جستجو در تالارهای گفتگو

شرکتها، مهندسان مشاور و موسسات زیادی در کشور و در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند و هر کدام به نحوی دراجرای پروژه‌ها نقش دارند و یا بطور کلی انجام کامل آنها را به عهده می‌گیرند. هر یک از این بنگاه‌ها و موسسات پس از بررسی‌های اولیه و انجام طراحی‌ها، نسبت به تامین مواد ومصالح، ساخت، اجرا ونصب و راه‌اندازی اقدام کرده و در نهایت پس از اتمام پروژه،‌آن را به دستگاههای اجرایی یا صاحب‌کاران خصوصی تحویل می‌دهند. بطور کلی پیمانکاران بزرگ دولتی یا خصوصی در زمینه اجرای طرح‌های گوناگون،‌با دو نقش روبرو هستند. اول، نقش کارفرمایی یا صاحب‌کاری است که در این حالت اینگونه شرکتها، اجرای طرح‌ها یا پروژه‌های بزرگ را بصورت کلید در دست یا توامان یاتقسیم شده به مراحل کوچکتر یا پروژه‌های فرعی، از طریق برگزاری مناقصه،‌ترک تشریفات یا شیوه‌های دیگر به مهندسان مشاور، سازندگان و پیمانکاران واگذار می‌کنند. دوم، نقش اجرا‌کننده یا پیمانکار پروژه است، پیمانکاران یا بنگاههای دولتی و خصوصی با شرکت در مناقصه‌ها یا از طرق دیگر به عنوان پیمانکار اصلی یا فرعی برگزیده می‌شوند و انجام پروژه به آنها واگذار می‌شود. برای برگزاری مناقصه، شرکت در مناقصه و یاعقد قرارداد، موضوع برآورد هزینه و قیمت‌گذاری مواد، مصالح و تجهیزات و محاسبه هزینه کارهای مهندسی، ساخت، عملیات اجرایی نصب و راه‌اندازی پروژه، برای همه سازمانها و شرکتها با هر گونه نقشی، اهمیت خاص دارد. اکثر کارفرما‌ها و پیمانکاران با استفاده از کارشناسان ورزیده و بکارگیری فنون ویژه، در برآورد دقیق و پیش‌بینی قرین به واقعیت هزینه‌های متفاوت اجرای پروژه، سعی و اهتمام می‌کنند تا در آینده و در زمان اجرای کار با مشکلات و مخاطرات مالی کمتری روبرو شوند. عده‌ای از مدیران، برآورد،‌ محاسبه قیمت و ارزش‌گذاری برای پروژه‌ها را یک هنر می‌دانند. داشتن اطلاعات صحیح دست اول درباره وضعیت مالی صاحب‌کار و نحوه پرداخت‌ها و اطلاع‌ از قیمت‌های رقابتی،‌کمک فراوانی به مدیران شرکتهای پیمانکاری برای اتخاذ تصمیم می‌کند. واقعیت آن است که اطلاعات موجوددر سازمان مناقصه‌گزار،‌برای دیگران غیرقابل دسترسی یا حداقل آنکه دستیابی به آنها بسیار مشکل است. وقتی پیمانکاری قصد شرکت در یک مناقصه را دارد، بدترین موضوع در هنگام برآورد هزینه آن است که این امر موجب گمراهی و اشتباهات فاحش در مرحله تنظیم پیشنهاد نهایی مناقصه خواهد شد. خط مشی کلی برآورد هزینه و قیمت‌گذاری برای شرکت در هر مناقصه یا ورود به یک موقعیت جدید تجاری، لازم است ابتدا سیاست‌ها و خط‌مشی‌های کلی برآورد هزینه و قیمت‌گذاری تدوین شده و تکامل یابد. به صورت کلی، فروشندگان/سازندگان و پیمانکاران متقاضی فروش محصول یا انجام کار با دو نوع وضعیت روبرو هستند، اول، فرصت جدید و انجام پروژه‌ای که طرح یکباره است و احتمال تکرار آن وجود ندارد یا تکرار آن احتمال بسیار کمی دارد. دوم، شرکت دراجرای پروژه یا موقعیت تجاری جدید که موجب می‌شود پیشنهاد دهنده،‌امکان بدست آوردن قراردادها و کارهای مشابه بعدی را پیدا کرده و در یک بازار یا تجارت نوین وارد شود. درهر یک از دو حالت مذکور، اهداف تجاری ظاهراً یکسان ولی نسبتاً متفاوت وجود دارد. در حالت اول، نیت و قصد مناقصه‌گر یا پیشنهاد دهنده آن است که در مناقصه برنده شود و پروژه را مطابق قرارداد مربوطه با سودآوری معقول به اجرا درآورد. در حالت دوم،‌هدف مناقصه‌گر برنده شدن در مناقصه و اجرای پروژه به نحو احسن است و علاوه بر آن، بدست آوردن جای پایی در بازار جدید است. در تصمیم‌گیری برای برآورد هزینه و قیمت‌گذاری در یک مناقصه یا پروژه علاوه بر آنکه لازم است درباره مهمترین داده‌ها و کارهای مقدماتی اتخاذ تصمیم کرد در نظر گرفتن خطوط و مبانی اصلی برآورد هزینه نیز ضرورت دارد. طراحی و تدوین مبانی برآورد هزینه و قیمت‌گذاری، حداقل ضروریاتی است که باید بر طبق اصول کاملاً مشخص و باتعیین الگوهای هزینه و اهداف انجام شود. درهنگام شرکت در یک مناقصه،‌ قیمت‌گذاری و برآورد هزینه، پیش‌تر از تکمیل سایر اسناد پیشنهاد شروع می‌شود. در حقیقت این امر پس از اتخاذ تصمیم برای شرکت در مناقصه و تکمیل اسناد، آغاز شده و با شناخت مواد، مصالح، تجهیزات، کارها و فعالیت‌ها ادامه می‌یابد و با برآورد هزینه از کل به جزء وبا مشخص کردن هزینه‌های عمده و یا اصلی استمرار پیدا می‌کند. این روند تدریجی که باید در مدت محدود مهلت مناقصه انجام شود به مدیران بخش‌ها و واحدهای مرتبط در سازمان اجازه می‌دهد که مبانی اصلی تامین نیازهای صاحب کار و همچنین اصول هزینه یابی را تعیین کنند. بدین ترتیب رعایت این فرآیند ساده به مدیریت سازمان برای بررسی کلی اسناد مناقصه و پیشنهاد قیمت، پیش از ارایه پیشنهاد نهایی به کارفرما، فرصت و امکان لازم را می‌دهد. بعلاوه این روش به مدیران اجازه می‌دهد که درباره شانس و احتمال برنده شدن در مناقصه،‌ ارزیابی دقیق‌تری بعمل آورند. تعیین قیمت نهایی برای درج در پیشنهاد و ارایه به کارفرما، باید با در نظر گرفتن همه نتایج حاصله از بررسی و کلیه اطلاعات و جوانب باشد. ضعف در برآورد مناسب یا صحیح هزینه‌ها یا بررسی و دقت ناکافی در تعیین قیمت و پیشنهاد نهایی، احتمال زیادی دارد که خسارات و مشکلات عدیده‌ای را برای مناقصه‌گر ایجاد کند. دیدگاه‌های قیمت‌گذاری و برآورد انجام مراحل ارزشیابی و تعیین هزینه تامین، مواد، مصالح، تجهیزات، عملیات و خدمات مورد نیاز پروژه به نحوی است که واژه «قیمت‌گذاری» یا «برآورد» گویایی و رسایی لازم برای بیان مقصود و کمیت و کیفیت مراحل کار را ندارد. در حقیقت در فعالیتهای برآورد هزینه و تعیین قیمت در پروژه،‌واژه‌های پیش گفته اهمیت کار را نشان نمی‌دهند. به هر حال بطور کلی چهار دیدگاه برای برآورد هزینه در پروژه متداول است. بعضی پیمانکاران هر یک از این دیدگاهها را به تنهایی مدنظر قرار می‌دهند و تعدادی از آنها، چند دیدگاه را به صورت ترکیبی بکار می‌برند. چهار دیدگاه برآورد به قرار زیر هستند: 1- قیمت‌گذاری آینده‌نگر: با این دیدگاه، قیمت‌گذاری و تعیین هزینه انجام کار یا مبلغ قرارداد با مذاکره و توافق با خریدار/کارفرما، قبل از طراحی کامل پروژه و تعیین مشخصات دقیق فنی تجهیزات و مشخص کردن توان یا عملکرد دستگاهها،‌ انجام می‌شود. قیمت‌گذاری و برآورد هزینه یا مبلغ قرارداد بر اساس اطلاعات کلی اولیه و بیشتر بر مبنای شرایط رقابت در بازار و امید به انجام درست کار در آینده، تعیین و قرارداد منعقد می‌شود. در حقیقت پیش‌بینی قیمتها و برآورد هزینه کار با خوش‌بینی نسبت به شرایط متغیر آینده در نظر گرفته می‌شود و فروشنده/ پیمانکار با اطلاعات مختصر، کلی واولیه و طراحی‌های پایه،‌برآورد هزینه را انجام می‌دهد 2- قیمت‌گذاری گذشته‌نگر: با این دیدگاه قرارداد یا توافقنامه ساخت یا انجام کار بدین ترتیب منعقد می‌شود که بعد از انجام تولید کالا یامحصول و یا ارایه خدمات، براساس تجارب گذشته و هزینه‌های واقعی پرداخت شده،‌پس از بررسی و تجزیه و تحلیل هزینه‌ها،‌درباره قیمت کالا یا تجهیزات یا هزینه‌های انجام فعالیت‌ها، با خریدار/ کارفرما توافق لازم بعمل می‌آید. این دیدگاه،‌برای برقراری ارتباط بین هزینه‌های پروژه باکارایی سازنده/ پیمانکار مناسب است. همچنین برای جلوگیری از پرداخت‌های نامعقول به پیمانکار، این دیدگاه موثر است، زیرا این نوع قیمت‌گذاری و پرداخت،‌بر هزینه‌های واقعی مبتنی است. 3- قیمت‌گذاری دقیق: با توجه به این دیدگاه، همه هزینه‌های انجام شده توسط پیمانکار،‌درصد سود و سایر هزینه‌های بالاسری پیش‌بینی شده و مدنظر قرار می‌گیرد. در قراردادهای پیمانکاری معمولاً شرایط بازپرداخت هزینه‌های واقعی پرداخت شده توسط پیمانکار درحین اجرای کار،نیز پیش‌بینی می‌شود. با این دیدگاه، برای محاسبه و برآورد هزینه‌ها، یک فرمول ریاضی بین کارفرما و پیمانکار، مورد توافق قرار می‌گیرد. 4- قیمت‌گذاری واقع‌بینانه: با این دیدگاه، کلیه پرداخت‌های بابت اجرای قرارداد، ‌بر اساس کنترل‌های از نزدیک کارفرما بر هزینه‌های جاری انجام می‌گیرد. این نوع کنترل‌ها در بعضی پروژه‌ها برای معقول کردن سود تخمینی و توافق شده با پیمانکار، اعمال می‌شود. با اعمال این دیدگاه،‌سود، متوازن شده و مخاطره و نوسان آن برای طرفین کاهش می‌یابد. کاربرد این دیدگاه به دانش و آگاهی کامل،‌ اطلاعات و پیش‌بینی ماهرانه از هزینه‌ها، نیاز دارد. روش‌های برآورد هزینه شرکتهای پیمانکاری و مناقصه‌گران برای برآورد هزینه پروژه یا تهیه پیشنهاد مناقصه،‌چند روش ذیل را بکار می‌گیرند: روش برآورد میزگردی یانظری: در این شیوه، نمایندگان واحدهای ذیربط در موضوع برآورد یا تهیه پیشنهاد مناقصه مانند، مهندسی، ساخت، توسعه بازار، تدارکات، امور مالی یا کنترل هزینه، قراردادها گرد هم جمع شده و در جلسات متعدد با توجه به تجارب گذشته و شرایط بازار، مبانی قیمت‌گذاری و برآورد هزینه را تعیین واجرا می‌کنند. برای برآورد هزینه، باید مراحل طراحی و مهندسی انجام گرفته و نقشه‌های تفصیلی در دسترس باشد همچنین لازم است صورت مواد و مصالح و مشخصات فنی آماده باشد تا توسط اعضاء گروه مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. سرعت کار برآورد و هزینه کم،‌از مزایای این نوع روش برآورد است. برآورد مقایسه‌ای: در روش برآورد مقایسه‌ای، برآورد‌کننده یا نمایندگان واحدهای مختلف سازمان (در صورت کارگروهی و همکاری)‌یک محصول یا کالای تولیدی قبلی با مشخصات یکسان را بامحصول یا کالای پروژه جدید، بعنوان نمونه و راهنما انتخاب کرده و محصول یا کالای جدید یا فرآیند تولید را با فرآیند آن مقایسه می‌کنند. با شناخت و کاربرد هزینه‌های معین قبلی و اضافه یا کسر موارد ضروری،‌برای بازده خدمت یا کالای تولیدی پروژه جدید،‌ برآورد منطقی در زمان مناسب بدست خواهد آمد. این روش وقتی موثر و قابل استفاده است که بازده و محصول پروژه جدید تقریباً مشابه محصول و کالای در حال تولید بوده و برای انجام برآورد،‌موارد تطبیقی کمی احتیاج داشته باشد. برآورد سرانگشتی یا تجربی: بعضی از صنایع و تعدادی از پیمانکاران، برپایه تجربیات خود، روشی تجربی را برای برآورد تقریبی یا کنترل برآوردها ایجاد کرده، توسعه داده و تکمیل کرده‌اند. برای مثال جهت انجام طراحی و خدمات مهندسی در اغلب پروژه‌ها، محاسبه برآورد از طریق منظور کردن تعداد نفر ساعت/ نفر روز مهندسی و هزینه واحد آن انجام می‌شود. بر اساس تجربه حاصله در کارهای قبلی، تعداد نفر ساعت/ نفر روز مورد نیاز برای اجرای یک فعالیت محاسبه و در حق‌الزحمه متداول کارشناسی،‌ضرب شده و مبلغ برآورد نیروی انسانی بدست می‌آید. این روش در کارهای پیمانکاری که فقط تامین نیروی انسانی با پیمانکار است نیز کاربرد دارد. استفاده و بکارگیری روش تجربی یا برآورد سرانگشتی موجب صرفه‌جویی قابل توجه در زمان برآورد می‌شود. روش سرانگشتی یا تجربی برای برآورد هزینه کلی عملیات و فعالیتهای فرعی مورد استفاده مدیران اجرایی پروژه قرار می‌گیرد. اگرچه برای کنترل برآورد و تخمین هزینه‌های ابزار و ماشین‌آلات مورد نیاز کار،‌مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، ولی این روش برای برآورد هزینه سایر موارد که تجربیات کاری آن وجود دارد مفید است. روش تعیین ارزش واحد وزن: برای تعیین قیمت یا برآورد هزینه در بعضی فعالیتها و عملیات از قبیل ساخت و نصب اسکلت فلزی، مخازن، تجهیزات سنگین فلزی و نظایر آن،‌قیمت یا هزینه واحد وزن (هر کیلوگرم یا تن) محصول ساخته و یا نصب شده، محاسبه و از آن طریق،‌قیمت کل محصول تولیدی یا اجرای عملیات برآورد می شود. کلیه هزینه‌های عملیات ساخت را می‌توان در ارزش گذاری واحد وزن منظور کرد. این هزینه شامل: مهندسی، تدارک ابزار و نیروی انسانی و بالاسری انجام کار است. در این روش معمولاً هزینه‌های غیرقابل برگشت مانند استهلاک ماشین‌آلات و ابزار کار،‌در ارزش‌گذاری به صورت جداگانه منظور نمی‌شود زیرا مقدار استهلاک در حجم زیاد تولید یانصب، میزان بسیار کمی از هزینه را تشکیل می‌دهد و می‌توان آن را در همان هزینه بالاسری منظور کرد. برآورد تفصیلی: روش برآورد تفصیلی یا مشروح، ترکیبی از روشهای پیش‌گفته و در برگیرنده کلیه جزییات و پرهزینه‌ترین و در عین حال دقیق‌ترین شیوه برآورد است. مشخصه اساسی این روش، تجزیه و تحلیل همه مراحل و جزییات فرآیندها و فعالیت‌ها، ‌همچنین ترکیب و تلفیق اجزاء وعوامل است. برای تهیه برآورد تفصیلی، فهرستی از عوامل و اجزاء کار تهیه می‌شود زیرا تفکیک کارها و فعالیتها به اجزاء و عوامل هزینه، ضرورت دارد. نرخ دستمزد نیروی کار،‌قیمت مواد و مصالح و تجهیزات، هزینه‌های بالاسری و سایر موارد هزینه‌ای به مبلغ یا ارزش پولی تبدیل می‌شود. دراین روش،‌ اسناد و مدارک و مستندات هزینه‌ها و محاسبات جمع‌آوری می‌شود تا در آینده این اطلاعات مورد استفاده قرار گیرد. روش برآورد مشروح و دقیق در سازمانها و پروژه‌هایی که در آنها اطلاعات کامل و مفصل از طریق سیستم‌های منظم و کنترلی، قابل بازیابی و دستیابی است کاربرد موثر و مفیدی دارد. در مواردی که دقت در اخذ تصمیم اهمیت داشته باشد، استفاده از روش برآورد تفصیلی یا مشروح ضروری است. اشکالات و دامهای برآورد در برآورد هزینه‌های پروژه و ارزش‌گذاری مواد و مصالح و تجهیزات برای شرکت در مناقصه یاعقد قرارداد به روش‌های دیگر، چند اشکال ممکن است بروز کند یا اصطلاحاً دامهایی وجود داشته باشد. بنابراین شناخت این اشکالات یادامها به مدیر پروژه و فرد یا گروه برآورد،‌کمک مفیدی خواهد کرد. جدی‌ترین و یکی از معمول‌ترین دام‌ها آن است که مدیر سازمان یا پروژه با فرض اینکه جزییات هزینه‌ها و حدود کارهای اجرای پروژه را در آینده حل و فصل خواهد کرد، اقدام به امضاء قرارداد کند. به عبارت دیگر مدیر پروژه باخوش‌بینی و به این امید که پس از شروع کار با تغییر شرایط، با کارفرما یا صاحب کار مذاکره کرده و مطالب و موضوعات حل نشده و باقیمانده را به نفع خود تمام خواهد کرد، قرارداد را امضا می‌کند. تغییرات قراردادی معمولاً‌شامل: طراحی و ارایه نقشه‌های اجرایی مصوب، تجهیزات اضافی،‌لوازم یدکی دوران بهره‌برداری، بازرسی تجهیزات، نظارت بر نصب و راه‌اندازی،‌آموزش، خدمات کارگاهی، ضایعات، بیمه نظایر آن است. روشن است که بسیاری از مواقع اوضاع آینده قابل پیش‌بینی دقیق نبوده و تحت کنترل مدیر پروژه نخواهد بود. مشخص نبودن جزییات کار و آماده نبودن مدارک مهندسی وسایر عوامل اجرایی، باعث کندی کار پروژه و عدم پیشرفت فیزیکی همچنین تحقق نیافتن برنامه زمان‌بندی خواهد شد. همین امر موجب بروز مشکلات قراردادی می‌شود. شاهد بوده‌ایم که با تغییر شرایط سیاسی و تغییرات مدیریتی در سطوح مختلف سازمانهای دولتی، علاوه بر پیمانکاران خصوصی، حتی شرکتهای بزرگ دولتی و وابسته به نهادهای دولتی،‌با خلع ید از انجام کار یا فسخ قرارداد مواجه شده‌اند که این امر زیان هنگفتی برای آنها ایجاد کرده و انرژی زیادی باید صرف شود تا اوضاع به حالت مناسب برگردد. بنابراین مدیر پروژه، گروه برآوردکننده و محاسب هزینه باید دامها و مسائل حساس برآورد، بشناسند و نسبت به آنها آگاهی لازم را دارا بوده و هوشیارانه از دامها اجتناب کرده یا حداقل آنکه آگاهانه مدنظر داشته باشند. سایر انواع دامهای برآورد عبارتند از: - تفسیر و تعبیر نادرست شرح کار - برآورد با اطلاعات ناقص و یانادرست - عدم بازدید از محل اجرا (کارگاه) و عدم درخواست اطلاعات دقیق از وضعیت ساختگاه پروژه (در بعضی موارد آگاهی نداشتن از ساختگاه پروژه هزینه‌های هنگفتی برای پیمانکار ایجاد می‌کند.) - تکیه بر زمان‌بندی خیلی خوش‌بینانه - روش نادرست برای تفکیک عملیات و کارها - بحساب نیاوردن مخاطرات بین‌المللی، داخلی - در نظر نگرفتن تعدیل هزینه‌ها و قیمت‌ها و روند تورم برای قراردادهای بلند‌مدت - کاربرد شیوه نامناسب برای محاسبه هزینه‌های بالاسری - کوتاهی در رسیدگی و بحساب آوردن کلیه عوامل هزینه - کوتاهی در ارزیابی و بررسی کامل توانایی‌ها و محدودیت‌ ماشین‌الات و تجهیزات و اصولاً قابلیت تامین و تدارک آنها - نادیده گرفتن هزینه‌های انبار داری و نگهداری مواد و تجهیزات در شرایط خاص - بررسی مختصر و ناکافی درباره ابزار و لوازم کار - درنظر نگرفتن هزینه‌های احتمالی جایگزینی تجهیزات و مواد به هر حال در شرایط بازرگانی فعلی، انجام برآورد هزینه‌های یک پروژه، امری مهم و خطیر است که باید توسط کارشناسان خبره و متخصص انجام پذیرد تا از خطا و کاستی مصون بوده یا حداقل مقدار بسیار کمی خطا و اشتباه داشته و قابل اعتماد باشد. هرگونه سهل‌انگاری و اغماض درباره صحت و دقت برآورد هزینه‌های پروژه،‌نه تنها موجب بروز مشکلات عدیده برای پیمانکار/ سازنده خواهد شد بلکه کارفرما/ صاحب کار را نیز با مسائل متعدد مواجه خواهد کرد. بنابراین لازم است طرفین قراردادها نسبت به دامهای برآورد و ارزش‌گذاری پروژه حساس باشند.