جستجو در تالارهای گفتگو

اختر بیکرانه «سطحی نگری و ساده انگاری سبب گردیده که خیام درست فهمیده نشده باشد. خیام لاقیدی را یاد نمی دهد. او ما را به ادراک فهم زمان می رساند. مگر می شود کسی که دقیق ترین تقویم را براساس فصول ایرانی تنظیم کند، بی قید باشد. او در رصد کردن ستاره ها هم دنبال همین مفهوم بود.»(درک زمان) (محمود دولت آبادی) ۲۸ اردیبهشت ماه ۴۲۷ خورشیدی در شهر نیشابور در خراسان ابراهیم خیمه دوز صاحب پسری می شودکه نام عمر را در گوش او می خوانند. (ابوالفتح عمربن خیام نیشابوری) یکی از مراکز مهم دانش اندوزی در آن عصر خراسان بود. به ویژه در مسیر جاده ابریشم و دروازه ای به تمدن های باستانی هند وچین بود. شهر قدیمی نیشابور «شادیاخ» براثر چند زلزله ویرانگر و بعدها با حمله مغول ها به طور کامل تخریب گردید. نیشابور در آن زمان در مقایسه با شهرهای بزرگ اروپای آن عهد، فقط قسطنطنیه از آن بزرگتر بود. در سال ۴۲۶خورشیدی از قسمت شرق یعنی ازبکستان کنونی ترک های سلجوقی به ایران حمله کردند، حاکمان وقت را شکست دادند و نیشابور را به پایتختی برگزیدند. نوبت به ملکشاه سلجوقی که رسید، او و وزیرش، نظام الملک مدارس متعددی را در سراسر قلمرو خود تاسیس کردند. این مدارس که با تدبیر نظام الملک تاسیس شدند به نظامیه معروف شدند. ذهن جوانانی مثل خیام در نزد برخی از بهترین استادان زمان پرورش می یافت. زمان خیام اوج اقتدار و عظمت فرهنگی نیشابور تلقی می شود و در این زمان درخشید. متاسفانه دوران کودکی و نوجوانی خیام همچون بسیاری ازنوابغ دیگر در پرده ای از ابهام و آمیخته با افسانه هایی است که حتی در مدارس نیز تدریس می شد. سه یار دبستانی را هم نسلان بنده به یاد دارند. بدون اندک پژوهشی، خیام حسن صباح و خواجه نظام الملک را روی یک نیمکت و میز نشاندند و با هم سوگند خوردند که هرکدام به مقامی رسیدند دو دیگر را نیز دریابند و باقی ماجرا. اما افسانه بافان دیگر به سن و سال و محل تولد این سه نفر توجهی نکردند. نظام الملک در حدود سی سال بزرگتر از خیام و حسن صباح بود. حسن اهل ری و در قم درس می خواند و خیام از نیشابور و در تصادفی نادر در کاروانسرایی در کاشان هم منزل می شوند. بدون کوچکترین آشنایی تا سپیده صبح بحث و مجادله علمی آن دو باعث می شود که حتی به رختخواب نروند. فردا که راه اصفهان را در پیش می گیرند خیام اعتراف می کند، که در زیر آن عمامه و کله ای نسبتاً کوچک چقدر علم و دانش نهفته است. راه هر دو به اصفهان ختم می شود اما جز خیام هیچکس متوجه نشد که منظور حسن از آمدن به اصفهان چه بود و تا پایان حکمرانی نظام الملک و ملکشاه و آلب ارسلان فقط خیام بودکه از راز آمدن حسن به اصفهان متوجه شد و آن زمانی بودکه حسن شبانه پس از ۷ سال آوارگی به نزد خیام آمد تا شاید او را با خود همداستان کند تا به تشکیلات سیاسی و مخوف حسن بپیوندد. آن شب تیره خیام حسن را پناه داد اما با منطق خویش حسن را مجاب کرد که نوع بینش و دیدگاه اجتماعیشان به شدت با هم در تضادند. خیام به کشتن انسانها و خشونت رضا نمی داد حتی اگر در ورای این قتل و ترورها پیروزی هم حاصل می شد باز هم حکیم عمر خیام با این شیوه مخالف بود. او به دنبال کشف مسائل علمی و ریاضیات بود. هنگامی که وقت آزادی فراهم می شد با سرودن یکی دو رباعی روح خود را صفا و صیقلی می داد.غافل از اینکه با کمترین تعداد شعر فرهنگ های جهان را در نوردید و رباعیاتش شهرت جهانی پیدا کرد. لازم به تذکر می دانم که گردآمدن این سه یار (حسن صباح خیام خواجه نظام الملک) نخستین بار در اصفهان و در دیوان وزیر اعظم و به ابتکار خیام که نقش عامل کور سرنوشت را برعهده داشت، یکدیگر را ملاقات نمودند. در این ملاقات خیام با جسارتی بی نظیر، پست ریاست ماموران مخفی خواجه نظام الملک را در قبال حقوقی فوق العاده و قصری با خدمتکاران پاسخ منفی داد. اما حسن صباح را برای این کار به او پیشنهاد نمود. خواجه پذیرفت و حسن صباح را چنین معرفی کرد:«هرگز این همه علم در زیر دستاری بدین کوچکی پنهان نشده است!» نظام با لبخندی چنین گفت: به من نگاه کنید که چه عالمانه محاصره شده ام. شنیده اید که گفته اند، فرمانروایی که با علما مصاحبت دارد بهترین فرمانرواست. حسن گفت: همچنین گفته اند که عالمی که با فرمانروایان مصاحبت دارد بدترین علماست! به زودی حسن به همکار ضروری وزیر اعظم بدل شد. او موفق گردید شبکه ای انبوه و درهم تنیده از ماموران حکومتی را در میان کسبه و درویشان جعلی و زائران دروغی ایجاد نماید که سراسر امپراطوری سلجوقیان را در خود گرفته بود و... شهرت خیام در جهان به سال ۱۸۵۱ میلادی برمی گردد که «وپکه» دانشمند فرانسوی رساله جبر و مقابله وی را به زبان فرانسه ترجمه می کند ولی بی شک:«ادوارد فیتزجرالد» شاعر مطرح انگلیسی بودکه با ترجمه رباعیات خیام، شهرت وی را در فراسوی مرز ایران زمین به اوج رساند. رباعیات خیام خود تجلی یک جهان بینی خاص و عمیق است که کاملاً برگرفته از بن مایه های هستی شناسانه و معرفت شناسانه است که دید فلسفی وی را نسبت به جهان و حرکت و از سویی عنصر زمان را نشان می دهد. خیام حکیمی بود بلند نظر و آزاداندیش و اشعارش با مضمون شک و حیرت و توجه به مرگ و فنا و غنیمت شمردن عمر همراه است. همراه کردن علم و ادب با هم از ویژگی های منحصر به فرد اوست که هم عالم و هم حکیم باشد و هم شعر گفته باشد، با این که خیام دارای کمترین تعداد شعر است؛ اما به ناگاه به یک شاعر جهانی تبدیل شد. با این تفصیل، عمده ترین اهمیت خیام در زمان خود او ستاره شناسی او بود. هنوز هم تقویمی که خیام نهصد سال پیش تقدیم کرد، دقیق ترین تقویمی است که تاکنون نوشته شده است. برای محاسبه طول سال خیام موقعیت ستارگان را بررسی می کند. فاصله اغلب ستارگان از همدیگر نسبتاً ثابت می ماندند اما موقعیت سیاره ها، ماه و خورشید هر روز تغییر می کردند. موقعیت خورشید نسبت به ستاره های روی مدار کروی حرکت می کند که به آن دائره البروج می گویند. این مدار در طول یک سال کاملاً دیده می شود. ستاره شناسان در دنبال کردن موقعیت خود برخی ستاره ها را مبدا قرار می دهند. نوروز بین دو برج حوت و حمل قرار می گیرد. وقتی محاسبات تمام شد، طول سال خورشیدی را به قدری دقیق اندازه گیری کرد که اعجاب آور است. در واقع این تقویم جدید از تقویم مسیحیان که در پانصد سال پیش در اروپا درست شد هنوز هم دقیق تر است. نویسنده : حسین خداکرمی