکه بسیار هم خاصیت سمی دارند. ارگانیسمهای زنده به مقادیر بسیار کمی از فلزات سنگین برای ادامه رشد و بقاء نیار دارند که به اصطلاح به آنها Trace Elements می گویند مثل آهن ، کبالات ، مس ، منیزیم ، مولیبدن ، وانادیم ، استرنیم و روی و اگر ازآن حداقل مورد نیاز و ضروری افزایش یابند باعث اخلال در رشد می گردند. سایر فلزات سنگین مانند جیوه ، سرب و کادمیم عناصر حیاتی نبوده و اثرات سود مندی بر حیات ارگانیسمهای زنده ندارند به طوریکه تجمع آنها در بدن موجودات زنده به خصوص پستانداران باعث بیماریهای خطرناکی می گردد.مسیرهای ورود به بدن پستانداران به طور معمول از طریق هوای آلوده که در مناطق صنعتی پس از بارندگی وارد خاک و آب زیرزمینی می شوند و همچنین از طریق دریاها و اقیانوسها می باشد. در مسمومیتهای ناشی از مصارف داروئی فلزات سنگین شامل آهن ، منیزیم ، آلومینیوم یا برلیوم می باشند. در مبحث حفاظت محیط زیست ، بهداشت و سلامت انسانها فلزاتي مانند سرب، جيوه، مس، كادميوم ، نيكل،کروم و.. جزء گروه فلزات سنگين بوده که اين عناصر و بسياري از ترکيبات آنها به لحاظ اثرات سوء و زيانبارشان بر سلامت انسان و محيط زيست از سموم پرخطر پيرامون ما محسوب مي گردند. اين سموم در هواي تنفسي، آب آشاميدني، مصالح ساختماني، لوازم آشپزخانه و حتي البسه موجود مي باشند. يکي از اساس ترين مسئله در ارتباط با فلزات سنگين عدم متابوليزه شدن آنها در بدن مي باشد. در واقع فلزات سنگين پس از ورود به بدن ديگر از بدن دفع نشده بلکه در بافتهائي مثل چربي، عضلات، استخوانها و مفاصل رسوب کرده و انباشته مي گردندکه همين امر موجب بروز بيماريها و عوارض متعددي در بدن مي شود. فلزات سنگين همچنين جايگزين ديگر املاح و مواد معدني مورد نياز در بدن مي گردند. مثلاً در صورت كمبود روي در مواد غذايي كادميوم جايگزين آن مي گردد. به طور کلي اختلالات عصبي (پاركينسون، آلزايمر، افسردگي، اسكيزوفرني) - انواع سرطان ها - فقر مواد مغذي - بر هم خوردن تعادل هورمونها - چاقي - سقط جنين - اختلالات تنفسي و قلبي، عروقي - آسيب به كبد، كليه ها و مغز - آلرژي و آسم - احتلالات غدد درونريز-عفونتهاي ويروسي مزمن - كاهش آستانه تحمل بدن - اختلال در عملكرد آنزيمها - تغيير در سوخت و ساز - ناباروري - كم خوني - خستگي - تهوع و استفراغ - سردرد و سرگيجه - تحريك پذيري - تضعيف سيستم ايمني بدن - تخريب ژنها - پيري زودرس-اختلالات پوستي - كاهش حافظه - بي اشتهايي - التهاب مفاصل - ريزش مو - پوكي استخوان و در موارد حاد مرگ از نتايج اثرات ورود فلزات سنگين به بدن انسان مي باشد. از طرفي خاصيت تجمع پذيري فلزات سنگين در گياهان و ورود آنها به زنجيره غذائي خطرات ناشي از آنها را دو چندان مي کند.با رشد صنعت و افزايش مصرف مواد شيميائي ورود آنها در آب ، خاک و هوا و آلوده شدن محيط احتمال روياروئي انسان با خطرات ناشي از آنها بيشتر شده است. 3-منابع كلي انتشار منابع اصلي آلودگي فلزات سنگين شامل منابع انسان ساز و منابع طبيعي انتشار آنهامی باشد. به عنوان مثال منابع طبيعي انتشار کادميم عمدتا شامل سنگهاي رسوبي ، سنگ فسفات هاي دريائي ، آتشفشانهاي فعال ، معادن و بسترهاي سنگي حاوي آنها ، درياچه ها ، جنگل سوزي و منابع انسان ساز آن انتشار از صنايع مصرف کننده محصولات حاوي کادميم مانند باطريهاي نيکل – کادميم ، پلاستيک ، سراميک ، شيشه ، رنگ ، مينا کاري که در توليد آنها از رنگهاي حاوي کادميم استفاده مي شود ، تثبيت کننده هاي کادميمي استفاده شده درفرآيند توليد محصولات پلي وينيل کلرايد (PVC) ، محصولات آهني و غير آهني با روکشهاي کادميمي ، آلياژهاي کادميمي و محصولات الکترونيکي ، زباله سوزها ي شهري ، پسماندهاي صنايع فلزي مثل صنايع آهن و فولاد ، سيمان ، سنگ گچ ، روي ، سرب ، مس و آلياژهاي آنها وباقي مانده هاي سوخت هاي فسيلي و.... می باشد. همچنين مصرف لجن فاضلاب و کودهاي فسفاته در زمينهاي کشاورزي و باقي مانده هاي ناشي از مصرف سوخت هاي فسيلي ، پسماند هاي صنايع سيمان و محل هاي دفن زباله ( که در آنها زباله هاي حاوي کادميم يا ناخالصيهاي آن وجود دارد ) از عوامل آلودگي کادميم درخاک هستند. در مورد جيوه نيز مي توان به عمده موارد مصرف آن شامل آمالگام جيوه ،كـاتاليست ها ، وسايل الكتريكي ترمومتر ، بارومتر ، لامپهاي جيوه اي ، ديگهاي بخار، توليدP.V.C ( كاربرد اكسيد جيوه به عنوان كاتاليزور ) ، آينه ، باطري ، توليد سود سوزآور ، محصولات كشاورزي (قارچ كش ، ‎آفت كش ، ضد باكتري و … ) و همچنين كاربرد زيادي از آن در دارو سازي ، رنگ سازي و مصرف در استخراج طلا نام برد. جيوه همچنين به عنوان ضد باكتري و يا نگهدارنده در تهيه رنگهاي مورد مصرف به كاربرده مي شود. بيشترين تركيب قابل استفاده جیوه فنيل مركوريك استات و فنيل مركوريك اولآت بوده كه هر دو از درجه سميت بالايي برخوردارمي باشند . اكسيد جيوه نيز به عنوان يك تركيب ضد كپك در رنگهاي نقاشي استفاده مي شود . همچنين سالهاست كه از تركيبات جيوه در صابونها و كرمهاي آرايشي كه به منظور روشن تركردن پوست به كار مي رود استفاده مي شود . معمولاً اين فرآيند با مهار پيگامتاسيون انجام مي گيرد . استفاده از اين مواد در حال حاضر در برخي از كشورهاي آفريقايي ، آمريكاي شمالي و اروپا ممنوع گرديده است . اين مواد توسط كميته هاي بهداشتي مختلف اروپا مورد تجزيه و بررسي قرار گرفته و معلوم شده است كه برخي از صابونهاي حاوي 3-1 درصد يديد جيوه و كرمهاي سفيد كننده حاوي 5-1 درصد تركيبات آمونياكي جيوه هستند و چون در طول روز بر روي پوست باقي مي مانند فرصت كافي براي جذب در پوست خواهند داشت . همچنين فلزات سنگين مثل سرب ، کادميم و جيوه از طريق پسماندها و فاضلابهاي حاوي آنها در صنايع ، مراکز خدماتي بهداشتي و درماني ، نساجي ها ، کارخانه هاي رنگسازي صنايع فلزي آهن و فولاد وصنايع فلزي غير آهني، زباله ها و پسماند هاي حاوي لامپهاي سوخته و باطريهاي مستعمل و ... به محيط زيست راه پيدا مي کنند. جيوه ، سرب و کادميم از طريق مصرف سوختهاي فسيلي و يا استفاده از زباله سوزهاي شهري براي دفع زباله ها هوا را نيز آلوده مي کنند. کاربرد باتري خشک براي اسباب بازي ، ساعت ، لب تاپ ، تلفن هاي همراه، ابزار مکانيکي قابل حمل و کامپيوتر ميزان آنها را در زباله هاي شهري افزايش مي دهد .باتريهاي آلکالين هر روز در خانه ها در ريموت ( کنترل ها ) چراغ هاي چشمک زن و ديگر وسايل الکترونيکي استفاده مي شوند.باتريهاي که در ساعت ، وسايل کمک شنوايي و .. استفاده مي شوند نيز حاوي جيوه ، نقره، کادميوم ، ليتيم ، يا ديگر فلزات سنگين هستند