جستجو در تالارهای گفتگو

با پافشاری خانواده‌ها با یکدیگر ازدواج کردند. خودشان هم ناراضی نبودند. آن‌ها حالا یک فرزند دچار معلولیت دارند. پزشکان گفته‌اند بیماری فرزند آن‌ها کاملا ژنتیکی و نتیجه یک "ازدواج فامیلی" است. کم نیستند زوج‌هایی که در شهرهای مختلف کشور به هردلیل همسری از خویشاوندان خود انتخاب می‌کنند بی‌آنکه بدانند ثمره این ازدواج ممکن است بسیار دردناک باشد. اصغر آقامحمدی – عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گفته است ازدواج‌های خویشاوندی مهم‌ترین دلیل افزایش بیماران مبتلا به نقص ایمنی است و 2000 بیمار مبتلا به نقص ایمنی درکشور داریم که درصد زیادی از آن‌ها والدینی خویشاوند دارند. همچنین پروانه کشاورز، رئیس آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مولکولی گیلان، با بیان این‌که آمار ازدواج فامیلی در ایران ٤٠‌درصد از صددرصد است، هشدار داد: سونامی بیماری‌های ژنتیک در راه است. ازدواج‌های فامیلی، ازدواج‌هایی هستند که درون یک گروه خویشاوندی انجام می‌گیرد. بنابر آمار پزشکی از آنجایی که در کشورهای اروپایی و توسعه‌یافته ازدواج خویشاوندی رواج ندارد، بیماری‌های ژنتیکی نیز کمتر است. گفته می‌شود ازدواج خویشاوندی در بسیاری مناطق آسیا، شمال آفریقا و خاورمیانه 20 تا 50 درصد است. مرسوم‌ترین نوع از این ازدواج در کشور ما ازدواج خویشاوندان درجه سه یعنی دختر عمو، پسرعمو، دخترخاله، پسرخاله، دختر عمه، پسرعمه، دختردایی، پسردایی است؛ گروهی که 12.5 درصد ژن مشترک دارند که می‌تواند خطرساز باشد. ازدواج خویشاوندان درجه سه و تبعات آن دکتر سید نوید المدنی سرپرست کلینیک مشاوره ژنتیک پژوهشگاه رویان درباره ازدواج‌های خویشاوندی می‌گوید "لازم است خانواده‌ها بدانند که ازدواج‌های فامیلی نسبت‌به ازدواج‌های غریبه از درجه کیفیت پایین‌تری برخوردارند. 60 تا 70 درصد بیماری‌های کشنده منشاء ژنتیکی دارند". دکتر مجید مجردی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز در همایش "نقش ژنتیک در پیشگیری از معلولیت‌های مادرزادی" گفته بود که در ازدواج‌های غیرفامیلی خطر ابتلا به معلولیت مادرزادی فرزندان زیر 3 درصد است. هشدارها درباره تبعات منفی ازدواج خویشاوندی جدید نیست. هم خانواده‌ها و هم زوج‌ها از این تبعات آگاهند. با این وجود آمار بیماران ژنتیکی که نتیجه ازدواج‌های خویشاوندی‌اند رو به افزایش دارد. سال 91 بود که رئیس سازمان بهزیستی وقت از رشد ثبت ازدواج‌های فامیلی سخن گفت. او این نوع از ازدواج را در روستاها بیشتر دانسته و گفته بود 67 درصد از مراجعان به مراکز مشاوره ژنتیک قصد ازدواج فامیلی داشته یا ازدواج فامیلی کرده‌اند. شیوع ازدواج فامیلی در ایران 30 تا 40 درصد برآورد می‌شود و 40 درصد کودکان متولد شده در کشور دارای والدین هم‌خون هستند. به گفته پزشکان و مسئولین نظام سلامت اما این نوع از ازدواج در کشور پراکندگی دارد و در برخی مناطق زیاد و در برخی دیگر کم است. گفته می‌شود شهر تهران کمترین میزان ازدواج‌های خویشاوندی و جنوب کشور بیشترین آمار این ازدواج را در خود جای داده‌اند. به هرحال تبعات ازدواج خویشاوندی سراسر کشور را در بر گرفته. به گفته حسین نحوی‌نژاد معاون سازمان بهزیستی ازدواج فامیلی عامل افزایش معلولیت در استان‌های عشیره‌ای شده است. چندی پیش نیز خبری از بیماری نادری موسوم به پروانه‌ای در جنوب کرمان منتشر شد که به گفته متخصصان بیماری‌های ژنتیک، علت ازدیاد این بیماری در جنوب کرمان، ازدواج فامیلی در این مناطق است. همچنین کارشناسان می‌گویند سیستان و بلوچستان به دلیل ازدواج‌های فامیلی زیاد پرچمدار کمبود فاکتور 13 (یکی از نادرترین اختلالات انعقادی) است و از هر یک میلیون نفر در این منطقه 90 نفر دچار کمبود فاکتور 13 هستند. علاوه براین‌ها باید به نابینایی‌های مادرزادی در آذربایجان غربی و آمار زیاد معلولیت‌ در خراسان جنوبی اشاره کرد، که بازهم به گفته پزشکان عمده‌ترین دلیل آن ژنتیک و نتیجه ازدواج خویشاوندی است. چرا ازدواج فامیلی؟ ازدواج فامیلی هرچند قدیمی و دربرگیرنده بسیاری از فرهنگ‌هاست، اما در دوران معاصر نیز دلایل خود را دارد. بسیاری از خانواده‌ها همچنان ازدواج درون فامیل و خویشاوند را در اولویت می‌دانند و معتقدند این ازدواج بهتر است. محمدرضا خدایی –روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی- گفته این‌که آمار ازدواج فامیلی در حال افزایش است، به‌دلیل بی‌اعتمادی افراد به غریبه‌ها بر اساس تجربه‌های گذشته است و ترجیح خانواده‌ها نسبت به شناخت خانواده مقابل. امیدعلی احمدی جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد- نیز ازدواج خویشاوندی را تمایلی برای درون همسری دانسته که از ابتدای بشر وجود داشته است. او با استناد به نظر جامعه‌شناسانی همچون آنتونی گیدنز استدلال می‌کند که یکی از مختصات روندهای تحول در ازدواج کاهش ازدواج‌های خویشاوندی است. به گفته احمدی از آن‌جایی که جوامع در حال توسعه به سمت مدرنیته و تحول در حرکت‌اند، شاید ازدواج خویشاوندی افزایش‌هایی نسبی داشته باشد، اما به مرور بازهم کاهش خواهد داشت. با این‌‌وجود و با همه هشدارهای پزشکی موجود درباره ازدواج‌های خویشاوندی، نمی‌توان جلوی بروز آن درکشور را گرفت. متخصصین ژنتیک و مسئولین معتقدند به‌جای تغییر پایه‌های فرهنگی و سنتی که در بسیاری مکان‌ها به سرعت قابل تغییر نیستند، بهتر است امکاناتی برای تشخیص مشکلات ژنتیکی زوجین فراهم کرد. مشاوره‌های ژنتیکی در این راستا نقش مهمی در ازدواج‌های فامیلی ایفا می‌کنند. زوجی که در پی پیوندی خویشاوندی هستند باید مشاوره ژنتیک را قبل از ازدواج، قبل از بارداری و در هنگام بارداری انجام دهند تا دچار مشکل نشوند. دولت باید حمایت کند اما آنچه در این میان اهمیت دارد، این است که هزینه مشاوره و آزمایش ژنتیک در کشور بالاست و متاسفانه بسیاری زوج‌ها نمی‌توانند اقدامات لازم را انجام دهند. سعید مروتی –دانشیار ژنتیک پزشکی معتقد است هزینه مشاوره ژنتیکی برای بسیاری زوج‌ها بالاست، این درحالی است که از سوی وزارت بهداشت اقدامی برای کاهش این نرخ انجام نشده است. مسعود گرشاسبی دبیر انجمن ژنتیک پزشکی ایران- نیز درباره آزمایشات ژنتیکی گفته "برای تشخیص و پیشگیری از این‌گونه بیماری‌ها نیازی به آزمایشات تخصصی و پیشرفته است که در مواردی به‌دلیل محدودیت‌های تکنولوژیکی لازم است که به خارج از کشور ارسال شود. آزمایش‌های اولیه بیماری‌های متابولیک که ثمره ازدواج‌های فامیلی است هزینه بالایی دارد و حدود 2 تا 5 میلیون را برای خانواده‌ها به‌همراه دارد". با این شرایط به نظر می‌رسد که دولت باید حمایت بیشتری از آزمایش‌ها و مشاوره‌های پیش از ازدواج برای زوج‌های خویشاوند داشته باشد. چرا که به دلیل درصد بالای ازدواج خویشاوندی در کشور، یعنی چیزی حدود 40 درصد، و با توجه به کاهش زاد و ولد و جمعیت، تولد کودکانی که دچار مشکلات جسمی هستند به آینده کشور ضربه وارد خواهد کرد. همانگونه که با حمایت دولت از آزمایشات بیماری تالاسمی قبل از ازدواج، از آمار این بیماری کم شد، باید در مورد بیماری‌های ناشی از ازدواج فامیلی نیز منتظر حمایت‌های دولتی باشیم. در غیر اینصورت چیزی از آمار کودکان بیماری که نتیجه ازدواج‌هایی در غالب فرهنگ و سنت هستند کم نخواهد شد.

اكثریت كارشناسان معتقدند كه احتمال بروز مشكلات ژنتیكی در ازدواج‌های غیرخویشاوندی ۲ تا ۳درصد است در حالی كه این رقم برای ازدواج‌های خویشاوندی به ۴ تا ۵ درصد می‌رسد. خیلی از پدر و مادرها در مورد ازدواج كردن و به قول خودشان عاقبت به خیری تمایل دارند كسی را برای دختر یا پسرشان انتخاب كنند كه بهترین باشد و چه كسی بهتر از بچه‌های خواهر و برادرشان كه هم دیده و شناخته شده هستند و هم حیف است چنین كسی با این شرایط اخلاقی خوب و امكانات تحصیلی و شغلی مناسب را از دست بدهند؟! آنها پیشنهاد می‌دهند و در ظاهر، شما را آزاد می‌گذارند كه پاسخ مثبت یا منفی بدهید اما اگر جرات دارید، بگویید نه! بدری السادات بهرامی، مشاور خانواده در این باره می‌گوید: "قبل از هر ازدواجی لازم است دو طرف یكدیگر را مورد ارزیابی قرار دهند و بررسی كنند كه آیا با هم تناسب دارند یا خیر. این مورد در ازدواج‌های فامیلی نباید فراموش شود. بسیاری از مردم گمان می‌كنند چون خانواده دختر و پسر یكدیگر را می‌شناسند، پس نسبت به بررسی و ارزیابی این تناسب‌های مهم نیازی احساس نمی‌كنند. اتفاقا اكثر مشكلات هم از این طرز فكر ناشی می‌شود كه دو خانواده بی گُدار به آب می‌زنند. در این جا به دلیل وجود چنین تناسب‌هایی كه با فامیل خود داریم، گمان می‌كنیم تناسب شخصیتی و عاطفی هم بین فرزندان ما برقرار است. این باور غلط می‌تواند زمینه بی انگیزه و بی‌رغبت شدن دختر و پسر جوان یا خانواده‌های آنها شود و آنها را از ارزیابی و بررسی اینكه آیا در تناسب اخلاقی و شخصیتی با هم هستند منصرف كند. بنابراین توصیه می‌كنم همه دختر و پسرها قبل از حركت به سمت عواطف و دلباخته شدن در مورد این تناسب‌ها و این كه آیا مناسب هم هستند یا نه، بررسی كنند و خانواده‌ها اجازه دهند آزادانه تصمیم بگیرند. از مزایای ازدواج فامیلی می‌توان به تناسب‌های بیشتر اشاره كرد. تناسب خانوادگی و سبك تربیتی كه افراد با آن رشد كرده‌اند یكی از مهمترین موارد است. تناسب دیگری كه حتما باید وجود داشته باشد، تناسب فرهنگی است. یعنی فرهنگ كه عبارت است از بایدها و نبایدها و ارزش ها و ضدارزش های ما باید با همسرمان در تناسب باشد. بایدها و نبایدهای یك دختر اهل آذربایجان با دختر یا پسری كه در شمال كشور یا جنوب بزرگ شده است، یكسان نیست. فاصله ای در این میان هست كه به تناقض می انجامد. این اختلاف فرهنگی نقطه آغازین دعواها و اختلافات آنهاست. مساله دیگر، تناسب اعتقادی است. از آن جا كه اعتقادات، جنس محكمی دارند و هر فردی با هر اعتقادی چه شیعه و سنی، چه بودایی و حتی لائیك حاضر است پای عقاید خود بایستد، نداشتن تناسب اعتقادی واقعا مساله ساز است. هر كدام از ما برای خود اعتقاداتی داریم كه فقط به خودمان ربط دارد اما وقتی قرار شد در كنار هم و به عنوان زوج زندگی كنیم نمی توانید بگویید موسی به دین خود، عیسی به دین خود. در ازدواج فامیلی جنس اعتقادات خانواده از یك نوع است و همین مساله یعنی نداشتن یك دسته از درگیری ها و مشكلات. پس تناسب اعتقادی هم منتفی می شود. " * معایب ازدواج فامیلی غلامحسین قائدی روانپزشك و استادیار دانشگاه علوم پزشكی شاهد هم در این باره می‌گوید: "مساله مهمی كه در ازدواج فامیلی مطرح است این است كه معمولا اختلاف های خانوادگی و فامیلی به زندگی زوجین كشیده می شود و بر روابط آنها تاثیر می گذارد و زندگی زناشویی آنها را تحت الشعاع قرار می‌دهد. از این گذشته در ازدواج‌های فامیلی، نقش حمایتی خانواده‌ها در زمان اختلاف زن و شوهر با همدیگر بیشتر است و ممكن است مشكل‌ساز شود. البته باید گفت نمی‌توان قانون كلی صادر كرد و گفت چنین حمایت‌هایی همواره اختلاف ها را بیشتر می‌كند. این موضوع رابطه مستقیم با بلوغ فكری، عاطفی زوجین و خانواده آنها دارد. ممكن است بسیاری از زوجین مشكلات و مسایل خودشان را در چارچوب خانه شان حل و فصل كنند. اما باید این نكته را در نظر گرفت كه برای مسایل عاطفی و احساسی خیلی نمی توان چارچوب گذاشت و امكان دارد، اختلاف های خانوادگی یا اختلاف زن و شوهر بر یكدیگر اثر بگذارد. بنابراین توصیه می‌شود، حتی المقدور افراد به دلیل مشكلات ژنتیكی و روانی به سمت ازدواج فامیلی نروند. اگر هم ازدواج فامیلی صورت گرفت، مشاوره ژنتیك و مشاوره روان شناسی بسیار ضروری است و حتما باید سلامت روان زن و مرد سنجیده شود و زمانی كه سلامت آنها تایید شد، به تشابهاتی كه قبلا ذكر شد حتما توجه شود تا ازدواج موفقی پیش رو داشته باشند. " از همه اینها گذشته، همه كارشناسان این مساله علمی را قبول دارند كه احتمال بروز مشكلات ژنتیكی در ازدواج های غیرخویشاوندی ۲ تا ۳درصد است در حالی كه این رقم برای ازدواج های خویشاوندی به ۴ تا ۵ درصد می‌رسد. هر چند شاید به نظر این تفاوت یك درصدی اندك باشد اما با احتساب آمار موالید سالیانه عدد قابل توجهی می‌شود. .