رفتن به مطلب

شناخت محصول ذهن و خارج (فاهمه و شهود) است


Dreamy Girl

ارسال های توصیه شده

06257.jpg

 

 

نویسنده: دکتر حسین معصوم

 

 

 

 

بررسی نظر کانت

از نظر کانت، معرفت محصول مشترک ذهن و عالَم خارج است. در معرفت، هر آن چه کلی و ضروری و ثابت است صورت معرفت است و ناشی از ذهن و فاهمه و هر آن چه متغیر و غیر ضروری است ماده ی معرفت است و ناشی از عالَم خارج؛ به یک معنا می توان گفت که در جریان معرفت، آن چه وارد فاهمه می شود (1) (داده های حسی) با آن چه از آن خارج می شود (2) (معرفت کلی و ضروری و عینی) فرق دارد؛ بنابراین، فاهمه کلیت و ضرورت را به داده های حسی می افزاید و در نتیجه، معرفت تشکیل می شود. شاید بتوان این گونه گفت که شناخت محصول مشترک یافته های خارجی و بافته های فاهمه است.

به نظر کانت، تجربه، شناخت و قضایایِ تألیفیِ پیشین، همه، مشروط به مفاهیم پیشینِ فاهمه، یعنی مقولات است و به تعبیر خود او، مقولات «شرایط امکان تجربه» اند. (3)، (4) مثلاً، نه تنها اصل علیت مأخوذ و ناشی از تجربه نیست (زیرا در این صورت کلیت و ضرورت نخواهد داشت بلکه، تجربه است که حاصل و ناشی از اصل علیت است. کانت می گوید:

"در این جا نیز وضع به همان گونه است که در مورد سایر تمثلات پیشین محض، مانند مکان و زمان است. ما می توانیم مفاهیم واضح آن ها را از تجربه استخراج کنیم، فقط به این دلیل که خود ما آن ها را در تجربه قرار داده ایم و خود تجربه را فقط با این مفاهیم به وجود آورده ایم (و ممکن ساخته ایم). (5)"

«تجربه»، یعنی معرفت تجربی و بحث کانت درباره ی تجربه، بحث درباره ی شرایط معرفت به طور کلی است و نه بحث درباره ی شرایط معرفت های خاص و جزئی.

چنان که گفتیم، به نظر او، دو شرط وجود دارد که تنها تحت آن دو، شناخت شیء (ابژه) ممکن است: نخست، شهود، که از طریق آن شیء فقط به عنوان نمود (6) داده می شود و دوم، مفهوم، که از طریق آن، شیء مطابق با این شهود مورد تفکر قرار می گیرد (7) کانت در اولین جمله ی کتاب نقد عقل محض- طبع اول- می گوید: بی هیچ تردید، تجربه اولین محصولی است که فاهمه ی ما آن را با به کار گرفتنِ ماده ی خامِ انطباعاتِ حسی به وجود می آورد. (8) بنابراین، تجربه محصول فاهمه، یعنی محصول مقولات فاهمه، مانند اصل علیت است، نه این که اصل علیت محصول تجربه باشد.

در این جا، اشاره به دو نکته مناسب است: 1. فکر بدون شهود حسی تهی است.

2. فاهمه ی ما قوه ی شهود نیست؛ یعنی فاهمه نمی تواند شهودی را به عنوان ماده ی فکر فراهم کند، بلکه فاهمه فقط دهنده ی صورت فکر است. فاهمه صرفاً قوه ای است که شهودهای حاصله را به هم در یک تجربه متصل می سازد. (9) شهود حسی دهنده ماده و محتوا به مفاهیم فاهمه است. زمان و مکان به عنوان شهود محض صرفاً صورت شهود حسی هستند. (10) فقط شهود حسی و تجربیِ ماست که می تواند به مقولات معنا بدهد. (11) فاهمه قادر نیست چیزی را شهود کند یا احساسی را ایجاد نماید و نقشی که بر عهده دارد صوری است نه مادی. (12)

کانت برای قوه ی فاهمه سهم و کارکرد بسیاری قائل است. به نظر او، «فاهمه برای طبیعت قانون معیّن می کند». البته، مراد از فاهمه، فاهمه ی یک شخص خاص نیست، بلکه فاهمه به صورت کلی یا وجدان به صورت کلی منظور است و مقصود از قانون نیز، قوانین جزئی نیست، بلکه قوانین به صورت کلی مراد است؛ یعنی آن قوانینی که مختصِ بخش خاصی از طبیعت نیست، بلکه بر کل طبیعت قابل اطلاق است. منظور از طبیعت نیز، در این جا، طبیعت به صورت کلی است. (13)

پی‌نوشت‌ها:

1. به تعبیری، «درون دادِ» فاهمه (Input)

2. به تعبیری، «برون داد» فاهمه (output)

3. Conditions of the possibility of experience

4. Immanuel kant, Critique of Pure Reason, B161, P 171.

5. ibid, B 241, p 232.

6. Apperance

7. ibid, B 125, P 126.

8. ibid, A 1, P 41.

9. کانت، تمهیدات: مقدمه ای بر هر مابعدالطبیعه ی آینده که به عنوان یک علم عرضه شود، ترجمه ی غلامعلی حداد عادل، ص 160.

10. Immanuel Kant, Critique of Pure Reason, B 298, P 295.

11. ibid, B 149, P 163.

12. ماکس آپل، شرحی بر تمهیدات کانت: مقدمه ای بر

فلسفه ی انتقادی، ترجمه ی محمد رضا حسینی بهشتی،

ص 159.

13. همان، ص 170.

منبع مقاله :

معصوم، حسین؛ (1390)، مطالعات عقل محض در فلسفه ی کانت، قم: مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم)، چاپ اول

 

 

 

 

لینک به دیدگاه

به گفتگو بپیوندید

هم اکنون می توانید مطلب خود را ارسال نمایید و بعداً ثبت نام کنید. اگر حساب کاربری دارید، برای ارسال با حساب کاربری خود اکنون وارد شوید .

مهمان
ارسال پاسخ به این موضوع ...

×   شما در حال چسباندن محتوایی با قالب بندی هستید.   حذف قالب بندی

  تنها استفاده از 75 اموجی مجاز می باشد.

×   لینک شما به صورت اتوماتیک جای گذاری شد.   نمایش به صورت لینک

×   محتوای قبلی شما بازگردانی شد.   پاک کردن محتوای ویرایشگر

×   شما مستقیما نمی توانید تصویر خود را قرار دهید. یا آن را اینجا بارگذاری کنید یا از یک URL قرار دهید.

×
×
  • اضافه کردن...