جستجو در تالارهای گفتگو

منبع : مجله میقات حج ؛بهار 86 ؛شماره 59 چکیده سخن از معماریِ عصر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم ، به سبب کمیِِ منابع و اطلاعات، کار چندان ساده ای نیست. آنچه روشن است این که فن ساختن بنا در آن دوران، تا حدّی ساده و به دور از هرگونه ظرائف خاصِ هنری و ملهم از معماری عصر جاهلیت است. معماری در میان عرب عصر جاهلی، چندان دارای پیچیدگی و مهندسی خاصی نبوده، بلکه عمدتاً از معیشت صحرایی و بدوی آنان و طبیعت خشک و خشن، الهام گرفته است. مسألة امنیت و حفاظت از توفان های شن و باران های سیل آسا، دو مقولة مهم و مورد توجه از نوع معماری آن دوران بوده است. عربِ عصر جاهلیت را به دو دستة «اهل مدَر» و «اهل وَبَر» تقسیم کرده اند. مَدَر به معنای گِل است؛ زیرا آنان خانه های خود را از گِِل و خشت می ساختند.و وَبَر به معنای پوست است؛ زیرا صحرانشینان خیمه ها و محل سکونت خود را ازآن می بافتند. از هنگامی که عرب بدوی به شهر نشینی و سکونت درشهر روآورد، تحوّلی در معماری پدیدآمد. مدینه یا یثرب، که از شهرهای مهم عرب محسوب می شد، به سبب هجرت پیامبر خد صلی الله علیه و آله و سلم و پذیرش دین جدید از سوی مردم آن شهر، تحوّلات قابل توجهی در معماری آن پدید آمد. ساخت مسجد و عبادتگاه، به ویژه مساجد مهمی چون قبا و مسجد النبی، که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم خود در کار ساختن آن ها نقش داشتند و هم چنین ساختن خانه هایی به وسیلة مهاجران و علاوه بر آن، ساختن قلعه هایی به دست یهودیان در مدینه و منطقة خیبر، که از استحکام بسیار عالی برخوردار بود، از جلوه های مهم تکاملی در این عرصه است. در این پژوهش و تحقیق، بر آنیم تا معماری عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را در دو محورِ «بنای مسجد» و نیز «ساخت ابنیه» (شامل خانه ها و اطم ها ) تشریح و با شیوه ها، مصالح، مهندسی، ابزارها و در مجموع هنرِ ساخت آن ها آشنا شویم. مقدمه «کذب أصحاب الحجر المرسلین آتیناهم آیاتنا فکانوا عنها معرضین وکانو ا تیحیتون من الجبال بیوتاً آمنین». «و همانا مردمِ حِجر (ثمود و قوم صالح) فرستادگان خداوند را دروغگو شمردند. نشانه های خود را به آنان دادیم. پس، از آنها روی گردانیدند، آنان، ازکوه ها، خانه ها می تراشیدند، در حالی که ایمن و آسوده بودند]» این آیة شریفه، اشاره به نوعی خاص از معماری عرب در عصر قبل از اسلام دارد، که امروزه شهر پترا در اردن مصداق آن تشخیص داده شده است؛ زیرا در آنجا اقوام ثمود و صالح می زیستند . این شهر به طور کامل در دل صخره ها و کوه ها ایجاد شده است. قصر، معابد، گورها، خانه ها و حتی ورزشگاه شهر در داخل کوه ها و صخره ها تراشیده شده اند و امنیت بسیار بالایی دارند. این تمدّن در تاریخ عرب، به تمدّن صخره ای یا عربستان صخره ای معروف است. این نوعی از معماری در شمال غربی عربستان قدیم (شبه جزیره) است. براین اساس، بخشی از ساکنان شبه جزیره و اعراب این منطقه، دارای چنین ویژگی و نوع خاص از معماری بوده اند. البته آنان بر اثر عذاب الهی از میان رفته اند اما آثارشان امروزه در شهر یاد شده مورد بازدید سیّاحان است. معیشت بخش دیگری از مردم عربستان، در صحراها و بادیه ها بوده است و به همین علت، آنان در کتیبه های عبری، «عربه» به معنای بادیه نشین یا صحرانشین و به عبارتی، بدوی نامیده شده اند. صحراهای سوزان، لم یزرع و خشکی که مساحت یکی از آن ها پانصد هزار کیلومتر مربع (الربع الخالی) و حدود یک پنجم عربستان است و نیز بیابان هایی که شرق، غرب، شمال و جنوب عربستان را از یکدیگرجداساخته است. براساس وضعیت اقلیمی و توپوگرافیِ، نوعی سکونت و معیشت را بر این مردم رقم زده است که با جابه جایی و نقل و انتقال و عدم ثبات بر روی زمین همراه است. جایی که ثبات نباشد، شهری پدید نمی آید و وقتی شهری نباشد، تمدّن، معماری و آبادانی پدید نمی آید. بنابراین، اقلیم و آب و هوا در پیدایی معماری و حتی نوع آن، تأثیر گذار است. اعراب اهل مَدَر؛ همان کسانی بودند که زندگی ثابتی داشتند و یکجا نشین بودند. آنان خانه های خود را از مَدَر؛ یعنی گِل می ساختند. لذا شهر پدید آوردند و خانه ها ساختند.